Τα διατροφικά συμπληρώματα αποτελούν σε πολλές περιπτώσεις «δίκοπο μαχαίρι» για τους ειδικούς που ασχολούνται με την επιστήμη της διατροφής (διαιτολόγους, κλινικούς διαιτολόγους, διατροφολόγους).
Από την μια μπορούν, αν χρησιμοποιηθούν σωστά, να αποτελέσουν αναγκαίο εφόδιο για μια αποτελεσματική διατροφική διαπαιδαγώγηση, από την άλλη, συνιστούν μια πρόκληση για τους ειδικούς διατροφής.
Κάτω από την ομπρέλα των «διατροφικών συμπληρωμάτων» συμπεριλαμβάνονται στοιχεία από τροφές, μέχρι και φαρμακευτικές ουσίες που υποθετικά έχουν κάποιο συγκεκριμένο όφελος για τον ανθρώπινο οργανισμό.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν, επίσης, για τους ειδικούς που ασχολούνται με ενεργητικά άτομα, τα διατροφικά συμπληρώματα που είναι γνωστά έως «ergogenic aids» - ουσίες οι οποίες βελτιώνουν την αθλητική παρουσίαση/απόδοση των αθλητών, πέρα από το τι είναι ικανοί να κάνουν, με κανονική προετοιμασία και εξάσκηση.
Τα συμπληρώματα διατροφής είναι ένα θέμα πάνω στο οποίο υπάρχουν έντονες διαφωνίες μεταξύ των ειδικών. Για την πλειοψηφία των ατόμων, μια ισορροπημένη διατροφή που περιλαμβάνει ποικιλία, είναι δυνατό να παρέχει όλα τα θρεπτικά συστατικά που χρειαζόμαστε για σωστή υγεία. Άλλοι υποστηρίζουν, ότι υγιεινή διατροφή είναι δύσκολο να επιτευχθεί, γι’ αυτό και θεωρούν τα συμπληρώματα απαραίτητα.
Σύμφωνα με μελέτες, τα άτομα που καταναλώνουν συμπληρώματα διατροφής είναι συνήθως υγιή άτομα που ενδιαφέρονται πάρα πολύ για τον οργανισμό και το σώμα τους και ακολουθούν πολύ ισορροπημένο πρόγραμμα διατροφής. Ενδεικτικά, η διατροφή τους περιέχει συνήθως λιγότερα λιπαρά, περισσότερες φυτικές ίνες και μεγαλύτερες ποσότητες βιταμινών και μεταλλικών στοιχείων σε σύγκριση με αυτούς που δεν καταναλώνουν τέτοια σκευάσματα.
Υπάρχει τεράστια ποικιλία προϊόντων στην αγορά, συμπεριλαμβανομένων χαπιών, σκονών, ποτών. Αυτά τα συμπληρώματα κατατάσσονται στα εργογόνα βοηθήματα, που σημαίνει ουσίες που αυξάνουν την εργασία.
Τα εργογόνα βοηθήματα χωρίζονται σε δύο βασικές κατηγορίες: τα χημικά- φαρμακολογικά και τα διατροφικά. Πολλά από αυτά είναι επικίνδυνα και απαγορευμένα. Λίγα μόνο είναι ακίνδυνα και η υπερκατανάλωση τους να τα κάνει επικίνδυνα. Είναι γεγονός ότι τις πλείστες φορές δίνονται και συστήνονται από μη ειδικούς και χωρίς να χρειάζονται. Τα πιο γνωστά είναι οι αντιοξειδωτικές ουσίες (β- καροτίνη, βιτ. Γ, βιτ. Ε και φυτοχημικά), πρωτεΐνες, μονουδατική κρεατίνη, ginseng, γλουταμίνη, L-καρνιτίνη, χρώμιο, Ma-huang (εφεδρίνη), Coenzyme Q10, καφεΐνη, ταυρίνη κ.α. Τα χημικά – φαρμακολογικά εργογόνα βοηθήματα είναι κυρίως ορμόνες, αμφεταμίνες, διεγερτικά του κεντρικού νευρικού συστήματος (π.χ. καφεΐνη), καρδιοτονωτικά, αντιφλεγμονώδη, ηρεμιστικά, αγγειοδιασταλτικά.
