Στο 23ο Πανόραμα Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου, που διεξάγεται στην Αθήνα ως τις 30 Οκτωβρίου, ένα από τα μεγάλα βραβεία...
διεκδικούσε η “Ανταρσία της κόκκινης Μαρίας” του Κώστα Ζάπα, η οποία δυστυχώς αποσύρθηκε για τεχνικούς λόγους.Έτσι, η σημερινή πρώτη παρουσίαση του φιλμ διεκδικεί να διατυπώσει κάποιες πρώτες σκέψεις, πριν ακόμη το φιλμ προβληθεί επίσημα και αναγγελθεί η διανομή του.
Σε ηλικία ωριμότητας ο σκηνοθέτης, στα 41 του ήδη, έχει πάρει εγκωμιαστικές κριτικές στο εξωτερικό για τις προηγούμενες ταινίες του “Uncut family”, “The last porn movie”, “Μικρές ελευθερίες”. Θεωρήθηκε από ξένους κριτικούς ως η ελληνική εξαίρεση. Κι εγώ τον έχω ήδη αναφέρει αρκετές φορές στην πορεία μιας αλλαγής πλεύσης της εθνικής κινηματογραφίας. Νομίζω βάσιμα πλέον πως ο Κώστας Ζάπας, μαζί με τον Γιώργο Λάνθιμο και την Αθηνά Τσαγγάρη, διεκδικεί την πρωτοπορία για πολλές αλλαγές στο κινηματογραφικό μας τοπίο.
Με πολλές φιλοδοξίες
Έχω ήδη σημειώσει τη σκληρή θεματολογία, τη διαπραγμάτευση της οικογένειας ως νοσογόνου παράγοντα, άλλες αντιλήψεις για τη διεύθυνση των ηθοποιών και για την ελληνικότητα.
Το εθνικό σινεμά επιχειρεί να διασυνδεθεί με τις μνήμες του παγκόσμιου, αλλά και να λειτουργήσει αυτόνομα από τις νευρώσεις και τις στρεβλώσεις μέσα στο διεθνές φιλμικό σύμπαν.
Αν από τη Δανία είχαμε μιλήσει για τον Λαρς Φον Τρίερ και το Δόγμα, τώρα στην Ελλάδα υπάρχει μια άλλη τάση, ένα ρεύμα, ένα κύμα. Ο κ. Ζάπας δείχνει πως φιλοδοξεί να είναι ένας “ολοκληρωμένος δημιουργός”. Σενάριο και σκηνοθεσία δικά του, ενώ και πολλές υψηλές κατασκευαστικές αξίες στην “Ανταρσία της κόκκινης Μαρίας” φέρουν την υπογραφή του. Να σημειώσω την εξαίρετη, “πεσμένη”, καταθλιπτική, άκρως λειτουργική φωτογραφία. Τα ντεκόρ ενταγμένα στο κλίμα. Και οι επιλογές των χώρων σίγουρα πολύ ψαγμένες.
Οι σημασίες της... κάμερας
Η “Ανταρσία της κόκκινης Μαρίας” είναι σαφώς μια πολιτική ταινία μέσα από την κοινωνικότητα και τις ανησυχίες της. Η ιδεολογία, ενταγμένη μέσα σε υπαρξιακές αγωνίες, εξετάζει το κενό της ως συνάρτηση μιας σύγχρονης απελπισίας και απώλειας.
“Η επανάσταση πέθανε, πάντα πεθαίνει”, μονολογεί συνεχώς η κόκκινη Μαρία και έτσι δίνει και στο μοτίβο του φιλμ έναν κώδικα για καλύτερη κατανόηση και μέθεξη.
Παράλληλα, η “Ανταρσία της κόκκινης Μαρίας” είναι μια ταινία αναρχική αλλά και γεμάτη οργή για όλα αυτά που μας δυναστεύουν και μας σκλαβώνουν.
Θέλω να σημειώσω την ειδική σημασία των μουσικών ενθέσεων και επιλογών, αλλά και τις ιδιόρρυθμες κινήσεις της κάμερας, που δωρίζουν κάποια ειδική σημασία. Αυτά τα κινηματογραφικά πετάγματα (από την κάμερα) προσφέρουν και μια άλλη τεχνική για τη θέαση.
Ο Κώστας Ζάπας συνεχίζει το έργο του από εκεί όπου το άφησε με την προηγούμενη ταινία του, προκαλώντας, αλλά όχι για δημαγωγικούς λόγους. Συνεχίζει να ερευνά το κινηματογραφικό μέσο, ατενίζοντας το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον τόσο ιδεολογικών, κοινωνικών ρευμάτων όσο και κινηματογραφικών μνημών.
Ο Παζολίνι και ο Φασμπίντερ είναι οι πιο αναγνωρίσιμες από εμένα επιρροές, με την κινηματογράφηση να ξεφεύγει διακριτικά από το ρεαλιστικό και να απογειώνεται προς το σημαινόμενο.
Οι δύο ήρωες
Ενώ η ταινία είναι απόλυτα κατανοητή ως πλοκή και εξέλιξη, με όλες τις τεχνικές της διαδικασίας της δημιουργεί παραπομπές, αναφορές και κριτικές στάσεις. Ο τρόπος που εκφράζονται οι ηθοποιοί και υποδύονται δημιουργεί μια νέα αντιληπτικότητα για τα πράγματα και το σινεμά. Μέσα από τους δύο ήρωες (τον ηλικιωμένο και τον νεαρό) αναπτύσσεται μια έντονη δυναμική, που αποφεύγει τις ρητορείες και καταλήγει στην άποψη.
Με μια παραβολική ματιά συμφωνώ πως έτσι ακριβώς είναι η σύγχρονη κοινωνία, όπως καταγράφεται στην “Ανταρσία της κόκκινης Μαρίας”. Δεν υπάρχουν τυπικά ρεαλιστικά δεδομένα, αλλά οι νοήμονες αμέσως νιώθουν, καταλαβαίνουν, εισπράττουν.
Στρατευμένος κινηματογραφιστής
Τα χαρακτηριστικά αυτής της κοινωνίας είναι η βία και ο φόβος της μπρος στο άλλο που αναγνωρίζεται ως επικίνδυνο. Όσο για το γενικό, το περιρρέον πολιτικό κλίμα, εκφράζεται μια σαφή ρευστότητα, αυτή τη σύγχυση, το ασαφές και το “σκοτεινό” που την εκπροσωπεί. Αν η πολιτική πέθανε, τι συμβαίνει με την ιδεολογία; Βρίσκεται σε ένα κώμα, μια διαρκή ύπνωση.
Έτσι νομίζω πως η “Ανταρσία της Κόκκινης Μαρίας” είναι μια ακόμη προσπάθεια του Κώστα Ζάπα να μας αφυπνίσει με τα κινηματογραφικά του όπλα. Του αναγνωρίζω συνέχεια και συνέπεια, που για μένα είναι ύψιστες αρετές για τον δημιουργό, τον διανοούμενο. Κατά τα άλλα, λίγο εξωφιλμικό αλλά τελικά μέσα στο θέμα.
Τι είναι ακριβώς η σύγχρονη ηθική (ιδίως) ως οικονομική κρίση που σαρώνει τη χώρα; Ακριβώς το τελικό σύμπτωμα μιας εσωτερικής σήψης που για την αντιμετώπισή της δεν αφυπνιστήκαμε έγκαιρα. Ο Κώστας Ζάπας, πέρα από τις αισθητικές καινοτομίες του, είναι ένας στρατευμένος κινηματογραφιστής και συνεχίζει απτόητος
http://www.makthes.gr
