διαπραγματεύσεων υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών.
Ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες απέφυγε να ταυτοποιήσει το σημαντικότερο εμπόδιο στην επίλυση του Κυπριακού, αναφέροντας πως διαπιστώθηκε «σημαντική» απόσταση ανάμεσα στους διαπραγματευόμενους σε ό,τι αφορά «έναν αριθμό ερωτημάτων».
Σύμφωνα ωστόσο με ελληνικές διπλωματικές πηγές και διαρροές στον ελληνοκυπριακό Τύπο, κυριότερο «αγκάθι» στις διαβουλεύσεις στο Κραν-Μοντανά της Ελβετίας ήταν το επίμονο αίτημα της Τουρκίας να διατηρήσει το στάτους της εγγυήτριας δύναμης και τα επεμβατικά δικαιώματα που το συνοδεύουν για τουλάχιστον 15 χρόνια – όταν και θα γινόταν απλώς «αναθεώρηση» του ζητήματος.
Παράλληλα, σύμφωνα με διπλωματικούς κύκλους, διαφωνία υπήρξε και στο ελληνικό αίτημα για πλήρη απόσυρση των ξένων στρατευμάτων από την κυπριακή επικράτεια.
Από πού προέρχονται αυτά τα ζητήματα;
Τα εν λόγω «αγκάθια» πηγάζουν από δύο έγγραφα-κλειδιά, τη Συνθήκη Εγγυήσεως και τη Συνθήκη Συμμαχίας, τα οποία τέθηκαν σε ισχύ τον Αύγουστο του 1960, ταυτόχρονα με την ανακήρυξη της Κυπριακής Δημοκρατίας σε ανεξάρτητο και κυρίαρχο κράτος.
Στις διαπραγματεύσεις για το Κυπριακό η Ελλάδα ζητά σταθερά την κατάργηση των δύο Συνθηκών, με το επιχείρημα πως είναι αναχρονιστικές και δεν συνάδουν με τα δικαιώματα που έχει η Κύπρος ως σύγχρονο κράτος και μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του ΟΗΕ. Τι προβλέπουν όμως οι δύο Συνθήκες, και πώς συνδέονται με το Κυπριακό;
Τι είναι η Συνθήκη Εγγυήσεως;
Πρόκειται για τη Συνθήκη που λειτούργησε ως «πάτημα» για την Τουρκία για την εισβολή του 1974, πέντε ημέρες μετά το πραξικόπημα που ανέτρεψε τον αρχιεπίσκοπο-πρόεδρο Μακάριο με τη στήριξη της ελληνικής χούντας.
Μεταξύ άλλων, η Συνθήκη Εγγυήσεως προβλέπει ότι οι τρεις εγγυήτριες δυνάμεις, Ελλάδα, Τουρκία και Ηνωμένο Βασίλειο, οφείλουν να απαγορεύσουν κάθε δραστηριότητα που έμμεσα ή άμεσα προωθεί την ένωση της Μεγαλονήσου με οποιοδήποτε κράτος ή προάγει τη διχοτόμηση του νησιού.
Η Κύπρος από την πλευρά της αναλαμβάνει να διαφυλάσσει στο εσωτερικό της τη συνταγματική τάξη, η οποία έχει πρόνοιες για ισορροπίες μεταξύ ελληνοκυπρίων και τουρκοκυπρίων. Παράλληλα, υποχρεούται να απαγορεύσει κάθε ενέργεια που δύναται να προωθήσει ένωση με άλλο κράτος ή διχοτόμηση των εδαφών της.
Η Συνθήκη δοκιμάστηκε επανειλημμένα τόσο από την Ελλάδα όσο και από την Τουρκία, οι οποίες προήγαγαν, έμμεσα ή άμεσα, χαμηλής έντασης διακοινοτικές βιαιοπραγίες κατά τη δεκαετία του 1960.
Πώς συνδέεται με το Κυπριακό;
Σε περίπτωση που η Συνθήκη Εγγυήσεως παραβιαστεί, οι τρεις εγγυήτριες δυνάμεις οφείλουν να συσκεφτούν για να αναζητήσουν από κοινού λύση. Εάν όμως δεν βρεθεί κοινός τόπος η κάθε δύναμη έχει το δικαίωμα να «ενεργήσει» μονομερώς, διατύπωση που αφήνει ανοιχτό το ενδεχόμενο ακόμα και στρατιωτικής εισβολής, όπως και έγινε με τον «Αττίλα».
