Το "Περιβαλλοντικό & Πολιτιστικό Πάρκο Πάρου Άι - Γιάννης Δέτης" (Δημοτική Ανώνυμη Επιχείρηση Πάρου) βρίσκεται στην ομώνυμη χερσόνησο (στη δυτική πλευρά του κόλπου της Νάουσας), σε έκταση 800 στρεμμάτων.
Τόπος ιδιαίτερης φυσικής ομορφιάς, με απτά δείγματα της διαχρονικής πολιτιστικής τατότητάς μας, το Πάρκο αξιοποιεί με ήπιο τρόπο τα φυσικά πλεονεκτήματα της περιοχής, στοχεύοντας στην περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση των κατοίκων στης Πάρου, την περεταίρω ανάπτυξη της πολιτιστικής σκηνής του νησιού και εξίσου στη σταδιακή δημιουργία ενός σύγχρονου εναλλακτικού τουριστικού πόλου, που συνδυάζει δράσεις πολιτισμού, οικολογίας, άθλησης και αναψυχής. Ο συνολικός σχεδιασμός των έργων υλοποιείται από το 2009 - 2012. Το καλοκαίρι 2009 άρχισε η πρώτη δοκιμαστική περίοδος λειτουργίας.
Το Πάρκο Πάρου βασίζεται στον εθελοντισμό και τις χορηγίες. Προωθώντας περιβαλλοντικές αλλά και πολιτιστικές δράσεις στο χώρο του, στοχεύει μεταξύ άλλων στην εξάπλωση της ιδέας του εθελοντισμού, και έχει γύρω του έναν αυξανόμενο αριθμό ανθρώπων που εργάζονται οικιοθελώς για τη λειτουργία και ανάπτυξη του Πάρκου σε διάφορους τομείς. Τα δε έσοδα από την επιχείρηση, επιστρέφουν στο ίδιο το Πάρκο για τη συντήρηση του.
Η φιλοδοξία της επιχείρησης είναι αφενός το εγχείρημα της δημιουργίας του Πάρκου να λειτουργήσει ως πρότυπο παράδειγμα κοινωφελούς έργου, αφετέρου δε, να αποτελέσει δείγμα μιας άλλης αντίληψης για τον τουρισμό στα νησιά μας.
Μοναστήρι Αι-Γιάννης ο Δέτης
Το τοπωνύμιο Άγιος Ιωάννης αναφέρεται ήδη από το 1530 στους χειρόγραφους πορτολάνους της Βιβλιοθήκης της Βουλής των Ελλήνων και σε αυτόν της Ζαγοράς του Πηλίου, ενώ σχετική αναφορά υπάρχει και στον πρώτο έντυπο πορτολάνο του Δ. Τάγια (Βενετία 1573). Στους χάρτες του ρωσικού στόλου που αποτυπώνονται οι εγκαταστάσεις των Ρώσων στον κόλπο της Νάουσας (1770-1774) και σε χάρτες λίγο μεταγενέστερους (1776 Gouffier) στη θέση της μονής σημειώνεται ένα κτήριο χωρίς όμως κάποια ένδειξη ότι πρόκειται για μοναστήρι ή εκκλησία.
Επιγραφή στο καθολικό της μονής αναφέρει ανακαίνιση από το μοναχό Ιωσάφ στις 16 Ιουνίου 1806. Από έγγραφα των πρώτων επαναστατικών χρόνων με την υπογραφή του Παριανού Π. Δημητρακόπουλου, Φιλικού και υπουργού των πρώτων επανασταστικών κυβερνήσεων, γνωρίζουμε πως στο χώρο της μονής λειτουργεί «λαζαρέτο» για τα πλοία που φτάνουν στην Πάρο. Το 1833 με το νόμο της Αντιβασιλείας του Όθωνα περί μονών το μοναστήρι εγκαταλείπεται από τους μοναχούς. Το 1964 με άδεια της εκκλησιαστικής και κοινοτικής αρχής, στον Άγιο Ιωάννη εγκαθίσταται η Ολλανδή ζωγράφος Gizella D'aily, η οποία με διαλλείματα θα παραμείνει στο χώρο μέχρι το 1982. Επισκευάζει και συντηρεί το κτήριο της μονής και των γειτονικών κελιών. Το 1982 μετά από κατάληψη του χώρου από κατοίκους της Νάουσας υποχρεώνεται να εγκαταλείψει τη μονή.
