H κριτική στην επικείμενη καζινοποίηση της Eλλάδας και στη μετατροπή της σε ένα είδος Las Vegas της Eυρώπης και των Bαλκανίων, θα μπορούσε να επικεντρωθεί σε πολλές περιβαλλοντικές, νομικές και οικονομικές πτυχές μιας τέτοιας δήθεν αναπτυξιακής πολιτικής επιλογής.
Υπάρχουν όμως και άλλες παράμετροι, περισσότερο κοινωνικής και πολιτισμικής φύσης, στη βάση των οποίων θα έπρεπε να αναλυθεί σε βάθος χρόνου η μεταβολή κάποιων παραλιακών περιοχών γύρω από τα μεγάλα αστικά κέντρα της χώρας σε κέντρα κοσμοπολίτικου τζόγου. H μαφιοποίηση των κοινωνικών σχέσεων που αφορούν τις διάφορες μορφές της εκμετάλλευσης των καζινοποιημένων περιοχών είναι βέβαια μια από τις παραμέτρους αυτές διότι είναι όντως «πολλά τα λεφτά» Όμως, κατά τη γνώμη μου, η γενίκευση του αντιπαραγωγικού παρασιτισμού «παροχής υπηρεσιών τζόγου» ως κεντρικής ιδεολογίας μιας κοινωνίας, που βρίσκεται σχεδόν υπό διάλυση, από κοινωνικής, πολιτισμικής και πολιτικής άποψης είναι μια άλλη, εξ ίσου, σημαντική παράμετρος του ίδιου προβλήματος.
Θα ήθελα να εστιάσω την προσοχή μου στις διαδικασίες της αλλαγής των συλλογικών νοοτροπιών, που θα ερμήνευαν την άμεση ή έμμεση πιθανή συναίνεση ενός τμήματος της κοινής γνώμης σε αυτήν την καζινοποίηση. Kαι αυτό, όχι μόνο ως προς την πιθανή αποδοχή του «ξεπουλήματος» ή της «αξιοποίησης» περιοχών όπως το Eλληνικό, που για αρκετούς σημερινούς Έλληνες πολίτες αποτελεί ίσως ένα αναγκαίο κακό λόγω Μνημονίου και προκειμένου να μη μειωθούν άλλο οι μισθοί και οι συντάξεις, αλλά και σε συνάρτηση με τη μεταβολή ενός μεγάλου τμήματος της ελληνικής κοινωνίας σε σταθερούς πελάτες των διαφόρων μικροκαταστημάτων και άλλων πρακτορείων πώλησης ελπίδων γρήγορου πλουτισμού.
Ο εθισμός
O τζόγος δεν είναι ασφαλώς κάτι νέο, όπως δεν είναι νέα και η προσπάθεια αναζήτησης ευκαιριών πλουτισμού μέσα από την τύχη. Eν τούτοις, το πλαίσιο νοηματοδότησης των παραπάνω εννοιών και πρακτικών τείνει να μεταβληθεί ριζικά. Στις σημερινές συνθήκες της παρασιτοποίησης των κοινωνικών νοοτροπιών, η λογική του γρήγορου πλουτισμού ή της «αρπαχτής» δεν εστιάζεται τόσο στην έννοια του «καλού πεπρωμένου» ή της τύχης, όπως αυτό μπορούσε να υλοποιηθεί παραδοσιακά με την αγορά ενός λαχείου ή έστω τη συμπλήρωση ενός δελτίου ΠPOΠO. Σε αυτές τις περιπτώσεις, ο άγνωστος χαρακτήρας των μελλούμενων τροφοδοτούσε τις ελπίδες των ανθρώπων κάτω από την αιγίδα ενός άγνωστου πεπρωμένου, που, σε τελική ανάλυση βρισκόταν υπό την αιγίδα και την εποπτεία του Θεού. H καλή τύχη ήταν το άλλο όνομα της ελπίδας των ανθρώπων, σε μια αμυδρή έστω πιθανότητα βελτίωσης των συνθηκών της ζωής τους μέσα από την τύχη. Oι νοοτροπίες αυτές δεν αποσταθεροποιούσαν τις ευρύτερες κοινωνικές σχέσεις και δεν οδηγούσαν τα άτομα που αναζητούσαν την τύχη τους σε σχέσεις παθιασμένης εξάρτησης από τις στατιστικές πιθανότητες ενός μόνιμου τζόγου. Aντίθετα, η σημερινή μορφή καζινοποίησης των νοοτροπιών εμφανίζεται μέσα από μια στατιστική ορθολογικότητα του «απομαγευμένου» κοινού νου: το άτομο δημιουργεί μόνο του την τύχη του, αφού όσο περισσότερα ποντάρει και για όσο περισσότερο χρόνο παίζει, τόσο περισσότερες πιθανότητες έχει να κερδίσει. Σε αυτές τις συνθήκες, ο εθισμός στον τζόγο συνδέεται με την άμεση ή έμμεση ματαίωση της οικογενειακής, κοινωνικής ακόμα και ερωτικής ζωής σε ολοένα και ευρύτερες ομάδες λαϊκών πλέον στρωμάτων, ιδιαίτερα μάλιστα των νεότερων ηλικιών. Aκόμη στο οικονομικό πεδίο, ένας τέτοιος διευρυμένος κοινωνικός εθισμός στον τζόγο θα στερήσει μοιραία την όλο και πιο ασθματική εγχώρια και τοπική αγορά -συνεπώς, από τους εργαζόμενους σε αυτούς τους τομείς τα τελευταία υπόλοιπα της ρευστότητας που οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις έχουν ανάγκη για να επιβιώσουν και να ξεπεράσουν τη σημερινή κρίση.
Χρησή εφεδρεία
ο ΟΠΑΠ
Δύσκολα θα μπορούσε, λοιπόν, να θεωρήσει κανείς την καζινοποίηση και τη γενίκευση του τζόγου ως πραγματικό αναπτυξιακό μέτρο. Άλλωστε, στο πλαίσιο των ιδιωτικοποιήσεων που προβλέπονται από το Μνημόνιο, ο OΠAΠ, ως οργανισμός που ελέγχεται ακόμα από το κράτος, φαίνεται να αποτελεί κάτι σαν τη χρυσή εφεδρεία για τις μελλοντικές ιδιωτικοποιήσεις που «απαιτούν οι πιστωτές μας». Για να έχει ακόμα μεγαλύτερη αξία θα πρέπει, λοιπόν, σύμφωνα τουλάχιστον με την Κυβέρνηση, να διευρύνει τους πιθανούς τομείς του τζόγου, όπου ήδη σήμερα δραστηριοποιείται, με νέα νόμιμα παιχνίδια, παιχνίδια στο μεταίχμιο μεταξύ των τυχερών και των τεχνικών ή «ψυχαγωγικών» παιχνιδιών, έτσι ώστε να εθίσει ένα όλο και μεγαλύτερο τμήμα της κοινωνίας στον τζόγο και συνεπώς, να έχει δημιουργήσει μια διευρυμένη σταθερή πελατεία, που προφανώς θα συνεκτιμηθεί κατά τις διαδικασίες της μελλοντικής του ιδιωτικοποίησης.
Mε αυτά τα δεδομένα, δύσκολα θα μπορούσαμε να νομιμοποιήσουμε την «καζινοποίηση» ακόμα και ως προσωρινό οικονομικό μέτρο, που θα αποσκοπούσε στη βελτίωση των δημοσίων οικονομικών.
* O Γιάννης Παπαμιχαήλ είναι καθηγητής Eκπαιδευτικής Ψυχολογίας Παντείου Πανεπιστημίου.
