χωρίς να γνωρίζουμε ούτε από που προέρχεται η ονομασία αυτή, ούτε και πια είναι η ιστορία που κρύβεται πίσω της. Το 'Μπούρτζι', λοιπόν, προέρχεται από την αραβική λέξη 'burg' που σημαίνει φρούριο-οχυρό. Στην Ελλάδα υπάρχουν αρκετά μικρά φρούρια με την ονομασία αυτήν, με πιο γνωστό αυτό στο Ναύπλιο. Αλλά Μπούρτζια υπάρχουν και στη Σκίαθο, στη Κάρυστο, στον Πόρο και σε άλλα σημεία της ελληνικής επικράτειας.
Στη Χίο, το 'Μπούρτζι' αντιπροσωπεύει ένα μικρό αμυντικό οχυρό-κάστρο που βρίσκεται στα βόρεια της άκρης του μώλου, στα δεξιά καθώς μπαίνεις στο λιμάνι. Το 'Μπούρτζι' αποτελεί προέκταση του μεγαλεπίβολου Κάστρου της Χίου, το οποίο μαζί με ένα αντικρινό οχυρό στα αριστερά καθώς εισέρχεσαι στο λιμάνι (εντοπίζεται σε γραπτές πηγές με την ονομασία Αγία Βαρβάρα ή Diamante το οποίο καταστράφηκε από το 1694 μ.Χ), αποτελούσαν από την γενουατική περίοδο και πιθανόν και τη βυζαντινή εποχή, την πρώτη γραμμή άμυνας του λιμανιού και κατά συνέπεια του Κάστρου και της πόλης της Χίου. Το κενό μεταξύ των δύο αντικρινών φρουρίων ενωνόταν με αλυσίδα, που όπως δείχνουν πολλές γκραβούρες εποχής, έκλεινε το λιμάνι και κρατούσε μακριά τα εχθρικά πλοία.
Σήμερα από τα δύο οχυρά σώζεται μόνο μέρος του 'Μπούρτζι', το οποίο ανάγεται στην οθωμανική περίοδο, όταν οι Οθωμανοί προέβησαν στην ενίσχυση των οχυρώσεων του Κάστρου στα 1713 μ.Χ και 1748 μ.Χ επί Χατζή Ιβραήμ Πασά, εξ' ού και η ονομασία που επικράτησε. Παρόλα αυτά, μαρτυρίες για το οχυρό αυτό υπάρχουν από την εποχή των Γενουατών, με διαφορετικές όμως ονομασίες, όπου σύμφωνα με τον ιστορικό Γ. Ζολώτα, ιστορικές πηγές του δίνουν ονόματα όπως, Porporella, Castel del mare ή della Catena. Μάλιστα, υπάρχει μαρτυρία ότι το 1431 μ.Χ οι Βενετοί επιτέθηκαν στο Κάστρο της Χίου και αφού κτύπησαν τους δύο πύργους, δηλ. της Porporellas και της λεγόμενης Αγίας Βαρβάρας, τους κατέλαβαν και ακολούθως τους έκαψαν.
Το 'Μπούρτζι' στις μέρες μας σώζεται σε μέτρια κατάσταση, μιας και το 1827 μ.Χ, κατά την απόπειρα του Φαβιέρου να απελευθερώσει το νησί από τους Οθωμανούς βομβάρδισε από το λόφο της Ευαγγελίστριας και κατέρριψε το νότιο μέρος του μικρού οχυρού.
Ο αρχιτέκτονας πανεπιστημιακός Στ. Μαμαλούκος μας το περιγράφει ως εξής: 'Πρόκειται για ένα ορθογώνιο οχύρωμα με διαστάσεις 19.5 x 20.0 μ. με εσωτερική αυλή. Στη στάθμη της θάλασσας, ανοίγονται στο παχύ, ελαφρά σκαρπωτό τείχος του κανονιοθυρίδες ενώ στην ανώτερη στάθμη υπάρχει περίδρομος με parapetto για πεζούς που δεν σώζεται'.
Την επόμενη φορά λοιπόν, που θα θελήσουμε να πάμε σε αυτήν την πλευρά της Χώρας, ας ψάξουμε να το εντοπίσουμε... Δεν θα δυσκολευτούμε, είναι ακριβώς στο δρόμο μας... Ας ρίξουμε μία ματιά στο εσωτερικό του, ας φανταστούμε το μέγεθος της σημασίας του στην αντιμετώπιση των εχθρικών καραβιών, ας αποδεκτούμε την ιστορική βαρύτητα που κρύβουν οι πέτρες και τα τείχη του.
Ας αναλογιστούμε το μερίδιο ευθύνης που έχουμε απέναντι στα μνημεία αυτά, που άντεξαν στο χρόνο, στις επιδρομές, στους πολέμους και τείνουν να καταρρεύσουν εξαιτίας της δικής μας αδιαφορίας.
