Το μέτρο της βλακείας!

Τι είναι η βλακεία; Τα αίτιά της είναι βιολογικά ή μήπως έχει να κάνει μόνο με το επίπεδο μόρφωσης; Υπάρχει άνθρωπος παντελώς ηλίθιος ή «βλάκας είναι όποιος παριστάνει το βλάκα», όπως έλεγε η μητέρα του Φόρεστ Γκάμπ στο ομώνυμο έργο; Από άποψη ανατομίας, δεν είναι όλοι οι εγκέφαλοι ίδιοι. Ο γυναικείος εγκέφαλος είναι πιο ελαφρύς από τον αντρικό, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι οι γυναίκες είναι λιγότερο έξυπνες από τους άντρες. Οι νευρολόγοι συμφωνούν ότι η εξυπνάδα (ή η βλακεία) εξαρτάται από βιολογικούς παράγοντες. Επηρεάζεται όμως κι από χιλιάδες άλλες μεταβλητές, όπως τα ερεθίσματα που δεχόμαστε στα πρώτα χρόνια της ζωής μας, τη στοργή των γονιών μας, τη διατροφή, το χιούμορ. Είναι δύσκολο να προσδιοριστούν αυτές οι μεταβλητές, κι ακόμα περισσότερο να οριστεί το ποσοστό με το οποίο καθεμιά τους συνδράμει στην ευφυΐα. Κι όμως, υπάρχουν άνθρωποι που ισχυρίζονται ότι μπορούν αμέσως να διακρίνουν τη βλακεία στο πρόσωπο κάποιου, να αναγνωρίσουν τη λεγόμενη «βλακόφατσα». Στην πραγματικότητα, βλακόφατσα είναι το αποτέλεσμα ενός άτυχου συνδυασμού εξωτερικών σωματικών χαρακτηριστικών, τα οποία υποσυνείδητα ερμηνεύουμε ως μειωμένη νοημοσύνη.

Αν οι ηλίθιοι ήταν λιγότεροι από τους κακούς, οι κακοί δε θα επιβίωναν

Τα εξωτερικά γνωρίσματα, λοιπόν, σε καμιά περίπτωση δεν μπορούν να αποτελέσουν ασφαλές κριτήριο βλακείας. Υπάρχει άραγε πιο αξιόπιστο κριτήριο; Ο οικονομολόγος Κάρολο Μ. Τσιπόλα πιστεύει ότι υπάρχει. Στο βιβλίο του Οι θεμελιώδεις νόμοι της ανθρώπινης βλακείας γράφει: «Από κάθε πράξη ή παράλειψη είτε ωφελούμαστε είτε ζημιωνόμαστε, ενώ την ίδια στιγμή ζημιώνουμε ή ωφελούμε τρίτους». Όχι μόνο οικονομικά ή με την έννοια της ηθικής ικανοποίησης, αλλά και ψυχολογικά, με την έννοια της συναισθηματικής πίεσης. Με βάση αυτή ακριβώς τη ζυγαριά κέρδους-απώλειας και χρησιμοποιώντας ένα σύστημα καρτεσιανών αξόνων μπορούμε να χωρίσουμε το ανθρώπινο είδος σε τέσσερις μεγάλες κατηγορίες. Σ´ αυτούς που υστερούν σε πνευματικά εφόδια, στους έξυπνους, στους κακούς και προφανώς στους βλάκες. Οι πρώτοι είναι εκείνοι που ωφελούν τους άλλους, ζημιώνοντας τον εαυτό τους. Στην δεύτερη κατηγορία ανήκουν εκείνοι που πάντα αποκομίζουν κάποιο όφελος είτε για τον εαυτό τους είτε για τους άλλους. Κακοί είναι όσοι, προκειμένου να κερδίσουν κάτι οι ίδιοι, βλάπτουν τους άλλους. Και ηλίθιοι είναι όσοι, χωρίς να αποκομίζουν κάποιο όφελος, βλάπτουν τους άλλους ή ακόμα και τον ίδιο τους τον εαυτό. Μερικοί θα χρησιμοποιήσουν ως αντεπιχείρημα ότι είναι πολύ δύσκολο να κρίνει κανείς αντικειμενικά κάποια γενικής φύσεως προτερήματα ή ελαττώματα. Και κυρίως ότι πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη μας τις αξίες του κάθε ανθρώπου ξεχωριστά για να μπορέσουμε να ζυγίσουμε τα υπέρ και τα κατά...

p.p