Οι ξένες δυνάμεις απελευθερώνουν την Ελλάδα

Το 1827 η Επανάσταση, που τόσο ελπιδοφόρα είχε ξεκινήσει πριν από λίγα χρόνια, φαίνεται να κινδύνευε σοβαρά. Μάλιστα έπειτα από την πτώση της Ακρό­πολης, στις 24 Μαΐου, όλη η ηπει­ρωτική Ελλάδα βρισκόταν υπό καθεστώς καταστολής και μόνο στο ανατολικό τμήμα της Πελο­ποννήσου έμεναν ζωντανές εστί­ες αντίστασης, οι οποίες ωστόσο δεν έδειχναν να έχουν τύχη μιας και τα στρατεύματα του Ιμπρα­ήμ σκόπευαν να εκστρατεύσουν ενάντια στο Ναύπλιο και την Ύδρα.
Λίγο πριν από τα μέσα Σεπτεμβρί­ου έστειλε τον Κεχαγιάμπεη να μηνύσει στους Μανιάτες και τους Μεσσήνιους να προσκυνήσουν, αλλιώς θα έκαιγε τους ελαιώ­νες και όλα τα δέντρα (αυτά που κάψαμε μόνοι μας σχεδόν δυο αιώνες αργότερα) στα πεδινά, αν δεν υπέκυπταν. Με εγκύκλιό του μάλιστα, που στάλθηκε στις 22 Σε­πτεμβρίου, τους παρακινούσε να προσκυνήσουν, αλλιώς «ας είναι η αμαρτία εις τον λαιμό σας και όψεσθε εν ημέρα κρίσεως…». Τέσ­σερις μέρες αργότερα ήλθε και η απάντηση των Μεσσηνίων: «…κοντά εις τόσας άλλας παρανομίας, τας οποίας κάμνετε καθ’ ημέραν εις τα αδύνατα μέλη, ημπορείτε να μεταχειριστείτε το αυτό και εις τα άψυχα δέντρα…». Ακόμα πιο χα­ρακτηριστική υπήρξε η απάντηση του Κολοκοτρώνη εκ μέρους των Μεσσηνίων: «Αυτό οπού μας φο­βερίζεις να μας κόψεις και κάψεις τα καρποφόρα δέντρα μας δεν είναι της πολεμικής έργον· διότι τα άψυχα δέντρα δεν εναντιώνο­νται εις κανένα· μόνο οι άνθρω­ποι οπού εναντιώνονται έχουνε στρατεύματα και σκλαβώνεις· και έτσι είναι το δίκαιον του πολέμου· με τους ανθρώπους και όχι με τα άψυχα δέντρα· όχι τα κλαριά να μας κόψεις, όχι τα δέντρα, όχι τα σπίτια που μας έκαψες, μόνον πέ­τρα πάνω στην πέτρα να μην μεί­νει, ημείς δεν προσκυνούμε. Τι τα δέντρα μας αν τα κόψεις και τα κά­ψεις, την γην δεν θέλει την σηκώ­σεις και η ίδια η γη που τα έθρεψε αυτή η ίδια γη μένει δική μας και τα μετακάνει. Μόνο ένας Έλληνας να μείνει πάντα θα πολεμούμε και μην ελπίζεις πως την γην μας θα την κάμεις δική σου· βγάλτο από το νου σου».

