Ο φόβος και τα σενάρια χρεοκοπίας, το Δ.Ν.Τ, οι μισθολογικές μειώσεις, οι δείκτες της ανεργίας έχουν διαμορφώσει ένα κλίμα συνεχόμενης ανησυχίας και άγχους τα οποία επιδρούν αρνητικά στον τρόπο σκέψης του ατόμου για τον ίδιο του τον εαυτό (π.χ., είμαι άχρηστος, ανίκανος που δεν έχω βρει εργασία), για τους άλλους (π.χ., οι άλλοι με βλέπουν αρνητικά, με θεωρούν τεμπέλη που δεν έχω εργασία ή που δεν κερδίζω αρκετά) αλλά και για το μέλλον (π.χ., το μέλλον θα είναι χειρότερο, σίγουρα θα απολυθώ από την εργασία μου). Η καταστροφολογική αυτή σκέψη με τη σειρά της διευκολύνει την εμφάνιση διάφορων ψυχικών διαταραχών, όπως για παράδειγμα κατάθλιψη και αγχώδεις διαταραχές. Σύμφωνα με τον Αθανάσιο Βιδάλη, διευθυντή του ψυχιατρικού τμήματος, του Ιπποκράτειου νοσοκομείου Θεσσαλονίκης, η οικονομική κρίση, η απογοήτευση, η αύξηση της ανεργίας, η έλλειψη δυνατότητας κάλυψης των αναγκών ευθύνεται για την αύξηση του ποσοστού των περιστατικών κατάθλιψης (αύξηση κατά 30%) και των αποπειρών αυτοκτονιών(1).
Αν θελήσουμε, στο σημείο αυτό, να αντιληφθούμε τα προαναφερθέντα δεδομένα, πέρα από τα στεγανά πλαίσια της κλινικής ψυχοπαθολογίας, διακρίνουμε συμπεριφορές οι οποίες χαρακτηρίζονται από υψηλό βαθμό παραίτησης. Το άτομο, δηλαδή, κατά κάποιο τρόπο μειώνει ή και εγκαταλείπει την προσπάθεια του να αλληλεπιδράσει με τους άλλους ανθρώπους, να οργανώσει την αλληλεπίδραση του αυτή με τέτοιο τρόπο ώστε να μπορεί, όσο αυτό είναι δυνατόν, να καλύψει τις ανάγκες του, τις επιθυμίες του και τους στόχους του. Η σκέψη του τελματώνει, η συμπεριφορά του αναπαράγει φαύλους κύκλους και γίνεται παθητική και μη-διεκδικητική.
Η οικονομική κρίση, ενδεχομένως και με τον τρόπο που προβάλλεται και αναπαράγεται έχει «καταφέρει» να δημιουργήσει «παθητικά» άτομα (μη-διεκδικητικά) τα οποία επειδή αισθάνονται άγχος και ενοχές και δεν διαθέτουν τις κατάλληλες κοινωνικές δεξιότητες τείνουν να μην εκφράζουν τα συναισθήματα τους είτε θετικά είτε αρνητικά. Αισθάνονται μελαγχολικά, κρίνουν τον εαυτό τους με άσχημο τρόπο και κρατούν συνήθως απολογητική στάση. Επίσης, είναι ευδιάκριτη η νευρικότητα γεγονός που υποκρύπτει άγχος και αυτό-υποτίμηση (Ευθυμίου, 2000 (2)).
Επιπρόσθετα, η έννοια της οικονομικής κρίσης στην καθημερινότητα μας λαμβάνει τις διαστάσεις μιας επικοινωνιακής πρόφασης (Αφού υπάρχει κρίση, τι περιμένεις…., είναι και η κρίση στη μέση δεν μπορείς να κάνεις τίποτα…..) τόσο για το ίδιο το άτομο (για τον ίδιο τον εαυτό του) όσο και για τους άλλους. Ένα άλλοθι το οποίο μπορεί να διευκολύνει το άτομο αναφορικά με τη στάση του (μπορεί με τον τρόπο αυτό να δικαιολογεί τη συμπεριφορά του) αλλά από την άλλη εδραιώνει μια γενικότερη αδράνεια και μεμψιμοιρία.
Μια στάση η οποία δεν πρόκειται να αλλάξει με τις διάφορες οικονομικές ενισχύσεις που ενδεχομένως θα λάβει η χώρας μας ούτε από την εφαρμογή προγραμμάτων ανάπτυξης. Η οικονομική κρίση σίγουρα είναι ένας παράγοντας που προκαλεί αρνητικές επιπτώσεις στη λειτουργία της κοινωνίας αλλά οι συνέπειες γίνονται καταστροφικές όταν τα ίδια τα μέλη της κοινωνίας παραιτηθούν από κάθε προσπάθεια και μετατρέψουν σε πράξη μια από τις χαρακτηριστικές φράσεις του Franz Kafka, «νύχτωσε, καληνύχτα….».
Η διεκδικητικότητα από την άλλη βοηθάει το άτομο να προστατέψει τον εαυτό του από την εκμετάλλευση των άλλων, να πάρει αποφάσεις και να κάνει επιλογές για τη ζωή του. Επίσης, μπορεί να αναγνωρίσει και να αναζητήσει βοήθεια για τις ανάγκες του και να εκφράσει λεκτικά και μη λεκτικά ένα μεγάλο φάσμα συναισθημάτων, θετικών και αρνητικών. Κάτι τέτοιο συμβάλει στο να νιώθει όλο και λιγότερο άγχος ή ενοχή χωρίς να καταπατά τα δικαιώματα των άλλων. Αξίζει να σημειωθεί ότι η διεκδίκηση δεν ταυτίζεται με την επιθετική συμπεριφορά και την κακόβουλη κριτική όπου το άτομο αδιαφορεί για τα δικαιώματα των άλλων και υπερασπίζεται συστηματικά τα δικά του (Ευθυμίου, 2000).
Κλείνοντας, επισημαίνουμε ότι η διεκδικητικότητα δεν παρουσιάζεται ως λύση απέναντι στην οικονομική κρίση ούτε υπόσχεται κάτι τέτοιο. Επίσης, δεν καλεί τους αναγνώστες του παρόντος άρθρου να δουν το ποτήρι λίγο μισογεμάτο και όχι μισοάδειο. Αντιθέτως, μπορεί να αποτελέσει μια στάση ζωής, μια στρατηγική αντιμετώπισης των σημερινών ψυχοπιεστικών καταστάσεων που φορτίζουν ψυχολογικά το άτομο, μειώνουν την αυτοπεποίθηση του και αμφισβητούν την ύπαρξη του. Ενδεχομένως, μέσα στο εκκρεμές της οικονομικής μας ύπαρξης και ανυπαρξίας λίγη διεκδίκηση δώσει νόημα στην ύπαρξη μας….
1)Ελευθεροτυπία, ημ/νια: 03/02/11, σελ.18
2)Ευθυμίου, Κ. (2000). Απόκτηση κοινωνικών δεξιοτήτων-Διεκδικητική συμπεριφορά. Ένα πρόγραμμα τροποποίησης της συμπεριφοράς για άτομα με κοινωνικά άγχη και έλλειψη αυτοπεποίθησης. Αθήνα: Ινστιτούτο Έρευνας και Θεραπείας της Συμπεριφοράς.
www.kentri.gr
