Το μάθημα είναι υποχρεωτικό - ομολογιακό. Διδάσκεται σε όλα τα σχολεία της στοιχειώδους και της μέσης εκπαίδευσης και η διδασκαλία του τελεί υπό την εποπτεία των εκκλησιών. Η πλειοψηφία των μαθητών παρακολουθεί μάθημα βασισμένο στο ρωμαιοκαθολικό δόγμα. Οι καθηγητές πληρώνονται από το κράτος. Η απαλλαγή από το μάθημα γίνεται με αίτηση των γονέων, δεν προβλέπεται απαλλαγή για κανέναν που ανήκει σε μια από τις «νόμιμα αναγνωρισμένες» θρησκείες.
2. Βέλγιο (Καθολικοί 75%)
Το μάθημα είναι υποχρεωτικό - ομολογιακό και γίνεται στα σχολεία από την καθολική εκκλησία. Υπάρχει και η επιλογή εναλλακτικού μαθήματος ομολογιακών θρησκευτικών, με περιεχόμενο τη διδασκαλία αναγνωρισμένων θρησκειών. Η επιλογή γίνεται από τους γονείς. Οι καθηγητές ορίζονται από κάθε εκκλησία ή ομολογία, η οποία και καθορίζει το πρόγραμμα. Φυσικά το μάθημα διδάσκεται κανονικά και στα ιδιωτικά σχολεία, τα περισσότερα εκ των οποίων είναι καθολικά. Αξίζει να τονιστεί ότι τα ιδιωτικά σχολεία αποτελούν τα 2/3 του συνόλου και αντιμετωπίζονται ισότιμα με τα κρατικά.
3. Γαλλία (Καθολικοί 77% , Ισλαμιστές 4%)
Κατά το σύνταγμα της χώρας (άρ.2) η Γαλλία είναι κράτος «λαϊκό». Από το 1880 απαγορευόταν στα δημόσια σχολεία κάθε αναφορά σε οποιαδήποτε θρησκεία. Απαγορεύεται επίσης και η έκφραση των προσωπικών πεποιθήσεων των δασκάλων (γνωστή η δίωξη της καθηγήτριας μαθηματικών που φορούσε μουσουλμανική μαντίλα). Παρ' όλα αυτά το γαλλικό κράτος χρηματοδοτεί γενναία τα πολλά ομολογιακά, κυρίως καθολικά, σχολεία. Σε πολλές περιοχές της Γαλλίας π.χ. Αλσατία, Λωραίνη, διδάσκεται ως υποχρεωτικό το μάθημα των θρησκευτικών, οι κληρικοί μισθοδοτούνται από το κράτος κ.λπ. Προ ολίγων ετών η σοσιαλιστική κυβέρνηση Ζοσπέν αποφάσισε να επαναφέρει το μάθημα στα δημόσια σχολεία, έστω και με την μορφή του θρησκειολογικού μαθήματος. Την ίδια περίπου εποχή (2002) ο τότε υπουργός Παιδείας Λίκ Φερί δήλωνε ότι ήταν λάθος η αποκοπή των παιδιών από τη θρησκευτική τους ιστορία, γιατί «είτε είναι κανείς θρήσκος είτε άθρησκος, δεν αλλάζει τίποτε. Δεν μπορεί να αντιληφθεί την πνευματική, καλλιτεχνική και πολιτική ζωή και παράδοση, αν δε μάθει ότι αυτή είναι αποτέλεσμα μιας χριστιανικής ιστορίας 15 αιώνων». Την ίδια περίπου εποχή ο πρώην υπουργός Παιδείας της Γαλλίας Ζακ Λάνγκ, μετά από εισήγηση του γνωστού φιλοσόφου Ρεζίς Ντεμπρέ, αποφάσισε την ίδρυση ενός «Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου Θρησκευτικών