Η Συνθήκη του Λονδίνου
Σε αυτή τη δύσκολη για την πατρίδα περίσταση οι λεγόμενες Μεγάλες Δυνάμεις της εποχής, όπως αυτές εξέφραζαν την ευρω­παϊκή διπλωματία, αναθεώρησαν (η πολιτική είναι πάντα ρευστή) τις απόψεις τους και άλλαξαν στάση απέναντι στην Ελληνική Επανά­σταση. Σε αυτή τη μεταστροφή βασικό ρόλο έπαιξε ο νέος υπουρ­γός Εξωτερικών της Αγγλίας Γεώρ­γιος Κάνινγκ, που έδωσε μια πιο φιλελεύθερη τροπή στην εξωτε­ρική πολιτική της Γηραιάς Αλβιό­νας. Αποτέλεσμα αυτής της μετα­στροφής υπήρξε η συνθήκη του Λονδίνου, που υπογράφτηκε στις 24 Ιουνίου 1927 από την Αγγλία, τη Γαλλία και τη Ρωσία. Στη συνθήκη αυτή, που ουσιαστικά υπήρξε το πρώτο βήμα για την ανεξαρτησία της χώρας, ιδρυόταν ελληνικό κράτος υπό την επικυριαρχία του Σουλτάνου, με σύνορα τον Αμβρα­κικό και τον Παγασητικό Κόλπο. Στη «Συνθήκη Ειρηνεύσεως της Ελλάδος» υπήρχε σχετικό άρθρο, το οποίο προέβλεπε την επέμβαση των τριών δυνάμεων σε περίπτωση που οι εμπόλεμοι δεν δεχόντουσαν τους όρους που προβλέπονταν από τη σχετική συνθήκη. Για την κατανόηση και την πρακτική πλευ­ρά της εφαρμογής της συνθήκης κατέπλευσαν στην Πελοπόννησο ο αγγλικός στόλος υπό τον αντιναύαρχο Κόδριγκτον, ο γαλλικός υπό τον υποναύαρχο Δεριγνύ και ο ρωσικός υπό τον υποναύαρχο Χέυδεν. Η εκεί παρουσία τους θα σήμαινε και το τέλος των εχθροπραξιών. Η Ελλάδα από την πλευρά της δέ­χτηκε πρόθυμα την πρόταση των τριών συμμάχων σε αντίθεση με τον Σουλτάνο, ο οποίος δεν έκρυ­ψε την έντονη δυσαρέσκειά του μιας και δεν έβλεπε με καλό μάτι κάθε επέμβαση στην εμβέλεια της επικράτειάς του.

Οι κινήσεις του Κολοκοτρώνη
Στο μεταξύ ο Κολοκοτρώνης δεν έμεινε με σταυρωμένα χέρια περι­μένοντας τον Κεχαγιάμπεη να πραγ­ματοποιήσει τις απειλές του. Τέλος Σεπτεμβρίου έφτασε στον Αλμυρό και ήρθε σε επαφή με τους Μανι­άτες προκειμένου από κοινού να λάβουν σοβαρές αποφάσεις. Από αυτούς ζήτησε μια «πολύκωπον ταχύπλουν σκαμπαβίαν» και την έστειλε προς τον συμμαχικό στόλο με αποστολή να ενημερώσει τους ναυάρχους σχετικά με τις απειλές του Ιμπραήμ, ο οποίος σκόπευε να προβεί σε γενοκτονία κατά των ξε­σηκωμένων Πελοποννησίων. Στο μεταξύ είχε λάβει μήνυμα από τον Βασίλη Αλωνιστιώτη ότι «το Φανά­ρι αρχίζει να προσκυνεί, μόνο λάβε μέτρα». Ο ακάματος Κολοκοτρώ­νης βρέθηκε μεμιάς στο Φανάρι. Ωστόσο το μήνυμά του προς τις ξένες δυνάμεις είχε πιάσει τόπο, αφού και οι ναύαρχοι έστειλαν τους πλοιάρχους τους να διαπιστώσουν αν ευσταθούσαν οι καταγγελίες του Γέρου του Μοριά. Πράγματι οι απεσταλμένοι διαπίστωσαν την κα­ταστροφή από τον Αλμυρό ως και την Καλαμάτα βλέποντας παντού καμένη γη, καταστροφές κι ερή­μωση. Οι ξένοι διαμαρτυρήθηκαν στον Κεχαγιάμπεη, ωστόσο εκείνος συνέχιζε την πολιτική της φωτιάς και του τσεκουριού, σύμφωνα με τις διαταγές που είχε λάβει από τον Ιμπραήμ. Ο δρόμος προς το Ναβα­ρίνο είχε ανοίξει!