Το μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη του Δέτη πανηγυρίζει στις 29 Αυγούστου, ημέρα αποτομής της κεφαλής του Αγίου Ιωάννη του Πρόδρομου. Την παραμονή στον εσπερινό συγκεντρώνονται προσκυνητές που ξενυχτούν μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες. Το προσωνύμιο Δέτης, σύμφωνα με τον ιατρό - λαογράφο Όθωνα Κάπαρη, προήλθε είτε εξαιτίας της αγκυροβόλησης πολλών πλοίων στον φυσικό αυτό κόλπο είτε εξαιτίας της ιδιότητας του αγίου να «δένει» (θεραπεύει) την ελονοσία που τον 18ο και 19ο αιώνα ταλαιπωρεί τους κατοίκους της Νάουσας.
Περίπατος στο Πάρκο
Τα μονοπάτια του Πάρκου του Άι Γιάννη του Θαλασσίτη στη Νάουσα οδηγούν προς το φάρο μέσα σε ένα πανηγύρι ήχων, οσμών και χρωμάτων. Ο περίπατος γίνεται σε ώρα που καταφθάνει η Άνοιξη (20 Φεβρουαρίου) και πολλά αγριολούλουδα ετοιμάζονται να ανεμίσουν τις δικές τους σημαίες, ενώ άλλα ως πρόσκοποι ξεκίνησαν. Οι ήχοι είναι της θάλασσας που συνοδεύει σε όλο το μάκρος των μονοπατιών, των πουλιών που κατασκοπεύουν από ψηλά και των πολλών αιόλων που δραπετεύουν απ' το ασκί τους στο βορινό αυτό βραχότοπο. Τα χρώματα προέρχονται από το πολύ γαλάζιο της θάλασσας και του ουρανού, από το πράσινο του λιβαδιού, το κίτρινο των λουλουδιών και το γκρίζο των πετρωμάτων. Τις οσμές ανακατέβουν οι άνεμοι λαμβάνοντας από τις μυροσκέλες, τα φύκια κάτω της θάλασσας, τις μέντες των υγρότοπων και άλλων απροσδιόριστων χόρτων. Στην Ελλάδα βρίσκουμε πάνω από 6.000 είδη φυτών λόγω της ποικιλίας του κλίματος και των πολλών μορφών της γεωγραφικής διαμόρφωσης (βουνά, χαράδρες, ποτάμια, έλη, νησιά, στεριές, πεδιάδες, ηφαίστεια). Γύρω στα 700 είναι ενδημικά, δεν φυτρώνουν δηλαδή πουθενά αλλού εκτός απ' τον τόπο που τα βρίσκουμε. Στις Κυκλάδες συναντούμε 92 οικογένειες και 1.200 είδη. Των ψυχανθών (140 είδη), των συνθέτων (136), των αγρωστωδών (105), των λειιριδών (65), των καριοφυλλιδών (58), των σταυρανθών (56), των σκιαδιοφόρων με (55), των χειλανθών (54), των βοραγινιδών (36), των σκροφουλαριιδών (33 είδη).
Πολλά απ' αυτά τα είδη υπάρχουν στην Πάρο. Η αυτοφυής βλάστηση της περιοχής του Αη Γιάννη Δέτη της Πάρου είναι τυπική της Μεσογειακής ζώνης των αείφυλλων σκληρόφυλλων. Απαρτίζεται κυρίως από φρύγανα, χαμηλούς θάμνους, οι περισσότεροι από τους οποίους είναι ακανθώδεις, πόες, βολβώδη κ.α.