Για περισσότερες από τέσσερις δεκαετίες, οι ερευνητές μελετούν τη δράση των ανδρογόνων αναβολικών και τα αποτελέσματα είναι αντιφατικά. Ενώ υπάρχουν μελέτες που αποδεικνύουν τη θετική δράση των αναβολικών στη δύναμη και στη βελτίωση της απόδοσης του αθλητή, τα αποτελέσματα των μελετών αυτών έχουν αμφισβητηθεί, κυρίως λόγω του σχεδιασμού τους: έλλειψη ομάδας ελέγχου, διαφορετικές δόσεις φαρμάκων, διαφορετική διάρκεια θεραπείας, παράλληλη πρόσληψη διατροφικών σκευασμάτων, προηγούμενες διαφορές στα άτομα που συμμετείχαν, διαφορές στην προπόνηση.
Μελέτες σε πειραματόζωα έχουν δείξει ότι η θεραπεία με αναβολικά στεροειδή, σε συνδυασμό με άσκηση αλλά και αυξημένη πρόσληψη πρωτεϊνών, διεγείρει την πρωτεϊνοσύνθεση και αυξάνει τις μυϊκές πρωτεΐνες. Τα αποτελέσματα όμως των ερευνών στον άνθρωπο είναι αντικρουόμενα. Παράγοντας σημαντικός, φαίνεται να είναι η δόση και η διάρκεια χορήγησης του σκευάσματος. Οι παρενέργειες των αναβολικών στεροειδών μπορεί να είναι σοβαρές στον αθλητή. Στις γυναίκες, τα ανδρογόνα αναβολικά μπορεί να προκαλέσουν ανδρογενετικό σύνδρομο με αυξημένη τριχοφυΐα, μυς ανδρικού τύπου κ.λπ.
Εξάλλου, ο αθλητής που χρησιμοποιεί διατροφικά συμπληρώματα, συχνά τα καταναλώνει σε ποσότητες πολύ υψηλότερες από αυτές που συνήθως ενδείκνυται. Η ποσότητα, ο χρόνος πρόσληψης καθώς και οι συνθήκες της άσκησης πρέπει να ληφθούν υπόψη για τη βελτιστοποίηση των αποτελεσμάτων.
H διατροφή παίζει σημαντικό ρόλο στην αθλητική απόδοση, αλλά πολλοί αθλητές και αθλούμενοι δεν πιστεύουν ότι είναι η διατροφή που θα τους βοηθήσει να αποδώσουν καλύτερα. Αντιθέτως, πιστεύουν σε οτιδήποτε άλλο τους υπόσχεται θαυματουργά αποτελέσματα. Φαίνεται πιο εύκολο να παίρνουμε ένα χάπι αντί να οργανώνουμε ένα μενού.
Στην πραγματικότητα, όμως, δεν υπάρχει χάπι, σκόνη ή οτιδήποτε άλλο που να βελτιώνει την απόδοσή σας, όσο οι κατάλληλες τροφές και τα κατάλληλα υγρά.
Διαβάζοντας τις «ενδείξεις» στην ετικέτα
Οι ενδείξεις για τα οφέλη από τα διατροφικά συμπληρώματα, τα οποία προσελκύουν συνεχώς αγοραστές, εξακολουθούν να αμφισβητούνται. Οι κατασκευάστριες εταιρείες συχνά στηρίζονται σε αυτές για να προωθούν τις πωλήσεις τους, οι καταναλωτές όμως διερωτώνται εάν πρέπει να τις εμπιστεύονται.
Έτσι, ακολουθώντας κάποιους κανόνες, τα διατροφικά συμπληρώματα θα πρέπει να αναγράφουν στην ετικέτα τους τα στοιχεία που περιέχουν και τη σχέση τους με διάφορες παθολογικές καταστάσεις. Για παράδειγμα, ένα συμπλήρωμα που περιέχει τουλάχιστον 200mg ασβεστίου ανά χάπι ή κάψουλα, μπορεί να φέρει την ένδειξη υψηλής περιεκτικότητας σε ασβέστιο ή ένα συμπλήρωμα που περιέχει τουλάχιστον 12mg ανά χάπι βιταμίνη C, μπορεί να αναγράφει στην ετικέτα του «πολύ καλή πηγή βιταμίνης C».