Το χρονικό ως τη ναυμαχία
Ήδη ο τουρκοαιγυπτιακός στό­λος, υπό τους Ταχίρ Πασά, Μουχαρέμ Μπέη και Μουσταφά Μπέη, εί­χε προλάβει να πάρει θέση έχοντας προσορμισθεί στη λιμνοθάλασσα του Ναβαρίνου (Πύλος) πριν προ­λάβει ο Δεριγνύ να τον εμποδίσει. Στόχος, τώρα, των τριών ναυάρ­χων ήταν να παρεμποδίσουν τη μεταφορά αιγυπτιακών στρατευ­μάτων σε άλλες περιοχές της Πε­λοποννήσου. Ο Κόδριγκτον, που είχε το γενικό πρόσταγμα, είχε ήδη διαμηνύσει στον Ιμπραήμ από τις 7 Σεπτεμβρίου ότι ο στόλος του βρι­σκόταν εκεί για να επιβάλει ανακω­χή και τον είχε προειδοποιήσει ότι τυχόν άρνησή του θα τον υποχρέ­ωνε να την επιβάλει διά της βίας. Ο Ιμπραήμ, όπως απεδείχθη, δεν έλαβε στα σοβαρά τις απειλές που του είχε διαμηνύσει ο Κόδριγκτον, και συνέχιζε με αμείωτη ένταση τις στρατιωτικές επιχειρήσεις του στην Πελοπόννησο. Μάλιστα τις επόμενες μέρες, δύο μοίρες του τουρκοαιγυπτιακού στόλου εξήλ­θαν από το Ναβαρίνο με κατεύ­θυνση την Ύδρα και την Πάτρα. Ωστόσο μπροστά τους βρήκαν τον συμμαχικό στόλο με αποτέλεσμα να επιστρέψουν και να προσορμι­σθούν και πάλι στο Ναβαρίνο. Η απειθαρχία του Ιμπραήμ να ακο­λουθήσει τις προσταγές των τριών δυνάμεων οι οποίες επόπτευαν αν γίνονταν σεβαστές οι αποφάσεις που υπογράφηκαν υπό τη μορφή συνθήκης στο Λονδίνο, ανάγκασαν τους τρεις ναυάρχους να αλλάξουν πολιτική και… γραμμή πλεύσης! Έτσι τα πλοία των συμμάχων έπλευ­σαν προς τον κόλπο του Ναβαρίνου και από εκεί επιτηρούσαν κανονικά τις κινήσεις του τουρκοαιγυπτιακού στόλου, ο οποίος αποτελούνταν από 89 συνολικά σκάφη, 41 εκ των οποίων ήταν μεταγωγικά. Το οκτώ πλοία του υπόλοιπου στόλου ήταν αυστριακά. Ο αριθμός των συμμαχι­κών πλοίων ήταν αρκετά μικρότερος και αποτελούνταν από 12 βρετανικά πλοία με επικεφαλής τη ναυαρχίδα «Ασία», 7 γαλλικά με ναυαρχίδα τη φρεγάτα «Σειρήνα» και 8 ρωσικά με ναυαρχίδα το πλοίο «Αζόφ».

Ναυμαχία ενόψει!