Επιστημών», που θα υποστηρίζει και θα οργανώνει τη διδασκαλία στο σχολείο των μεγάλων θρησκειών που υπάρχουν στη χώρα. Η διδασκαλία αυτή δε θα γίνεται σε ειδικό μάθημα θρησκευτικών, αλλά θα εντάσσεται στα μαθήματα της φιλοσοφίας, της ιστορίας, της λογοτεχνίας, της τέχνης και της μουσικής. Το μάθημα των θρησκειών εντάσσεται επίσης στο πρόγραμμα της μετεκπαίδευσης των καθηγητών. Είναι ενδιαφέρον ότι η επάνοδος αυτή της θρησκευτικής διδασκαλίας στα πλαίσια του «λαϊκού κράτους», για πρώτη φορά μετά από εκατό χρόνια, αιτιολογείται από την ανάγκη προσαρμογής στη σύγχρονη ευρωπαϊκή πραγματικότητα. Εξάλλου το 90% των ιδιωτικών σχολείων ανήκουν στην καθολική εκκλησία και εκεί διδάσκεται υποχρεωτικά το μάθημα των θρησκευτικών. Έχοντας γνώση των παραπάνω, ο Νικολά Σαρκοζί έχει δηλώσει ότι αυτό μπορεί να αλλάξει μετά από διαβούλευση με τις μεγάλες θρησκευτικές κοινότητες. Επιτρέπεται πάντως να έρχεται κληρικός κάθε βδομάδα για κήρυγμα στα δημόσια σχολεία, αν το ζητήσουν ορισμένοι γονείς.
4. Γερμανία (Προτεστάντες 38%, Καθολικοί 34%, χωρίς θρησκεία 26%)
Στα κρατίδια το ομοσπονδιακό σύστημα επιτρέπει τη διαφοροποίηση των κανόνων. Στα περισσότερα το μάθημα είναι υποχρεωτικό - ομολογιακό. Όσοι δεν ακολουθούν αυτό το σύστημα διδάσκονται υποχρεωτικά ηθική και φιλοσοφία. Το μάθημα των θρησκευτικών στα δημόσια σχολεία «είναι τακτικό μάθημα, προστατευόμενο από την κρατική εποπτεία και γίνεται σύμφωνα με τις αρχές των θρησκευτικών κοινοτήτων».
5. Δανία (Ευαγγελικοί - Λουθηριανοί 91%)
Σε όλα τα σχολεία διδάσκεται το μάθημα ως υποχρεωτικό και ονομάζεται στη βασική εκπαίδευση, «χριστιανικές σπουδές». Στη δευτεροβάθμια ονομάζεται «θρησκευτικές σπουδές», μέρος δε αυτού έχει και θρησκειολογικό περιεχόμενο.
6. Ιρλανδία (Καθολικοί 93% , Αγγλικανοί 3%)
Το μάθημα είναι υποχρεωτικό - ομολογιακό, με δικαίωμα εξαίρεσης με αίτηση των γονέων. Το περιεχόμενο του μαθήματος είναι μέλημα των εκκλησιαστικών αρχών και το διδάσκουν καθολικοί κληρικοί. Τα περισσότερα σχολεία της χώρας (80%) είναι ιδιωτικά - ομολογιακά, δηλαδή ανήκουν στις θρησκευτικές κοινότητες και χρηματοδοτούνται από το κράτος.
7. Ισπανία (Καθολικοί 97%)
Το μάθημα είναι υποχρεωτικό, εναλλακτικό, με ένα μάθημα «κοινωνικών και καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων». Η επιλογή γίνεται από τους γονείς. Η εκκλησία συμμετέχει στην κατάρτιση των αναλυτικών προγραμμάτων και την επιλογή των διδασκόντων.