Εάν το διατροφικό συμπλήρωμα είναι κατάλληλο για κάποια νόσο, το FDA ή το European Food Safety Authority (EFSA) επιτρέπει την αναγραφή τέτοιας ένδειξης, μόνο εφόσον έχει βασιστεί σε επιστημονική τεκμηρίωση. Το γεγονός αυτό δίνει το δικαίωμα σε μερικά διατροφικά συμπληρώματα να αναγράφουν ενδείξεις για διάφορες παθήσεις. Η βιταμίνη φυλλικό οξύ, για παράδειγμα, σχετίζεται με το μειωμένο κίνδυνο εμφάνισης διαταραχών στο κεντρικό νευρικό σωλήνα του εμβρύου στην εγκυμοσύνη. Το ασβέστιο μειώνει τον κίνδυνο εμφάνισης οστεοπόρωσης. Οι κόκκοι φλοιού psyllium, τη στεφανιαία νόσο, επειδή ελαττώνουν τη χοληστερίνη. Όλα αυτά εφόσον το διατροφικό συμπλήρωμα εμπεριέχει ικανή ποσότητα φυλλικού οξέος, ασβεστίου και psyllium αντίστοιχα.
Όταν υπάρχουν ενδείξεις για συμπληρωματικό εμπλουτισμό της διατροφής, θα πρέπει να περιγράφονται οι συσχετισμοί μεταξύ κάποιου στοιχείου με τις παθολογικές καταστάσεις που θα δημιουργηθούν, εάν αυτό λείπει από την καθημερινή διατροφή. Για παράδειγμα, η ετικέτα ενός διατροφικού συμπληρώματος που περιέχει βιταμίνη C, θα μπορούσε να αναγράφει ότι προλαμβάνει το σκορβούτο. Τότε, όμως, θα πρέπει να αναφέρει η ετικέτα και το ποσοστό του γενικού πληθυσμού που πάσχει από σκορβούτο.
Επειδή πολλές φορές, η διαχωριστική γραμμή των διαφόρων ενδείξεων είναι δυσδιάκριτη, πρέπει να γίνεται προσδιορισμός:
της ονοματολογίας της ειδικής πάθησης ή της κατηγορίας των παθήσεων,
της χρήσης επιστημονικής λαϊκής ορολογίας για περιγραφή της δράσης του προϊόντος σε ένα ή περισσότερα συμπτώματα, που αναγνωρίζονται και θεωρούνται από τους γιατρούς κα τους καταναλωτές ως χαρακτηριστικά μιας ειδικής νόσου ή ενός αριθμού διαφορετικών νόσων,
του ονόματος του προϊόντος.
Επίσης πρέπει να περιλαμβάνονται:
έκθεση σχετικά με την επεξεργασία του προϊόντος,
υπόμνημα σχετικό με την αναφερόμενη πάθηση,
οι λέξεις «νόσος» ή «πάθηση»,
σκίτσα, σύμβολα ή εικόνες,
αναφορές ότι το προϊόν δεν μπορεί να αντικαταστήσει μία δεδομένη θεραπεία, π.χ. ένα φάρμακο. Το αγοραστικό κοινό θα πρέπει να ενημερωθεί, ώστε, εάν βρίσκει στα ράφια κάποιο διατροφικό συμπλήρωμα που στην ετικέτα του θα αναγράφει ή ακόμα θα υπονοεί ότι μπορεί να βοηθήσει στη διάγνωση, θεραπεία ή πρόληψη μιας νόσου, όπως π.χ., ο καρκίνος ή οι αρθρίτιδες, να το αντιμετωπίζει ως ένα προϊόν που παράνομα κυκλοφορεί ως φάρμακο και του οποίου επιπλέον δεν έχουν ελεγχθεί η δραστικότητα και η ασφάλεια, όπως συμβαίνει με τα φάρμακα. Ήδη έχουν ληφθεί δραστικά μέτρα στις ΗΠΑ και Ευρώπη εναντίον εταιρειών, που διαφήμισαν διατροφικά συμπληρώματα δίνοντας λανθασμένες και παραπλανητικές πληροφορίες. Για παράδειγμα, η ένδειξη ότι το χρώμιο βοηθά στην απώλεια βάρους και στη θεραπεία της υπερχοληστεριναιμίας, είναι εσφαλμένη.
