Χάρη στην έρευνα της καθηγήτριας Βυζαντινής Τέχνης στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Μαρίας Βασιλάκη, που επιμελήθηκε την έκθεση «Χειρ Αγγέλου: Ενας ζωγράφος εικόνων στη βενετοκρατούμενη Κρήτη», που εγκαινιάστηκε χθες στο Μουσείο Μπενάκη, θα μάθουμε ότι ο Αγγελος Ακοτάντος ήταν ο πρώτος βυζαντινός ζωγράφος που υπέγραφε τα έργα του, ανοίγοντας ουσιαστικά τον δρόμο για τον ζωγράφο-διανοούμενο της Αναγέννησης της Δύσης.
«Γέννηση»
Το πρόβλημα ήταν ότι μια εικόνα, η Παναγία Βρεφοκρατούσα, στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου στο Κάιρο που έφερε την υπογραφή «Αγγέλου» και την ημερομηνία «ΑΧΔ» (1604), είχε αποδοθεί λανθασμένα στον Αγγελο Ακοτάντο και ως εκ τούτου χρονολογούσαν την ύπαρξή του στον 16ο-17ο αιώνα. Τελικά η υπογραφή δεν ήταν δική του. Κι όταν ο καθηγητής Μανούσος Μανούσακας ασχολήθηκε με τη διαθήκη του Αγγέλου Ακοτάντου, η οποία βρίσκεται σήμερα στα Κρατικά Αρχεία της Βενετίας, οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι στις 26 Απριλίου του 1463 ο Κρητικός ζωγράφος συντάσσει μόνος του τη διαθήκη του, καθώς ετοιμάζεται να ταξιδέψει στην Κωνσταντινούπολη.
«Η διαθήκη μάς επιτρέπει να σκιαγραφήσουμε το πορτρέτο του καλλιτέχνη στην ύστερη βυζαντινή -και όχι μεταβυζαντινή- κοινωνία και να διαπιστώσουμε την αλλαγή στη θέση του ζωγράφου, μέσα από την οποία προετοιμάζεται ο αναγεννησιακός καλλιτέχνης-δημιουργός», σημειώνει η Μαρία Βασιλάκη.
«Ο Αγγελος υπογράφει τα έργα του, γιατί έχει συνείδηση της ποιότητας του έργου του, ενώ ταυτόχρονα μας εισάγει σε μια άλλη συνήθεια, την οποία υιοθετούν ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος, ο Μιχαήλ Δαμασκηνός κ.ά.», συμπληρώνει ο διευθυντής του Μουσείου Μπενάκη, Αγγελος Δεληβορριάς.
«Δεν είναι υπερβολή να πούμε πως ο ζωγράφος Αγγελος ήταν ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος του 15ου αιώνα», πιστεύει η Μαρία Βασιλάκη. Μάλιστα η εικόνα της Κοίμησης της Θεοτόκου από τον ομώνυμο ναό στην Ερμούπολη της Σύρου, που φέρει την υπογραφή του Θεοτοκόπουλου και με την οποία κλείνει η έκθεση στο Μπενάκη, φανερώνει την επιρροή του Αγγέλου στο έργο του Ελ Γκρέκο. «Αν ο Αγγελος είχε ζήσει σε άλλη εποχή, θα είχε γίνει ευρύτερα γνωστός», συμπληρώνει η επιμελήτρια.
Οπως αποδεικνύεται από τη διαθήκη του, ο Αγγελος Ακοτάντος είναι ένας ευκατάστατος αστός που ζει και εργάζεται στην πόλη του βενετοκρατούμενου Χάνδακα (σημερινό Ηράκλειο). Η περίοδος της καλλιτεχνικής δράσης του τοποθετείται ανάμεσα στο 1425 και το 1450, το έτος που πεθαίνει.
Στις εικόνες του συνυπάρχουν οι αναζητήσεις της ζωγραφικής της Κωνσταντινούπολης (δεν αποκλείεται μάλιστα να διδάχθηκε από Κωνσταντινουπολίτες ζωγράφους) με την εκλεκτική υιοθέτηση στοιχείων της βενετσιάνικης ζωγραφικής.
«Ο ζωγράφος Αγγελος υπήρξε ο πιο σημαντικός ζωγράφος μιας ιδιαίτερα σημαντικής εποχής. Είναι η εποχή που το κέντρο της καλλιτεχνικής παραγωγής μεταφέρεται από την πρωτεύουσα του βυζαντινού κράτους, Κωνσταντινούπολη στην πρωτεύουσα της βενετοκρατούμενης Κρήτης, τον Χάνδακα», καταλήγει η Μαρία Βασιλάκη.
Αποκαθιστά τη θέση του στην Ιστορία
Η έκθεση αποκαθιστά τη θέση του Κρητικού ζωγράφου στην Ιστορία, διαρθρωμένη σε τρεις ενότητες και φιλοξενώντας 49 έργα -47 εικόνες από μουσεία του εξωτερικού, ένα εικονογραφημένο χειρόγραφο από το Μουσείο του Λούβρου και τη διαθήκη του ζωγράφου από τα Κρατικά Βραβεία της Βενετίας. Στην πρώτη ενότητα παρουσιάζονται δείγματα της τέχνης που δημιουργείται γύρω στο 1400, στην Κωνσταντινούπολη και τη βενετοκρατούμενη Κρήτη. Η δεύτερη περιέχει εικόνες του Αγγέλου Ακοτάντου και η τρίτη εμφανίζει την τεράστια επιρροή του έργου του Αγγέλου στα έργα των επόμενων ζωγράφων.
Διαλέξεις
Η έκθεση «Χειρ Αγγέλου» θα διαρκέσει έως τις 16/1. Κάθε Παρασκευή, το Μπενάκη θα φιλοξενεί διαλέξεις καθηγητών και ειδικών τέχνης για το έργο του Αγγελου Ακοτάντου, ενώ στις 15 και 16 Ιανουαρίου θα πραγματοποιηθεί διεθνές συμπόσιο με θέμα «1400-1450: Η καλλιτεχνική παραγωγή στην Κωνσταντινούπολη, τη Βενετία και τη βενετοκρατούμενη Κρήτη».
www.ethnos.gr