Αξιοπρόσεκτη ιδιαιτερότητα του χώρου είναι α) ότι απουσιάζουν οι ψηλοί θάμνοι και τα δένδρα, που υπάρχουν στην υπόλοιπη Πάρο και β) δεν υπάρχει η μεγάλη ποικιλία φυτικών ειδών, που συναντούμε αλλού. Αυτά οφείλονται στο κλίμα με τις λιγοστές βροχές και το μακρύ θέρος, στην άμεση γειτνίαση με τη θάλασσα και τους ισχυρούς ανέμους που ραπίζουν αλύπητα τα φυτά και αποθαρρύνουν τη βλάστηση, αλλά και διασπείρουν θαλάσσια σταγονίδια. Οφείλεται επίσης στο ιδιαίτερα επικλινές και βραχώδες έδαφος, κυρίως όμως σε δραστηριότητες των ανθρώπων. Τέτοιες είναι η υπερβόσκηση, η υλοτόμηση για την τροφοδότηση ασβεστοκάμινων ή πιθανές πυρκαγιές.
Αν είχαμε το ταλέντο του Παπαδιαμάντη θα μπορούσαμε να επιχειρήσουμε μια ανάλογη περιγραφή για τα δεκάδες είδη του Πάρκου. Μεθυστικόν έρωμα ανήρχετο από των απειράριθμων ανθών, αιφράκται των αμπέλων έθαλλον με αγραμπελιά και μ'αιγοκλήματα και με ακανθώδεις θάμνους, τινές των αγρών εφαίνοντο αιμάσσοντες εις τας πρώτας ακτίνας του ηλίου από χιλίας μυριάδας παπαρούνας. Εναμίλλως ήνθουν το χαμαίμηλον και η καυκαλήθρα και η μολοχάνθη, τα αστεράκια και τα κιτρινούλια επρόβαλλον δειλώς τας ασθενείς κεφαλάς των εν μέσω της υπερκόμπου αφθονίας των κετερύθρων μηκώνων, σημειούντων την υπεραιμίαν του έαρος. Ανώνυμά τινα ανθύλλια, χόρτα σταχυοειδή, σπαράγγια ακανθωτά και βεργιά και άλλα ανεμειγνύοντο εν μέσω του απείρου πλούτου της Χλωρίδος. (Πρωτομαγιά η θεσπεσία: Ματή).
Ας επιχειρήσουμε μια λιγότερο φιλόδοξη αναφορά στα όσα συνατήσαμε εκεί. Πολλά που δεν προσέξαμε δεν έχουν ανθίσει ακόμα και μετά λίγες μέρες το τοπίο θα έχει μεταβληθεί και μαζί τα χρώματα. Σε παρένθεση έχουμε την οικογένεια στην οποία ανήκουν τα είδη κι επειδή σκοπός μας δεν είναι μια ακριβής περιγραφή, αλλά να δώσουμε αυτόν τον πλούτο, μένουμε στα λαϊκά φυτωνύμια. Η φύση αντιστέκεται και παρά τις δυσκολίες και σ' αυτόν τον βράχο που τον δέρνει αλύπητα ο βορριάς συναντούμε πολλά αυτοφυή φυτά. Ας αναφερθούμε στα όσα προσέξαμε τώρα, γιατί πολλά άλλα θα ανθίσουν και θα φανούν αργότερα.
-Καλάμι, αγριοκάλαμο, φαλαρίδες, αγριοκρίθαρα, άγριο βίκο και λάθυρους (Αγρωστώδη)
-Απρινιά, πρινάγκαθο, αγκάθι (Ακανθίδες)
-Πικροδάφνη ή ροδοδάφνη ή αριοδάφνη ή πικροφυλλάδα, ή ψαροφυλλάδα) (Αποκυνίδες.)
-Κασσιδάκι ή βοϊδόγλωσσα, σκυλόγλωσσα (Βοραγινίδες).