Tα αναβολικά
Η χρήση αναβολικών ουσιών από εφήβους και νέους ενήλικες παρουσιάζει αύξηση. Η εξέλιξη αυτή δεν παρατηρείται μόνο στα αγόρια και στους νέους άνδρες, αλλά επίσης στα κορίτσια και στις νέες γυναίκες. Οι πρώτοι τα χρησιμοποιούν για να βελτιώσουν τις αθλητικές τους επιδόσεις και τη σωματική τους εικόνα ενώ οι δεύτερες για απώλεια βάρους και βελτίωση της εμφάνισης τους. Τα στεροειδή αναβολικά είναι σε θέση να προκαλέσουν πολλά σοβαρά και μακροχρόνια προβλήματα στην υγεία. Όσο πιο μεγάλη είναι η δόση, τόσο σοβαρότερα είναι τα προβλήματα που μπορεί να προκληθούν.
Τι επιτρέπεται και τι απαγορεύεται
Οι βιταμίνες και τα μέταλλα επιτρέπονται. Ωστόσο μερικές βιταμίνες και σκευάσματα μετάλλων ενδέχεται να περιέχουν απαγορευμένες ουσίες. Για αυτόν τον λόγο, οι ετικέτες θα πρέπει να διαβάζονται προσεκτικά. Αθλητές που ακολουθούν μια καλά ισορροπημένη και ενδεδειγμένη διατροφή δεν χρειάζονται συμπληρώματα βιταμινών και μετάλλων, εκτός και αν έχουν αναπτύξει κάποια συγκεκριμένη ανεπάρκεια.
Απαγορεύονται:
Αναβολικά Ανδρογόνα Στεροειδή: Νανδρολόνη, Στανοζόλη, Τεστοστερόνη, Μπολντενόνη, Ανδροστενεδιόνη, Ανδροστενεδιόλη, 19-νορανδροστενεδιόνη, 19-νορανδροστενεδιόλη και DHEA (δεϋδροεπιανδροστερόνη) κ.ά. Μερικές αναβολικές απαγορευμένες ουσίες, όπως η ανδροστενεδιόνη και η DHEA μπορεί να βρεθούν σε προϊόντα διατροφής. Τα αναβολικά ανδρογόνα στεροειδή, που συχνά καλούνται απλά «αναβολικά στεροειδή», υπάρχουν και σε σκευάσματα για κτηνιατρική χρήση.
Tα συμπληρώματα σε ποιες περιπτώσεις προσφέρονται και σε τι βοηθούν?
Βιταμίνη Β12 για τους αυστηρά φυτοφάγους.
Στα άτομα που δεν έχουν το χρόνο να καταναλώνουν πλήρη και επαρκή γεύματα.
Στα άτομα που κάνουν δίαιτες αδυνατίσματος και ελλειποβαρή άτομα (εφόσον κρίνεται απαραίτητο από τον αρμόδιο επιστήμονα υγείας).
Σε εκείνους που θέλουν να βελτιώσουν τη συνολική τους υγεία, τη φυσική τους κατάσταση ή που αθλούνται.
Για να επιμηκυνθεί η βιωσιμότητα και να καθυστερήσουν την εκδήλωση φαινομένων που σχετίζονται με κάθε ηλικία: βρέφη, παιδιά, εφήβους, γυναίκες σε αναπαραγωγική περίοδο, ηλικιωμένοι και σε μειονότητες (π.χ. συμπληρώματα ασβεστίου μαζί με τουλάχιστον 10 mcg βιταμίνης D ημερησίως για ανθρώπους που βρίσκονται σε κίνδυνο για οστεοπόρωση ή Β6 και/ή μαγνήσιο σε προεμμηνορρυσιακό σύνδρομο).
Σε γυναίκες, σε περιόδους εγκυμοσύνης και θηλασμού (π.χ. συμπλήρωμα 400mcg φυλλικού οξέος ημερησίως, πριν και μετά τη δωδέκατη εβδομάδα της κύησης, για την πρόληψη νευρολογικών διαταραχών - διαταραχές της σπονδυλικής στήλης ή Βιταμίνη D για θηλάζουσες μητέρες και μωρά κάτω των 2 ετών).
Σε άτομα η διατροφή των οποίων επηρεάζεται από μια πρόσφατη εγχείρηση ή που πάσχουν από κάποια νόσο ( π.χ. σύνδρομο δυσαπορρόφησης, ηπατοχολικά νοσήματα, εγκαυματίες, άτομα με συγγενή προβλήματα μεταβολισμού).
