Πολλοί παρατηρητές της μεγάλης αναταραχής που έχει ξεσπάσει στον αραβικό κόσμο συμφωνούν σε ένα πράγμα: ήταν αναπάντεχη.
Ενώ τα ρεύματα δυσαρέσκειας εναντίον των ισχυρών ανδρών της περιοχής πάντα υπήρχαν, ελάχιστοι μπόρεσαν να προβλέψουν ότι ήταν επικείμενη μια τέτοια εξέγερση ή να μαντέψουν την κλίμακα των διαδηλώσεων. Ωστόσο, πολλοί ορατοί παράγοντες, σχετιζόμενοι με την παιδεία, τη δημογραφία και την έλλειψη οικονομικών δυνατοτήτων, επισήμαιναν εδώ και αρκετό καιρό έναν ολοένα αυξανόμενο βαθμό πολιτικής αστάθειας.
Ενώ η αφήγηση για την εξέγερση στην Αίγυπτο μιλάει ως επί το πλείστον για μια «νεανική επανάσταση», φαίνεται να υποτιμά τον καθοριστικό ρόλο που έπαιξε το συνεχώς ανερχόμενο μορφωτικό επίπεδο των νεαρών Αιγυπτίων στην ανάπτυξη σκληρής κριτικής απέναντι στο περιχαρακωμένο καθεστώς τους.
Κανένας δεν αμφιβάλλει ότι όσοι συμμετείχαν στις μεγάλες διαδηλώσεις αντιπροσώπευαν ένα ευρύ φάσμα της αιγυπτιακής κοινωνίας. Δεν μπορούμε όμως να μην παρατηρήσουμε ότι μηχανικοί, δικηγόροι, γιατροί, φοιτητές πανεπιστημίου, έπαιξαν πρωταγωνιστικό ρόλο στο κίνημα αμφισβήτησης.
Αυτό έρχεται σε συμφωνία με μία από τις καλύτερα τεκμηριωμένες διαπιστώσεις στην πολιτική επιστήμη: ότι οι μορφωμένοι άνθρωποι είναι πιο πιθανό να συμμετάσχουν σε πολιτικές δραστηριότητες κάθε μορφής – από τη θεμελιώδη πράξη της ψήφου μέχρι τις διαδηλώσεις. Τα ακριβή αίτια αυτού του φαινομένου δεν κατανοούνται πάντα καλά. Ισως οι μορφωμένοι άνθρωποι να είναι πιο κριτικοί παρατηρητές των πολιτικών εξελίξεων και λιγότερο πρόθυμοι να αποδεχθούν τα λάθη ενός αυταρχικού ηγέτη που δεν δίνει λογαριασμό σε κανέναν.
Δικές μας έρευνες έχουν δώσει έμφαση στο πώς αυτή η σύνδεση μεταξύ μόρφωσης και πολιτικής συμμετοχής επηρεάζεται συχνά από τις ευκαιρίες που υπάρχουν στην αγορά εργασίας. Για να το θέσουμε απλά, οι δεξιότητες που αποκτούνται μέσω της εκπαίδευσης οδηγούν σε αύξηση της προθυμίας συμμετοχής στην πολιτική ζωή αλλά και της αποτελεσματικότητάς της (ας σκεφτούμε πόσο εύκολα χειρίζονται οι γνώστες των νέων τεχνολογιών το Facebook και το Twitter, χρησιμοποιώντας τα για τους στόχους τους).
Εάν οι μορφωμένοι νέοι βρίσκουν αναγνώριση και ανταμοιβή στον επαγγελματικό στίβο, έχουν την φυσική τάση να χρησιμοποιούν λιγότερο τον χρόνο και την ενεργητικότητά τους για πολιτικούς σκοπούς. Σε χώρες όπου οι οικονομικές ευκαιρίες για τους εκπαιδευμένους νέους είναι άφθονες παρατηρείται λιγότερη ενασχόληση των μορφωμένων με την πολιτική.
Ο αραβικός κόσμος δεν υπήρξε ποτέ πρότυπο οικονομικού δυναμισμού. Οι οικονομίες των χωρών της περιοχής δεν είναι προσανατολισμένες σε δραστηριότητες που να αξιοποιούν αποτελεσματικά το ανθρώπινο κεφάλαιο που δημιουργείται μέσω της εκπαίδευσης.
Λιγότερο αναγνωρισμένο είναι το γεγονός ότι πολλές αραβικές χώρες ανήκουν σε εκείνες που έχουν επενδύσει τα περισσότερα κεφάλαια στην εκπαίδευση. Πρόσφατα στοιχεία που συγκεντρώθηκαν για 104 χώρες, δείχνουν ότι ανάμεσα στο 1980 και το 1999, η Αίγυπτος ήταν η πέμπτη χώρα στον κόσμο όσον αφορά την ταχύτητα αύξησης του μέσου όρου χρόνων εκπαίδευσης των παιδιών – διπλασίασε αυτόν τον αριθμό από μόλις 2,3 χρόνια σε 5,5. Η Τυνησία δεν βρίσκεται πολύ πίσω σε αυτό το πεδίο: τα χρόνια εκπαίδευσης αυξήθηκαν από 2,5 σε 5.
Σήμερα, λοιπόν, μεγάλος αριθμός Αράβων νέων είναι πολύ πιο μορφωμένοι από τους γονείς τους και τους παππούδες τους. Καθώς δεν υπάρχουν αρκετές ευκαιρίες για ικανοποιητική απασχόληση, είναι πιο πιθανό να αφιερώσουν τις δεξιότητές τους σε πολιτικές δραστηριότητες, από τη δημιουργία πολιτικών μπλογκ μέχρι την οργάνωση διαδηλώσεων. Και καθώς δεν βρίσκουν δημοκρατική διέξοδο, μπορεί να καταλήξουν να αποσταθεροποιήσουν καθεστώτα τα οποία μέχρι πρόσφατα φαίνονταν να έχουν τον απόλυτο έλεγχο.
Το να επενδύει μια χώρα στην εκπαίδευση είναι καλό από μόνο του. Η ειρωνεία είναι, ωστόσο, ότι επενδύοντας στην εκπαίδευση χωρίς να προσφέρουν στους νέους οικονομικές ευκαιρίες, δημιουργώντας δηλαδή στρατιές μορφωμένων ανέργων, οι ηγέτες των αραβικών καθεστώτων συνέβαλαν σε μεγάλο βαθμό στην κατάσταση που σήμερα τους θέτει σε κίνδυνο ή τους έχει ήδη ανατρέψει. Ας ελπίζουμε ότι η δημοκρατική μετάβαση που φαίνεται στον ορίζοντα θα συμβαδίσει με την ανάπτυξη και την αύξηση της απασχόλησης που χρειάζονται αυτές οι χώρες για να πραγματώσουν το οικονομικό δυναμικό τους.
*Ο κ. Filipe Campante είναι επίκουρος καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο Harvard Kennedy School. Ο κ. Davin Chor είναι επίκουρος καθηγητής στο Singapore Management University.
http://e-parembasis.blogspot.com/2011/03/blog-post_3665.html
