Στα χωριά των Μελάνων η κατάσταση είναι αφόρητη και οι αγρότες-κολλήγοι στενάζουν κάτω από τον ζυγό των Φράγκων φεουδαρχών. Από τις αρχές του καλοκαιριού του 1944 τρεις άνθρωποι αρχίζουν να συζητούν την ιδέα κατάληψης των κτημάτων από τους καταπιεσμένους κολλήγους Μελανίτες και σχεδιάζουν την επιχείρηση όταν θα έρθει η ώρα. Είναι ο δάσκαλος του χωριού, Ιωάννης Μ. Κορρές, ο Πρόεδρος της κοινότητας Μελάνων, Φραγκίσκος Ανευλαβής και ο φοιτητής Δημήτρης Κατσώνης, ένας μορφωμένος νέος, γλωσσομαθής, από την Ζαγορά Πηλίου, με προοδευτικές ιδέες, που ήταν παντρεμένος στις Μέλανες. Αυτοί οι τρεις θα μυήσουν στην υπόθεση και άλλους χωριανούς, τον παπά του χωριού Στέφανο Βασιλάκη, τα μέλη της διοικούσας επιτροπής της κοινότητας Μιχάλη Φλεριανό και Στάθη Κορακίτη και πολλούς κολλήγους Μελανίτες.
Στις 12 Οκτωβρίου 1944 διαδόθηκε αστραπιαία σε ολόκληρο το νησί ότι φεύγουν οι Γερμανοί. Οι διοργανωτές της εξέγερσης εκτιμούν τότε ότι ήρθε η ώρα της υλοποίησης του σχεδίου κατάληψης των κτημάτων και αποφασίζουν να δράσουν.
Στις 13 Οκτωβρίου 1944, με το ξημέρωμα και ενώ στη Χώρα έχει αρχίσει η πολιορκία των Γερμανών στο κάστρο, ο Κατσώνης κτυπά τις καμπάνες της εκκλησίας των Αγίων Αποστόλων. Στην αυλή της εκκλησίας συγκεντρώθηκαν 300 και πλέον χωρικοί (άνδρες, γυναίκες και παιδιά). Οι 300 με τη σημαία, που την κρατά ο Δημήτρης Κατσώνης, και τον παπά, τον δάσκαλο, τον Πρόεδρο μπροστά, φωνάζοντας το σύνθημα του ελληνοαλβανικού Μετώπου «Αέρα», ξεκινούν δυναμική πορεία προς το κτήμα Ντεμαρί, που ήταν το κέντρο των τσιφλικιών των Φράγκων, ένα μεγάλο κτιριακό συγκρότημα, που βρισκόταν στην πλαγιά απέναντι από το χωριό. Στην πορεία ακούγονταν κρότοι χειροβομβίδων, απομεινάρια της Ιταλικής κατοχής, που τις έριχναν για να εκφοβίσουν τους Φράγκους στου Ντεμαρί. Πριν πλησιάσει η πορεία προς του Ντεμαρί, οι Φράγκοι ένοικοί του καταφεύγουν έντρομοι στον Πύργο του Κουρουνοχωριού για περισσότερη ασφάλεια. Η κατάληψη του κτήματος έγινε χωρίς δυσκολία. Από τους επικεφαλής ορίστηκε ομάδα περιφρούρησης του κτήματος, που το φύλαγαν πολλές μέρες.
Την επομένη, 14 Οκτωβρίου 1944, το μεσημέρι, συνεδρίασε η τριμελής διοικητική Επιτροπή της Κοινότητας Μελάνων και αποφάσισε να ζητήσει με υπόμνημα από τον Νομάρχη Κυκλάδων και την Εθνική κυβέρνηση, την απαλλοτρίωση της περιουσίας της Καθολικής εκκλησίας και του Καθολικού σωματείου «Τίμιος Σταυρός» και την διανομή της στους ακτήμονες αγρότες των Μελάνων. Εντωμεταξύ μια ομάδα Απεραθιτών ζωοκλεφτών επιχείρησαν να καταλάβουν τα Καλαμίτσια, το πιο εύφορο και μεγαλύτερο κτήμα της περιοχής, μαζί με το τεράστιο κτιριακό συγκρότημα παλιού καθολικού μοναστηριού που βρίσκεται σ' αυτό. Οι Μελανίτες τους αντελήφθησαν και με τη βοήθεια στρατιωτών του Ιερού λόχου, που τους ζήτησαν να επέμβουν, τους συνέλαβαν, τους αφόπλισαν και τους μετέφεραν στις Μέλανες. Εκεί οι κάτοικοι οργισμένοι τους αποδοκίμασαν άγρια και τους έδιωξαν κακήν κακώς. Μάλλον ήταν οι ίδιοι που είχαν κάνει την ίδια δουλεία το 1930, πληρωμένοι τότε από τον εκπρόσωπο του Πάπα, που ήθελε να βάλει στο χέρι την τεράστια περιουσία του καθολικού σωματείου "Αδελφότης Τιμίου Σταυρού".
Η εξέγερση εκείνη των Μελανιτών αποτέλεσε την απαρχή για την αναγκαστική απαλλοτρίωση 5.000 στρεμμάτων καλλιεργήσιμης κυρίως γης υπέρ των ακτημόνων αγροτών της περιοχής και ανάμεσα σε αυτά ήταν και τα εύφορα κτήματα του Σωματίου του Τιμίου Σταυρού και της Καθολικής εκκλησίας. Το σχετικό νομοθετικό διάταγμα ψηφίστηκε από τη Βουλή στις 3 Απριλίου 1947. Η εξέγερση εκείνη των Μελανιτών αγροτών μπορεί να χαρακτηριστεί ως το Κιλελέρ της Νάξου. Είναι ένα σπουδαίο ιστορικό γεγονός, μία σημαντική πανναξιακή επέτειος και πρέπει με πρωτοβουλία του δήμου Νάξου να γιορτάζεται κάθε χρόνο εκεί στην αυλή της εκκλησίας των Αγίων Αποστόλων απ’ όπου ξεκίνησε και να τιμώνται οι πρωταγωνιστές της.κείμενο :ΝΙΚΟΣ Γ.ΚΟΝΔΥΛΗΣ
http://melanesnaxos.blogspot.com