Για τα συμπτώματα του στρες.
Σε καπνιστές, αλκοολικούς, εθισμένους στα ναρκωτικά, σε άτομα με χαμηλό εισόδημα και άτομα τα οποία κάνουν χρόνια χρήση φαρμάκων.
Για να προληφθούν ή να αντιμετωπιστούν διάφορα συμπτώματα, όπως στο κρυολόγημα, τα καρδιαγγειακά νοσήματα (π.χ. νιασίνη (νικοτινικό οξύ) και βιταμίνες της ομάδας Β), στον καρκίνο (τα αντιοξειδωτικά), στη μειωμένη όραση, σε δερματολογικές παθήσεις κ.ά.)
Eίναι όλα τα συμπληρώματα «αθώα» ?
Η υπερβολική πρόσληψη ορισμένων βιταμινών ή μετάλλων, μπορεί να οδηγήσει σε τοξικότητα και για αυτό το λόγο αναμένονται να δημοσιευθούν νέα και πιο ασφαλή ανώτατα επίπεδα πρόληψης για κάθε συστατικό. Υπάρχουν αρκετές παρενέργειες που σχετίζονται με τις υπερβολικές δόσεις κάποιων συμπληρωμάτων, για παράδειγμα:
Υπερβολικές λήψεις βιταμίνης Α μπορούν να προκαλέσουν ηπατική και οστική βλάβη, αλωπεκία, διπλωπία, εμετούς και πονοκεφάλους. Μπορούν επίσης να οδηγήσουν σε τερατογένεση στο έμβρυο κατά την εγκυμοσύνη. Οι γυναίκες που είναι ή πρόκειται να κυοφορήσουν, συνιστάται να παίρνουν συμπλήρωμα βιταμίνης Α μόνο σε ειδικό σκεύασμα για εγκυμοσύνη.
Υπερβολικές δόσεις βιταμίνης Β6 μπορεί να προκαλέσουν νευρολογικά συμπτώματα. Αυτά τα συμπτώματα είναι αντιστρέψιμα όταν διακοπεί η λήψη του συμπληρώματος.
Υπερβολική πρόσληψη φυλλικού οξέος μπορεί να καλύψει μια έλλειψη σε βιταμίνη Β12 και να συσχετισθεί με νευρολογική διαταραχή. Εκτεταμένη ανεπάρκεια σε Β12 μπορεί να προκαλέσει μόνιμη νευρολογική ανεπάρκεια.
Πόσο απαραίτητα είναι για τους αθλητές ?
Πολλοί κατασκευαστές παρουσιάζουν τα προϊόντα τους στην αθλητική κοινότητα ως μέσα αύξησης της αθλητικής επίδοσης. Η προώθηση αυτών των προϊόντων συχνά δεν στηρίζεται σε επιστημονικές έρευνες ή αξιόπιστα στοιχεία. Έχει διαπιστωθεί ότι μερικά συμπληρώματα διατροφής και φαρμακευτικά σκευάσματα βοτάνων περιέχουν απαγορευμένες ουσίες και συγκεκριμένα εφεδρίνη. Τα προϊόντα αυτά χρησιμοποιούνται με προσωπικό ρίσκο και πρέπει να λαμβάνονται με κάθε επιφύλαξη. Ο αθλητής δεν πρέπει λαμβάνει κάτι που δίνεται από οποιονδήποτε, χωρίς προηγουμένως να έχει ελεγχθεί η ταυτότητά και η νομιμότητα του προϊόντος αυτού.
Όταν η διατροφή αποτελείται από τη ποικιλία τροφών το σώμα επιλέγει τα συστατικά που χρειάζεται.
Επίσης αν οι βιταμίνες προέρχονται από φυσικές πηγές αφομοιώνονται πιο εύκολα από το σώμα σε σύγκριση με πολλές συνθετικές βιταμίνες που θα βρείτε σε συμπληρώματα διατροφής στην αγορά.
Παρενέργειες Αναβολικών
Στους άνδρες: Ακμή, αυξημένη επιθετικότητα και σεξουαλική διάθεση. Χρήση για μεγάλο διάστημα μπορεί να προκαλέσει στειρότητα και ανικανότητα, αναστολή της σπερματογένεσης, συρρίκνωση και σκλήρυνση των όρχεων, νεφρική βλάβη, γυναικομαστία, αλωπεκία, υπερτροφία προστάτη, μειωμένη παραγωγή ενδογενούς τεστοστερόνης και γοναδοτροπινών.
