Η απορρόφηση των κονδυλίων από την Ευρωπαϊκή Ενωση είναι ένας γόρδιος δεσμός για τους ελληνικούς μηχανισμούς. Συνολικά το ύψος των αδιάθετων κονδυλίων και οι περικοπές των δημόσιων επενδύσεων ανεβάζουν το κόστος στα 20 δισ. ευρώ.Τη στιγμή που με διαπραγματευτικές «πιρουέτες» επιχειρεί να αναδείξει το αναπτυξιακό πακέτο που τάζουν οι Βρυξέλλες, οδεύει ολοταχώς προς ένα τεράστιο «παγόβουνο» που η ίδια και οι προκάτοχοί της δημιούργησαν και μπορεί να οδηγήσει σε ναυάγιο την προσπάθεια της χώρας για έξοδο από τη βαθιά ύφεση που σήμερα αντιμετωπίζει.
Το πρόβλημα είναι πάρα πολύ σύνθετο. Αποτελεί την πραγματική αιτία πίσω από τις ορδές κοινοτικών αξιωματούχων που θα καταφθάσουν ανά την Ελλάδα σε μία προσπάθεια περιορισμού των ζημιών, που είναι βέβαιο ότι θα υπάρξουν:
*Ρευστό αξίας 10 δισ. ευρώ από το ΕΣΠΑ που θα μπορούσε να έχει ήδη βοηθήσει την αγορά παραμένει στα κοινοτικά ταμεία και, σύμφωνα με το πλέον αισιόδοξο σενάριο, θα αργήσει πολύ να φτάσει στους αποδέκτες.
*Χιλιάδες μικρά και μεγάλα δημόσια έργα (εκτός ΕΣΠΑ) αξίας πάνω από 5 δισ. ευρώ δεν θα γίνουν ποτέ, γιατί τα λεφτά πλέον δεν υπάρχουν.
*Για τον ίδιο λόγο επιδοτήσεις 5 δισ. ευρώ περίπου προς επιχειρήσεις κυρίως του επενδυτικού νόμου θα καθυστερήσουν για πολύ καιρό να αποδοθούν, ή δεν θα φτάσουν στους επιχειρηματίας που τόλμησαν παρά την κρίση να επενδύσουν.
Κυβερνητικά στελέχη και αξιωματούχοι εκ Βρυξελλών, που παρακολουθούν χρόνια την πορεία των έργων στην Ελλάδα, εξηγούν ότι είναι καθαρά θέμα λειτουργίας των κρατικών μηχανισμών που παράγουν τα έργα στην Ελλάδα. Δει υπήρχε, ούτε δομήθηκε μία «μηχανή» παραγωγής έργων, με συνεκτικότητα, προγραμματισμό και συνολικό έλεγχο, ώστε να διαχέεται άμεσα και αποδοτικά το κοινοτικό χρήμα αναπτύσσοντας την οικονομία και στηρίζοντας την εργασία. Ετσι, ακόμη και αν πέσουν λεφτά από τον... ουρανό δεν υπάρχει μηχανισμός να τα αξιοποιήσει.
Η «ζημιά», προς το παρόν, υπολογίζεται σε 20 δισ. ευρώ αδιάθετων κονδυλίων και δημοσίων επενδύσεων που μπορεί να μην γίνουν ποτέ. Εξηγούν ότι το ποσό είναι πολλαπλάσιο του οφέλους από τις «εμπροσθοβαρείς» επιδοτήσεις που διαπραγματεύεται η κυβέρνηση με την ηγεσία της Κομισιόν. Κάποιοι μάλιστα αναφέρουν ότι οι κινήσεις, που αναμένεται να κλιμακωθούν τις επόμενες ημέρες, μοιάζουν σαν τον καπνό που επιχειρεί να κρύψει τη «φωτιά» που μαίνεται.