8. Ιταλία (Καθολικοί 98%)
Ενδιαφέρουσα η περίπτωση της Ιταλίας, όπου δεσπόζει η ρωμαιοκαθολική εκκλησία, η οποία από το 1984 έπαψε να είναι «κρατική θρησκεία. Το μάθημα είναι ομολογιακό και βασίζεται στο Κονκορδάτο του 1984 μεταξύ Βατικανού και Ιταλικής Δημοκρατίας. Για τους μη καθολικούς προβλέπεται δικαίωμα απαλλαγής.
9. Λουξεμβούργο ( Καθολικοί 97% )
Το μάθημα στη χώρα αυτή είναι υποχρεωτικό - εναλλακτικό «θρησκευτικά ή ηθική και κοινωνική παιδεία» σε όλη την εκπαίδευση. Διδάσκεται επί δίωρο και οι διδάσκοντες διορίζονται από την εκκλησία. Η επιλογή γίνεται με δήλωση του κηδεμόνα. Απαλλάσσονται μόνο αυτοί που οι θρησκείες τους δεν προσφέρουν διδασκαλία στο σχολείο, με αίτηση τους και μετά από απόφαση του «Εθνικού Συμβουλίου για την ηθική και κοινωνική εκπαίδευση».
10. Μ. Βρετανία (Αγγλικανοί 57%, Καθολικοί 10%, Πρεσβυτεριανοί 7%, Ισλαμιστές 6%)
Ο πρόσφατος νόμος για την εκπαίδευση προβλέπει την παροχή θρησκευτικής εκπαίδευσης και την καθημερινή διοργάνωση λατρευτικών εκδηλώσεων σε όλα τα δημόσια σχολεία. Τα «τοπικά εκπαιδευτικά συμβούλια» διαμορφώνουν το πρόγραμμα του μαθήματος με αρκετή ελευθερία, λαμβάνοντας υπ' όψιν τις τοπικές συνθήκες και κυρίως την θρησκευτική σύνθεση του μαθητικού πληθυσμού. Οι γενικές οδηγίες για το μάθημα προβλέπουν τη διδασκαλία κατά κύριο λόγο του χριστιανισμού, καθώς και των άλλων μεγάλων θρησκειών που συναντώνται στην Αγγλία .0 πρώην Βρετανός πρωθυπουργός Τόνι Μπλερ, που κάθε άλλο παρά αντίπαλος της παγκοσμιοποίησης ή του εκσυγχρονισμού βέβαια ήταν, ίδρυσε το «ίδρυμα Τόνι Μπλερ για την Πίστη», που έργο του θα έχει να λειτουργήσει η θρησκευτική πίστη «ως πυξίδα, ως κίνητρο για το μέλλον και παράγων αλληλοκατανόησης». Σε συνέντευξη του στη γαλλική εφημερίδα «Μοντ», ο κ. Μπλερ διακηρύσσει: «Ο διαφωτισμός θέλησε να μας κάνει να πιστέψουμε πως η ασυγκράτητη πρόοδος της ανθρωπότητας θα περνούσε αναγκαστικά από την εξαφάνιση των θρησκειών, που έτσι κι αλλιώς ήταν άχρηστες: ο Θεός ήταν καταδικασμένος. Τι χονδροειδές σφάλμα!» Και ολοκληρώνει ο πρώην Βρετανός πρωθυπουργός: «Ο 20ός αιώνας σημαδεύτηκε από αλλοπρόσαλλες ιδεολογίες. Ονειρεύομαι έναν 21° αιώνα που θα σφραγιστεί από την αναγνώριση της σημασίας και της νεωτερικότητας της θρησκευτικής πίστης. Αυτό είναι το έργο στο οποίο θα αφιερωθώ, έως το τέλος της ζωής μου».