Στις γυναίκες: Ακμή, ανάπτυξη ανδρικών χαρακτηριστικών, μεταξύ αυτών τριχοφυΐα στο πρόσωπο και στο σώμα, βάθυνση του τόνου της φωνής, διαταραχές εμμήνου ρύσεως (περιόδου), αυξημένη επιθετικότητα και σεξουαλική διάθεση, υπερτροφία κλειτορίδας, συρρίκνωση του στήθους, αλωπεκία ανδρικού τύπου, πολύ αυξημένα επίπεδα τεστοστερόνης, μειωμένα επίπεδα ωοθυλακιοτρόπου ορμόνης.
Στους εφήβους: Σοβαρή ακμή στο πρόσωπο και στο σώμα, ανδρογενής σωματοκατασκευή στις κοπέλες, αναστολή της σωματικής ανάπτυξης εξαιτίας της πρώιμης σύγκλισης των επιφύσεων των οστών (Οι παρενέργειες αυτές μπορεί να είναι μόνιμες).
Καρδιαγγειακές βλάβες: Σχηματισμός θρόμβων, αυξημένη πίεση αίματος, υπέρταση, ταχυκαρδία, καρδιακή προσβολή, υπερινσουλιναιμία.
Ενδοκρινικές βιοχημικές διαταραχές: Μειωμένη ανοχή στη γλυκόζη, αλλαγές στο λιποπρωτεϊνικό προφίλ (αλλαγές στο ισοζύγιο HDL / LDL), αυξημένα επίπεδα τριγλυκεριδίων.
Ηπατικές βλάβες: Ηπατίτιδα, καρκίνος, ίκτερος, ηπατοκυτταρικό αδένωμα.
Άλλες βλάβες: Νανισμός (πολύ μικρό ύψος).
Ψυχολογικές παρενέργειες: Κατάθλιψη, ερεθιστικότητα, αδυναμία συγκέντρωσης, επιθετικότητα, βιαιότητα, παράνοια, υπερδιέγερση.
Συμπέρασμα :
Ανισορροπίες θρεπτικών συστατικών και τοξικότητες είναι λιγότερο πιθανό να συμβούν όταν λαμβάνουμε τα θρεπτικά συστατικά από τις τροφές. Γι’ αυτό το λόγο, συνιστάται μια ισορροπημένη διατροφή που να περιλαμβάνει τρόφιμα από όλες τις ομάδες τροφίμων:
Ψωμί, ρύζι, ζυμαρικά και άλλα δημητριακά (όσο το δυνατόν λιγότερο επεξεργασμένα) και πατάτες
Φρούτα και χυμοί
Λαχανικά
Πουλερικά, ψάρι και άπαχο κρέας (εναλλακτικά: όσπρια και φιστίκια)
Γαλακτοκομικά προϊόντα χαμηλά σε λιπαράΥγιεινά λιπαρά οξέα, όπως μονοακόρεστα και ω-3 (σολομός, σκουμπρί)
Γι’ αυτούς που προτιμούν να πάρουν συμπληρώματα ως ασφαλιστική δικλείδα για να εξασφαλίσουν την πρόσληψη των θρεπτικών συστατικών που χρειάζονται, καλύτερα να επιλέξουν ένα γενικό πολυβιταμινούχο συμπλήρωμα, το οποίο να παρέχει τουλάχιστον 15 θρεπτικά συστατικά σε επίπεδα 150% και κάτω της Συνιστώμενης Ημερήσιας Πρόσληψης. Θα πρέπει να αποφεύγετε την πρόσληψη μεμονωμένων συμπληρωμάτων παράλληλα με ένα πολυβιταμινούχο συμπλήρωμα γιατί υπάρχει κίνδυνος υπερβολικών δόσεων.
Η λήψη οποιουδήποτε σκευάσματος πρέπει να γίνεται πάντα με τη σύσταση ειδικού γιατρού ή διαιτολόγου. Σε καμία περίπτωση δεν επιτρέπεται να τα προμηθευόμαστε από γυμναστήρια ή από μια φίλη που «της έκαναν καλό».
http://food-isimo.blogspot.com/2011/04/blog-post_13.html
