Το σφύριγμα -κλέφτικο, βλάχικο ή με σφυρίχτρα- αποτελεί μέρος της καθημερινότητάς μας. Όλοι μπορούμε να παραγάγουμε ήχο με το στόμα μας, εκτός κι αν μας λείπουν δόντια. Πρόκειται για μέσο εξωλεκτικής επικοινωνίας όπως το γέλιο, το κλάμα, οι αναστεναγμοί, το ουρλιαχτό ή η γκρίνια.
Προσοχή, έρχομαι!
Η εικόνα του περαστικού που σφυρίζει ανέμελα εκφράζει γαλήνη. Αντιθέτως, ένα ηχηρό σφύριγμα προς την κατεύθυνση του ίδιου περαστικού εκφράζει την πρόθεση κάποιου να του περισπάσει την προσοχή. Αν κατά τη διάρκεια μιας θεατρικής παράστασης ή μιας πολιτικής ομιλίας ακούγονται προκλητικά σφυρίγματα, μάλλον το θέαμα ή ο ρήτορας δεν ικανοποιούν το κοινό.
Η ικανότητα του ανθρώπου να σφυρίζει είναι τόσο πανάρχαια όσο και το στόμα μας και αναπτύχθηκε παράλληλα με την ικανότητά μας να μιλάμε. Γεννήθηκε μέσα από τις προσπάθειες μίμησης της ομιλίας των ζώων (βλ. πλαίσιο στην τελευταία σελίδα) και εξελίχθηκε σε αναπόσπαστο χαρακτηριστικό του κυνηγού που σφύριζε για να προσελκύσει τη λεία του ή για να απομακρύνει τα αρπακτικά. Αργότερα χρησιμοποιήθηκε σε ποικίλες δραστηριότητες. Με το σφύριγμα κάποιοι προανήγγειλαν την παρουσία τους, καλούσαν τα μικρά τους ή επικοινωνούσαν με τα μέλη της ομάδας από απόσταση.
Το αφτί είναι πολύ ευαίσθητο στη συχνότητα του σφυρίγματος, που κυμαίνεται από 1.000-2.000 Hertz. Πώς εκφέρεται ο ήχος; Σφυρίζουμε πάντα με το στόμα, με τη γλώσσα να ακουμπάει στην άνω γνάθο. Ο ήχος διαφοροποιείται αν αλλάξουμε τη θέση της γλώσσας και των χειλιών ή αν βάλουμε τα δάχτυλά μας. Ουσιαστικά, με τους παραπάνω τρόπους παράγουμε διαφορετικές νότες.
Η ανάγκη για επικοινωνία, ιδιαίτερα σε μέρη όπου η διαμόρφωση του εδάφους εμπόδιζε τις μετακινήσεις, οδήγησε στη διαμόρφωση διαφόρων «γλωσσών» σφυρίγματος. Την εποχή του Μεσαίωνα εμφανίστηκαν οι «κελαηδιστές» ή σφυριχτές, οι οποίοι μιμούνταν το κελάιδισμα των πουλιών. Αυτοί κληροδότησαν την τεχνική στους απογόνους τους.
Οι βιρτουόζοι
Ακόμα και σε πιο σύγχρονες περιόδους, κάποιοι μετέτρεψαν το σφύριγμα σε επάγγελμα. Ο συνθέτης Αλεσάντρο Αλεσαντρόνι ήταν ο «σφυριχτής» όλων των σάουντρακ στις ταινίες του Σέρτζο Λεόνε. Το σφυριχτό τραγούδι είναι τυπικό των σπαγγέτι γουέστερν. Πασίγνωστος για το περίφημο διπλό σφύριγμά του ήταν ο συνθέτης Αττίκ, κατά κόσμον Κλέων Τριανταφύλλου. Πολλές φορές συνόδευε τον εαυτό του στο πιάνο σφυρίζοντας με μοναδική δεξιοτεχνία. Είχε τη μοναδική ικανότητα να κελαηδά σε δύο διαφορετικές νότες ταυτόχρονα, συνθέτοντας εκπληκτικές διφωνίες. Όταν δεν πρόκειται για καλλιτέχνη, όποιος σφυρίζει θεωρείται ακόμα και αγενής, έστω κι αν πρόθεσή του ήταν να κολακέψει μια κοπέλα.
Αντρικό προνόμιο
Στην Ευρώπη, όπου τους κανόνες καλής συμπεριφοράς προσδιόρισαν οι ανώτερες τάξεις, το σφύριγμα θεωρείται δείγμα κακής ανατροφής επειδή συνδέθηκε με τη συνήθεια των βοσκών να καλούν τα πρόβατα σφυρίζοντας. Στις ΗΠΑ και στην Αυστραλία, όπου ο πληθυσμός δε διαιρούνταν αυστηρά σε κοινωνικές τάξεις, το σφύριγμα είναι αποδεκτή πράξη. Ωστόσο επιτρέπεται μόνο στους άντρες, αφού συνδέθηκε με τον καουμπόη και, σε αντίθεση με την Ευρώπη, εκφράζει ενθουσιασμό και αποδοχή. Στη Ρωσία το σφύριγμα θεωρείται ότι φέρνει κακοτυχία ίσως γιατί συνδέθηκε με το χορό των στρίγγλων, «swistopljaska», στα ρωσικά, όπου «swist» σημαίνει σφύριγμα.
Διάτρητα οστά
Πολλές σφυρίχτρες έχουν έρθει στο φως σε ανασκαφές. Τα προϊστορικά αυτά ευρήματα χρονολογούνται πριν από 40.000 χρόνια. Θεωρούνται οι αρχαιότερες μορφές αυλού, από τα πρώτα μουσικά όργανα που κατασκεύασε ο άνθρωπος. Βρέθηκαν σε πολλές τοποθεσίες της Κεντρικής και της Δυτικής Ευρώπης και ανάγονται στην ανώτερη Παλαιολιθική Εποχή.
Χρησιμοποιώντας τρυπημένα κοχύλια και οστά ταράνδου, αλλά και μακριά κόκαλα, ξύλα και σπόρους, οι πρόγονοί μας κατασκεύαζαν σφυρίχτρες για να καλούν τα ζώα ή τα πνεύματα του δάσους, για να παρακινούν στη μάχη ή για να τρομάζουν τους εχθρούς. Στη γαλλική ζώνη του Περιγκόρ, εκεί όπου βρίσκονται οι διάσημες βραχογραφίες του σπηλαίου του Λασκό, οι μελετητές ανακάλυψαν οστά ταράνδου και αίγαγρου, αγριοκάτσικων και ελαφιών, τα οποία ήταν διάτρητα σε συγκεκριμένα σημεία. Ακόμα και σήμερα πολλοί πληθυσμοί σε όλο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας, τρέφουν δυνατούς δεσμούς με τη σφυρίχτρα, ιδιαίτερα τα παιδιά. Στο παρελθόν τα Ελληνόπουλα είχαν μια σφυρίχτρα με νερό η οποία μιμούνταν τον ήχο των πουλιών και τραγουδούσαν τα κάλαντα. Στην επαρχία διαδεδομένη ήταν η πήλινη σφυρίχτρα με τη μορφή ζώων. Μέχρι τις μέρες μας γνωρίζουν δόξα είτε οι πλαστικές με το «στραγάλι» είτε οι σφυρίχτρες-γλειφιντζούρια.
p.p