Η Συνθήκη προβλέπει ωστόσο ότι η κάθε επέμβαση εγγυήτριας δύναμης θα έχει ως «μοναδικό σκοπό» την επαναφορά της προϋπάρχουσας κατάστασης. Αντίθετα, η τουρκική εισβολή κατέληξε, το 1983, στη δημιουργία του ψευδοκράτους στα κατεχόμενα. Το τουρκοκυπριακό «κράτος» έχει αναγνωριστεί διπλωματικά μόνο από την Τουρκία.
Τι είναι η Συνθήκη Συμμαχίας;
Πρόκειται για τη Συνθήκη που επιτρέπει την τοποθέτηση στρατιωτικών δυνάμεων από την Ελλάδα και την Τουρκία σε κυπριακό έδαφος.
Τα δύο αποσπάσματα είχαν ως αποστολή να υπερασπιστούν «την ανεξαρτησία ή την εδαφική ακεραιότητα» της Κυπριακής Δημοκρατίας έναντι οιασδήποτε επίθεσης, άμεσης ή έμμεσης. Επίσης, τα αποσπάσματα θα αναλάμβαναν την εκπαίδευση της κυπριακής Εθνοφρουράς.
Η Συνθήκη προβλέπει πως η ελληνική δύναμη θα αριθμεί συνολικά 950 αξιωματικούς, υπαξιωματικούς και οπλίτες, ενώ η τουρκική αποστολή θα αποτελείται αντίστοιχα από 650 μέλη.
Πώς συνδέεται με το Κυπριακό;
Σύμφωνα με το βρετανικό διπλωματικό αρχείο, οι χουντικοί ελλαδίτες αξιωματικοί που υπηρετούσαν στην Εθνοφρουρά διαδραμάτισαν κομβικό ρόλο στο πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου του 1974, κινητοποιώντας τις δυνάμεις τους εναντίον του Μακαρίου.
Η Εθνοφρουρά βομβάρδισε το προεδρικό μέγαρο. Στη συνέχεια, μέσω της δημόσιας κυπριακής ραδιοτηλεόρασης, οι πραξικοπηματίες ισχυρίστηκαν ψευδώς πως ο αρχιεπίσκοπος είχε σκοτωθεί. Ο Μακάριος φυγαδεύτηκε λίγες ημέρες αργότερα αεροπορικώς από τους Βρετανούς.
Οι πραξικοπηματίες παρουσίασαν την ένοπλη ανατροπή του Μακαρίου ως εσωτερικό ελληνικό ζήτημα και υποσχέθηκαν διακοινοτικές συνομιλίες. Στη συνέχεια όμως διόρισαν ως προσωρινό πρόεδρο τον Νίκο Σαμψών, παραστρατιωτικό, που μεταξύ άλλων είχε συμμετάσχει στην επίθεση εναντίον τουρκοκυπρίων στην Ομορφίτα της Λευκωσίας, με καταγγελίες ακόμα και για σφαγές αμάχων.
Από την άλλη πλευρά, μετά τον «Αττίλα», η Τουρκία διαθέτει τεράστια ένοπλη δύναμη στα κατεχόμενα, που σήμερα ανέρχεται σε περίπου 35.000 ένστολους.
Είναι εύκολο να καταργηθούν οι δύο Συνθήκες;
Η κατάργησή τους απαιτεί συμφωνία ανάμεσα στις εμπλεκόμενες δυνάμεις, κάτι που, σύμφωνα με ελληνικές διπλωματικές πηγές, η Τουρκία εμπόδιζε μέχρι την τελευταία στιγμή στη διάσκεψη του Κραν-Μοντανά.
Επιπλέον, οι Συνθήκες έχουν «συνταγματική ισχύ» στην Κύπρο, με βάση το Άρθρο 181 του κυπριακού Συντάγματος. Οι δύο Συνθήκες, μεταφρασμένες από το αγγλικό πρωτότυπο, έχουν ενταχθεί στο κυπριακό Σύνταγμα ως Παραρτήματα Ι και ΙΙ.
Πηγή