Ήταν μεσημέρι της 8ης Οκτωβρί­ου 1927, όταν τα πλοία του συμμαχι­κού στόλου άρχισαν να εισπλέουν στον κόλπο του Ναβαρίνου, με επικεφαλής την αγγλική ναυαρ­χίδα «Ασία». Ο Κόδριγκτον φρο­νούσε ότι έστω και την τελευταία στιγμή ο Ιμπραήμ θα έκανε πίσω και θα έσπευδε να συμφωνήσει με την προτεινόμενη ανακωχή. Αντί άλλης απάντησης, οι Αιγύπτιοι πέ­ρασαν στη δράση και άρχισαν τους πυροβολισμούς κατά της αγγλικής λέμβου, την οποία είχε στείλει με λευκή σημαία ο Κόδριγκτον προς συνεννόηση. Οι πυροβολισμοί είχαν σαν αποτέλεσμα να σκοτω­θεί ο Έλληνας πηδαλιούχος της Πέτρος Μικέλης. Ταυτόχρονα, μάλιστα, άρχισαν και κανονιοβο­λισμοί εναντίον της αγγλικής και της γαλλικής ναυαρχίδας.

Ο Κόδριγκτον, μετά τη μη ανα­μενόμενη αντίδραση του Ιμπρα­ήμ, δεν είχε άλλη λύση. Με τους πρώτους κανονιοβολισμούς έδω­σε το παράγγελμα της επίθεσης. Παρά την αριθμητική υπεροχή του τουρκοαιγυπτιακού στόλου και τη βοήθεια των πυροβολείων της Σφακτηρίας, ένα νησάκι που σχεδόν φράζει τον κόλπο του Ναβαρίνου, η ναυμαχία αμέσως έκλινε υπέρ του συμμαχικού στό­λου, που είχε μεγαλύτερη δύναμη πυρός. Γύρω στις 6 το απόγευμα η λιμνοθάλασσα είχε γεμίσει από τα κατεστραμμένα πλοία του τουρκοαιγυπτιακού στόλου. 12 φρεγά­τες, 22 κορβέτες και 25 μικρότερα πλοία είχαν βυθιστεί, ενώ 6.000 άνδρες σκοτώθηκαν ή πνίγηκαν. Οι Σύμμαχοι έχασαν 172 άνδρες, ενώ οι τραυματίες ανήλθαν σε πε­ρίπου 500. Δύο πλοία καταστρά­φηκαν ολοσχερώς και αρκετά υπέστησαν εκτεταμένες ζημιές.
Ο αντίκτυπος της ναυμαχίας έτυχε μιας ποικιλίας συναισθη­μάτων (τα οποία πάντα τα όριζαν οι πολιτικές σκοπιμότητες) στις πρωτεύουσες των δυνάμεων που συμμετείχαν στη ναυμαχία.
Στο Λονδίνο ο πρωθυπουργός δούκας του Ουέλινγκτον χαρα­κτήρισε τη ναυμαχία «ατυχές και απαίσιο γεγονός», ενώ μια μερίδα πολιτικών υποστήριξε ότι ο Κόδριγκτον έπρεπε να παραπεμφθεί στο ναυτοδικείο για ανυπακοή, επειδή δεν είχε εντολή να δράσει. Αντίθετα, στο Παρίσι και τη Μό­σχα η είδηση προκάλεσε μεγάλο ενθουσιασμό. Από την άλλη με­ριά, ο αυστριακός εμπνευστής της «Ιεράς Συμμαχίας» και μέγας εχθρός της Ελληνικής Επανάστα­σης πρίγκιπας Μέτερνιχ χαρακτή­ρισε την καταστροφή του τουρκοαιγυπτιακού στόλου ως «αρχή της βασιλείας του χάους».

Ανεξάρτητα από τα συναισθή­ματα που γέμισε τους ξένους, η ναυμαχία του Ναβαρίνου σήμανε την αρχή της ελευθερίας και της ανεξαρτησίας της Ελλάδας, πράγ­μα που άρχισε να δρομολογείται ταχέως, παρά τη συνεχιζόμενη σφοδρή αντίδραση του Σουλτά­νου. Οι τρεις δυνάμεις επέβαλαν τελικά τη θέλησή τους και το νέο ελληνικό κράτος ήταν γεγονός, εί­χε σχηματιστεί με βόρεια σύνορα τη γραμμή Αμβρακικού - Παγασητικού.
xenofonb@gmail.com
http://www.topontiki.gr/