11. Νορβηγία (Ευαγγελικοί- Λουθηρανοί 88%)
Στο Σύνταγμα της ορίζεται ρητά ο Λουθηρανισμός ως «κρατική θρησκεία» και η υποχρέωση των μελών της εκκλησίας να ανατρέφουν τα παιδιά τους σύμφωνα με τα δόγματα του. Η μεταρρύθμιση του 1997 κατάργησε το εναλλακτικό μάθημα της ηθικής και το αντικατέστησε με το μάθημα με τίτλο «Χριστιανική Γνώση - Θρησκευτική και Ηθική Εκπαίδευση». Η διδασκαλία του είναι υποχρεωτική, με δικαίωμα εξαίρεσης με αίτηση των γονέων μόνο από λατρευτικές εκδηλώσεις και δραστηριότητες.
12. Ολλανδία (Καθολικοί 34%, Προτεστάντες 25%, χωρίς θρησκεία 36%)
Παρ' ότι είναι χώρα με έντονο αντικαθολικό χαρακτήρα, το μάθημα των θρησκευτικών είναι υποχρεωτικό. Το 65% των μαθητών φοιτά σε ιδιωτικά σχολεία που είναι ομολογιακά και χρηματοδοτούνται από το κράτος για να εισάγουν στο πρόγραμμα τους το μάθημα των θρησκευτικών, του οποίου η παρακολούθηση είναι υποχρεωτική.
13. Πορτογαλία (Καθολικοί 80%)
Ο διαχωρισμός κράτους και εκκλησίας στο Σύνταγμα της χώρας έχει ως αποτέλεσμα τη διδασκαλία του μαθήματος ως εναλλακτικού ενός «μαθήματος προσωπικής και κοινωνικής συγκρότησης» που είναι υποχρεωτικό. Η επιλογή του καθολικού εναλλακτικού μαθήματος γίνεται με δήλωση του γονέα βάσει του Κονκορδάτου, που έχει υπογράψει η χώρα με το Βατικανό, που προβλέπει ότι η διδασκαλία στα δημόσια σχολεία πρέπει να καθοδηγείται από τις αρχές του καθολικισμού.
14. Σουηδία (Ευαγγελικοί - Λουθηρανοί 94%)
Το μάθημα είναι υποχρεωτικό σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης και είναι ένα από τα οκτώ υποχρεωτικά μαθήματα, ενώ υπάρχουν και λ 6 κλάδοι επιλογής. Χαρακτηριστικό είναι ότι στη χώρα αυτή δεν υπάρχει η δυνατότητα εξαίρεσης από το μάθημα. Το περιεχόμενο του βασίζεται στο Λουθηρανισμό, που είναι «εθνική» θρησκεία με αρκετά θρησκειολογικά στοιχεία.
15. Φινλανδία (Ευαγγελικοί - Λουθηρανοί 90%, Ορθόδοξοι 1,2%)
Το μάθημα είναι υποχρεωτικό - εναλλακτικό με επιλογή μεταξύ θρησκευτικών και ηθικής, τόσο στην υποχρεωτική εκπαίδευση όσο και στην δευτεροβάθμια.
16. Κύπρος (Ορθόδοξοι 80% , Μουσουλμάνοι 18%, Αρμένιοι κ.ά. 2%)
Στα σχολεία της Κύπρου βάσει του Συντάγματος και το άρθρο 18 κατοχυρώνεται η διδασκαλία των θρησκευτικών στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση και είναι υποχρεωτικό για όλους τους μαθητές. Απαλλάσσονται μόνο με δήλωση των γονέων οι αλλόθρησκοι.
Στις χώρες της ανατολικής Ευρώπης το μάθημα επανέρχεται, μετά την κατάργηση του από τα ολοκληρωτικό καθεστώτα. Στη Ρωσία έχουν επανέλθει τα θρησκευτικά στις περισσότερες περιοχές, αλλά δεν έχουν ακόμη κατοχυρωθεί νομοθετικά και επιπλέον δεν υπάρχουν τόσοι καθηγητές για να διδάξουν στον πολύ μεγάλο αριθμό μαθητών, αφού μόλις το 1990 και μετά άρχισαν να αναπτύσσονται οι θεολογικές σχολές και τα θεολογικά σεμινάρια. Στη Βουλγαρία επανήλθαν, το ίδιο στη Σερβία, στη Ρουμανία, στην Πολωνία και την Ουγγαρία.