- Άγρια γεράνια ή κουκουμαυλόχορτα (Γερανιίδες)
-Είδη βούρλων (Γιουγκίδες).
-Ρείκια (Ερεικίδες).
-Αφάνα ή αστοιβή (Ευφορβίδες).
-κάππαρη (Καπαριδίδες).
-Στρίφουλα, στρούθουλα (Καριοφυλίδες)
-Άγρια σπαράγια, ασφοδύλι, κρινάκια, βολβοί ή σταφύλι του κούκου, κρεμυδασκέλλα ή σκιλλοκρεμμύδα ή σκίλλα ή κουβαροσκέλλα (Λειριίδες).
-Είδη περιπλοκάδας ή χωνιών (Κομβολβουλίδες).
-Είδη μολόχας (Μαλβίδες).
-Ξινίδα (Οξαλιδίδες)
-Άγριες ορχιδέες (μυροσκέλες) με καταπληκτική εμφάνιση, πολλά χρώματα και οσμή ανίκητη (ορχιδίδες)
-Πεντάνευρο (Πλανταγινίδες).
- Αμάραντο ή προβάτσα (Πλουμβαγινίδες).
- Είδη λάπαθων (Πολυγονίδες).
- Τ' ουρανού το λουλούδι ή μαλαθρατσόχορτο (Πριμουλίδες).
-Σταφυλίνος ή άγριο καρότο, μοσχάγκαθο ή θαλασσάγκαθο, καυκαλήθρα (Σκιαδιοφόρα).
-Μανδραγόρας ή μαντραγορί ή μαντραούρα (Σολανίδες).
-Άγριες βιολέτες, βρούβες, παραδάκια ή ποριχοσκουτέλα, αγριοράπανο ή ραπανίδες, σινάπι (Σταυρανθή).
-Γαϊδουράγκαθο ή κεφαλάγκαθο, ατρακτυλίδα ή καρλίνα, καρύδα, φόνος, αλιφόνι ή σταμναγκάθι, άγριο ραδίκι, πικραλίδες, μαρουλήθρες, άγριες νεραγκούλες, ζωχός, γαλατσίδα, αχινάγκαθο, αγριομάρουλο, ασπροθύμαρο, μαρτιάκος, σκόλυμπρος (Σύνθετα).
-Αρμυρίκι, θαλασσόδενδρο (Ταμαρικίδες).
-Αφάνες ή φρύγανα, αγριομπίζελα, αγριόβικοι, αγριοτρίφυλλα, λούπινα ή λύμπουνας ή διαβολοκούκια (Ψυχανθή).
Οι οσμές είναι κυρίως την περίοδο αυτή από τις άγριες ορχιδέες και στους υγρότοπους απ' το φλισκούνι (άγρια μέντα). Τα χρώματα από το κίτρινο της οξαλίδας (ξινίδας) και των πικραλίδων. Εντυπωσιάζει το ασπροκίτρινο των μικρών κρίνων που συγκροτούν λιβάδια ατέλειωτα (είδος Romulea). Το σεντόνι είναι πράσινο, αλλά οι ξεραμένοι θάμνοι μιμούνται σαν τις σαύρες και τα σαλιγκάρια το χρώμα των γνευσίων και των σχιστόλιθων της περιοχής. Ο λύμπουνας (Lupinus) δίνει ένα ακριβό μπλε, που δεν είναι ούτε του ουρανού, ούτε της θάλασσας και το μικρό λουλούδι του ουρανού (Anagallis) τον μιμείται. Πινελιές ρόδινου θα βρούμε στις μολόχες, τα άγρια γεράνια και στα λουλούδια των σιληνών (Silene).Σπουδάζει κανείς ακριβή ζωγραφική παρατηρώντας με όλες τις αισθήσεις τη φύση. Ζωγραφική που περιλαμβάνει μαζί με τα χρώματα ήχους και οσμές και συνεγείρει και άλλες αισθήσεις και συνειρμούς διάφορους.