Σύμφωνα με τις ίδιες πηγές, δύο είναι οι βασικοί άξονες ενός τεράστιου «γόρδιου δεσμού» που ανακόπτει τη μοναδική πηγή τόνωσης της οικονομίας που έχει η Ελλάδα σήμερα -και τα επόμενα χρόνια- με δεδομένη τη δυστοκία των τραπεζών να δανείσουν:
Εχουν απορροφηθεί από το 2007 μέχρι σήμερα 4,9 δισ. ευρώ κοινοτικών κονδυλίων (5,72 δισ. ευρώ συνολική δαπάνη μαζί με την εθνική συνδρομή), όταν η Ε.Ε. (χωρίς προνομιακούς όρους, με ανταλλάγματα την απώλεια εθνικής κυριαρχίας με τη μορφή αυξημένης επιτήρησης) έχει διαθέσιμα 15 δισ. ευρώ. Δηλαδή, τα 10 δισ. ευρώ είναι στο «ράφι».
Οι κοινοτικοί κανονισμοί προβλέπουν ρητά την ετήσια κατανομή των πόρων. Για την Ελλάδα είναι περίπου 3 δισ. ευρώ τον χρόνο (3,57 δισ. ευρώ το 2007, 2,99 δισ. ευρώ το 2008 κ.λπ.), φθάνοντας έως το 2013 για να συμπληρωθεί το ποσό που δικαιούμαστε (20,21 δισ. ευρώ).
Η παρούσα κυβέρνηση παρέλαβε στο τέλος του 2009 ένα ΕΣΠΑ με απορρόφηση λίγο πάνω από το 3%. Η επίδοση ήταν πολύ χαμηλή και τα «ώριμα» έργα (που ήταν έτοιμα να φέρουν άμεσα δαπάνες) ήταν ελάχιστα.
Ωστόσο, σήμερα, δύο σχεδόν χρόνια μετά, τα έργα παραμένουν «ανώριμα». Σε πολλά δεν έχουν γίνει καν οι μελέτες. Οσο για την απορρόφηση, αβγάτισε μεν (στο 24,4% του συνολικού ποσού) αλλά υπολείπεται πάρα πολύ άλλων κρατών σύμφωνα με στοιχεία που δημοσίευσε η Ν.Δ. την προηγούμενη εβδομάδα (η κυβέρνηση δεν ανακοινώνει εδώ και πάρα πολύ καιρό στοιχεία εκτέλεσης του ΕΣΠΑ).
Με άλλα λόγια, ενώ θα μπορούσε το κράτος να οργανώσει ένα σχέδιο παραγωγής έργων -επιλέξιμων για ένταξη στο ΕΣΠΑ- ώστε να τονωθούν η οικονομία και η αγορά με 10 δισ. ευρώ, αυτό δεν συνέβη. Οσο για τη δικαιολογία ότι δεν υπάρχουν λεφτά για να καλυφθεί η εθνική συμμετοχή στα έργα λόγω της δημοσιονομικής κρίσης, καταρρίπτεται.
Τον Ιούνιο του 2010 η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ) έδωσε 2 δισ. ευρώ δάνειο για την κάλυψη της εθνικής συμμετοχής. Μέχρι σήμερα η Ελλάδα έχει ζητήσει μόνο τα 500 εκατ. ευρώ. Πρόκειται ουσιαστικά για την προκαταβολή, η οποία αν δεν διατεθεί σε δικαιούχους, δεν δικαιούται η χώρα να ζητήσει άλλη δόση.
Υπάρχει και μία άλλη παρενέργεια: πρόσφατα ο νέος υπουργός Οικονομικών και αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Ευ. Βενιζέλος προανήγγειλε ότι το δάνειο της ΕΤΕπ θα «αβγατίσει» σε 5 δισ. ευρώ, για να καλύψει όλη σχεδόν της εθνική συμμετοχή (δεκαετές δάνειο με 3-4% επιτόκιο).
Πληροφορίες όμως αναφέρουν ότι η Τράπεζα της Ε.Ε. το τελευταίο διάστημα έχει έντονο προβληματισμό. Και τούτο διότι, λένε αρμόδια στελέχη, θεωρεί απίστευτο ότι η κυβέρνηση, εν μέσω κρίσης και έντονων διαπραγματεύσεων για νέο δάνειο (κάλυψης μη επενδυτικών δαπανών με πολύ πιο υψηλό επιτόκιο) δεν είναι σε θέση να απορροφήσει τη ρευστότητα που έχει ήδη δοθεί για επενδύσεις.