Συμπερασματικά αυτές είναι οι κατευθύνσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης (περιληπτικά), για το μάθημα των θρησκευτικών, σε αντίθεση με κάποιους που υποστηρίζουν την επιτακτική κατάργηση του μαθήματος λόγω ανάλογων αποφάσεων της Ε.Ε. Τέτοιο κείμενο δεν έχουν να επιδείξουν όσοι εκφράζουν τον παραπάνω ισχυρισμό, γιατί απλούστατα τέτοιο κείμενο δεν υπάρχει. Άλλωστε είναι αδύνατο να υπάρχει, αφού είναι αδιανόητο στα ευρωπαϊκά κράτη, άλλα να αποφασίζουν το καθένα χωριστά και άλλα να αποφασίζουν ως ένωση κρατών.
Το Συμβούλιο της Ευρώπης συνιστά στα κράτη μέλη του «να προβλέψουν στα προγράμματα γενικής εκπαίδευσης πληροφόρηση επί της ιστορίας και της φιλοσοφίας των μεγάλων ρευμάτων και των θρησκειών» και «να εφαρμόζουν χωρίς καμία παράλειψη τη νομοθεσία περί υποχρεωτικής εκπαιδεύσεως και, εν περιπτώσει μη τηρήσεως της υποχρεώσεως αυτής, να προκαλούν την παρέμβαση των αρμοδίων υπηρεσιών».
Ας αναφέρουμε σύντομα την περίπτωση των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής. Η θρησκευτική διδασκαλία απαγορεύεται στα δημόσια σχολεία, λόγω του πλήρους θρησκευτικού αποχρωματισμού του κράτους. Η Αμερικανική Συμπολιτεία ήταν από τη δημιουργία της ένα πολυθρησκευτικό και πολυφυλετικό κράτος. Ο χωρισμός του κράτους και της εκκλησίας καθιερώθηκε το 1791 με την πρώτη τροποποίηση του Συντάγματος του 1787. Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία το 25% του πληθυσμού της χώρας είναι Καθολικοί, το 61% Προτεστάντες, το 3% Ιουδαίοι, το 3% Ορθόδοξοι και το 8% ανήκει σε άλλα θρησκεύματα. Οι κυριότερες προτεσταντικές ομολογίες είναι 104. Ο χωρισμός λοιπόν κράτους - εκκλησίας ήταν απαραίτητος όρος για τη συγκρότηση του αμερικανικού έθνους, όπου άνθρωποι από διαφορετικές φυλές, γλώσσες και θρησκείες ενώθηκαν με το κοινό όραμα της δημιουργίας ενός ισχυρού, ελεύθερου και πλούσιου κράτους. Η θρησκευτική διδασκαλία στα κρατικά σχολεία της χώρας αυτής, με αυτές τις συνθήκες, είναι αδύνατη και, αν εφαρμοζόταν θα οδηγούσε στην πολυδιάσπαση και στην έξαρση του θρησκευτικού φανατισμού. Άλλωστε το 1 /9 του συνολικού αριθμού των σχολείων είναι ιδιωτικά, από τα οποία η συντριπτική πλειοψηφία είναι ομολογιακά και ανήκουν στις θρησκευτικές κοινότητες.
Σε αντίθεση με τις Η.Π.Α στο γειτονικό Καναδά, όπου υπάρχει μεγαλύτερη θρησκευτική ομοιογένεια (Καθολικοί 46%, Ενωμένη Εκκλησία 16%, Αγγλικανοί 10%), τα θρησκευτικά διδάσκονται στις περισσότερες πολιτείες ως προαιρετικά - ομολογιακά στο δημοτικό και ως υποχρεωτικά - ομολογιακά, εναλλακτικά με το μάθημα της Ηθικής στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση.
Αναγνώστης