Υπενθυμίζεται επίσης ότι προ μηνών κορυφαία στελέχη της τράπεζας είχαν κάνει λόγο για σχέδιο Μάρσαλ για την Ελλάδα αλλά και για τον θεσμό του επενδυτικού ευρωομολόγου. Πρόκειται για ένα πολύ σημαντικό εργαλείο (πληροφορίες ανέφεραν ότι θα μπορούσε να καλύψει μεγάλα έργα υποδομής αξίας ακόμη και 30 δισ. ευρώ τα επόμενα χρόνια). Ομως πλέον όλα αυτά τα ζητήματα εκτιμάται ότι θα κριθούν στο άμεσο μέλλον από τη διαχειριστική ικανότητα της ελληνικής κυβέρνησης.
Οι επιπτώσεις των 10 δισ. ευρώ που «κάθονται» είναι πολλές. Επιδοτήσεις του ΕΣΠΑ αργούν να προκηρυχθούν, ακόμη και πολύ απλά σχέδια (π.χ. το πρόγραμμα «εναλλακτικός τουρισμός» ήταν να προκηρυχθεί το καλοκαίρι του 2010 και τώρα τοποθετείται στον Ιούλιο του 2011). Μικρά και μεγάλα έργα υποδομής «κάθονται». Το ίδιο και δράσεις κατάρτισης, νέας τεχνολογίας, πληροφοριακά συστήματα που θα προήγαγαν τη διαφάνεια στο Δημόσιο.
Θεωρητικά, στην κυβέρνηση περιμένουν την αναθεώρηση του ΕΣΠΑ που ακόμη είναι στα σπάργανα: δεν έχει σύμφωνα με πληροφορίες καν καθοριστεί ποια είναι τα έργα που θα περικοπούν από τη συρρίκνωση των επενδυτικών πόρων, δεν έχουν εκτιμηθεί οι συνολικές ανάγκες για ρευστό σε κάθε τομέα της οικονομίας που πλήττεται από την κρίση, ούτε οι πλέον αποδοτικοί τρόποι ενίσχυσής της.
Ακόμη 10 δισ. ευρώ περίπου «χάθηκαν» λόγω του μνημονίου. Το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων (ΠΔΕ) είχε οριστεί σε 10,3 δισ. ευρώ και έπειτα από διαδοχικές «τσεκουριές» περιορίζεται σε 7,55 δισ. ευρώ μειωμένο κατά 2,75 δισ. ευρώ φέτος.
Θεωρητικά το 2011 θα αυξηθεί κατά 250 εκατ. ευρώ, αλλά όσοι έχουν εμπειρία από κρατικούς προϋπολογισμούς το θεωρούν σχεδόν ανέφικτο. Το ποσό αυτό σημαίνει ότι μπορούν να εκτελούνται εφεξής σχεδόν αποκλειστικά έργα που έχουν ανατεθεί με τέτοιον τρόπο, ώστε οι κοινοτικοί κανονισμοί επιτρέπουν την χρηματοδότησή τους από το ΕΣΠΑ.
Τα υπόλοιπα ποσά πρέπει είτε να τροποποιηθούν, ώστε να ενταχθούν σε αυτό (αν το επιτρέπουν οι κοινοτικοί κανονισμοί), είτε να προκύψει ένα... θαύμα εύρεσης ρευστού. Διαφορετικά, δεν θα γίνουν ποτέ.
Το θέμα είναι πάρα πολύ κρίσιμο, διότι το ελληνικό κράτος έχει ήδη αναλάβει δεσμεύσεις:
*Μόνο 5 δισ. ευρώ υπολογίζεται ότι θα κοστίσουν φέτος και τα επόμενα χρόνια οι πληρωμές επενδύσεων του αναπτυξιακού νόμου της Ν.Δ., που είναι σε εξέλιξη ή ακόμη δεν έχουν καν εγκριθεί (εκκρεμούν 2.000 αιτήσεις για αιτήσεις υπαγωγών που έγιναν έως το 2009).
*Ανάλογο ποσό αναλογεί σε μικρά διάσπαρτα εθνικά έργα ανά την περιφέρεια, που φαίνεται ότι σταματούν ή δεν ξεκινούν, αλλά και στις συμπληρωματικές συμβάσεις - υπερβάσεις των μεγάλων οδικών αξόνων, που περιλαμβάνουν δαπάνες «μη επιλέξιμες» από το ΕΣΠΑ.
