Για όσους διεθνολογούν χωρίς να θεραπεύουν το αντικείμενο των διεθνών σχέσεων αυτό προφανώς είναι τυχαίο, όχι ωστόσο για τους ακαδημαϊκούς που αντιλαμβάνονται τις συνέπειες των προτάσεων για τα ελληνικά κυριαρχικά δικαιώματα.
Στο κείμενο προτείνονται μέτρα που de facto και de jure επιβάλλουν καθεστώς συγκυριαρχίας και συνεκμετάλλευσης στο Αιγαίο. Σε επίπεδο μακροστρατηγικής ανάλυσης αυτά δεν μπορούν να απομονωθούν από τις πιέσεις ισχυρών εξωσυστημικών παραγόντων για επίλυση των «διαφορών» με την Τουρκία.
Με αφορμή το κείμενο που παρατίθεται παρακάτω αυτούσιο στα ελληνικά από το ICG θα πρέπει να θέσουμε μία σειρά ερωτήματα που θα αναλυθούν με ενδελέχεια στις επόμενες μέρες.
1. Σε ποιο βαθμό το κείμενο λαμβάνει υπόψη του τα αναφαίρετα ελληνικά κυριαρχικά δικαιώματα στο Αιγαίο;
2. Η ελληνική πλευρά βρίσκεται εν αδίκω όταν επικαλείται το διεθνές δίκαιο;
3. Πότε εξομαλύνθηκαν οι ελληνο-τουρκικές σχέσεις;
4. Ποια ζητήματα χαμηλής πολιτικής και πότε έθεσαν στο περιθώριο την τουρκική αναθεωρητική πολιτική;
5. Πότε τέθηκε στο περιθώριο η τουρκική εισβολή και κατοχή της Κύπρου;
6. Πότε τερματίστηκαν οι τουρκικές υπερπτήσεις πάνω από ελληνικά νησιά (κατοικημένα και ακατοίκητα);
7. Πότε η Ελλάδα παρεμπόδισε την ελεύθερη ναυσιπλοΐα στο Αιγαίο ώστε να γίνεται αναφορά στα κράτη της Μαύρης Θάλασσας; Θα μπορούσε σε αυτό το σημείο ο ρωσικός παράγοντας να ενισχύσει την αυτονόητη ελληνική θέση;
8. Πότε απώλεσε η Ελλάδα το δικαίωμα της να προασπίζεται την εθνική της επικράτεια;
9. Ποιες αποφάσεις ελήφθησαν «κεκλεισμένων των θυρών» όσον αφορά τις τουρκικές διεκδικήσεις; Από πότε το ζήτημα αποτελεί απλά έκφανση των αντιδράσεων της κοινής γνώμης;
10. Η προάσπιση εθνικής κυριαρχίας συνιστά «μαξιμαλιστική πολιτική» στο επίκεντρο της οποίας βρίσκονται ψυχολογικοί παράμετροι;
11. Σε ποιο σημείο του κειμένου καταγράφεται με σαφήνεια η παράνομη τουρκική αναθεωρητική πολιτική;
12. Πως τεκμηριώνεται ο προσδιορισμός «επίπλαστη στρατιωτική φιλονικία»;
13. Πότε δεσμεύτηκε η Ελλάδα να προχωρήσει σε αποστρατιωτικοποίηση των νησιών του Αιγαίου «σύμφωνα με δεσμεύσεις στις οποίες είχε προβεί σε μια σειρά προηγούμενων συνθηκών»;
Τα παραπάνω ερωτήματα θα αναλυθούν σύντομα, ελπίζω και με τη συνδρομή συναδέλφων πανεπιστημιακών.
ΤΟΥΡΚΙΑ ΚΑΙ ΕΛΛΑΔΑ: ΚΑΙΡΟΣ ΝΑ ΕΠΙΛΥΘΕΙ Η ΔΙΕΝΕΞΗ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ
Europe Briefing N°64 19 Jul 2011
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Οι σχέσεις μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας έχουν πλέον εξομαλυνθεί σε σχέση με τις εποχές όπου οι δύο σύμμαχοι στο ΝΑΤΟ έφτασαν σε τρεις περιπτώσεις πολύ κοντά σε μια μεταξύ τους σύρραξη εξαιτίας των εντάσεων πάνω από το Αιγαίο. Το εμπόριο, οι επενδύσεις, η αμοιβαία συνεργασία και ο τουρισμός έχουν θέσει στο περιθώριο επί μέρους ζητήματα όπως το Κυπριακό, το οποίο πρώτο τροφοδότησε τη διένεξη στο Αιγαίο στις αρχές του 1970. Οι συχνές διμερείς συνομιλίες και η ανεπίσημη παύση από πλευράς Τουρκίας των στρατιωτικών υπερπτήσεων πάνω από τα ελληνικά νησιά κατά το 2011 καταδεικνύουν ότι η περίοδος αυτή μπορεί να είναι κατάλληλη για την εξεύρεση μιας λύσης. Η νέα ισχυρή κυβέρνηση της Τουρκίας, η οποία εκλέχθηκε τον Ιούνιο, ενδιαφέρεται να επιδιώξει την περαιτέρω αναγνώρισή της ως υπεύθυνη περιφερειακή δύναμη, επιλύοντας τα προβλήματά της με τις γείτονες χώρες και υπερπηδώντας τα εμπόδια για την ένταξή της στην ΕΕ. Με την Αθήνα να χρειάζεται, εν μέσω οικονομικής κρίσης, οποιαδήποτε οικονομική βοήθεια και τη μέγιστη δυνατή ασφάλεια, αυτή η μη αναγκαία και δυνητικά επικίνδυνη διένεξη θα πρέπει να επιλυθεί. Μια καλή στρατηγική προΰποθέτει μια σειρά από συγχρονισμένα βήματα που θα προετοιμάσουν αντίστοιχα την κοινή γνώμη σε αμφότερες τις πλευρές και θα οδηγήσουν σε μια αμοιβαία συμφωνία, η οποία θα μπορούσε να περιλαμβάνει, σε περίπτωση που κριθεί αναγκαίο, και μια ενδεχόμενη προσφυγή σε διεθνή δικαστήρια.
Παρά τη σχετική ηρεμία των τελευταίων χρόνων, η οποία είχε ως αποτέλεσμα να μη συγκαταλέγεται το Αιγαίο στα φλέγοντα ζητήματα που έχει να αντιμετωπίσει η διεθνής κοινότητα, το ρίσκο της αναζωπύρωσης εξακολουθεί να υφίσταται. Οι Έλληνες ανησυχούν για την ασφάλεια των εκατοντάδων νησιών που είναι πολύ εγγύτερα στην Τουρκία παρά στην ηπειρωτική χώρα. Οι Τούρκοι φοβούνται το ενδεχόμενο να αποκοπούν από το μεγαλύτερο μέρος του Αιγαίου και των ανοιχτών θαλασσών σε περίπτωση που η Ελλάδα οδηγηθεί μονομερώς σε επέκταση των χωρικών υδάτων της και σε καθιέρωση νέων θαλάσσιων ζωνών μέσα από τη διαδικασία της δικαιοδοσίας.Οι διαπραγματεύσεις για την επανένωση της Κύπρου και η ενταξιακή πορεία της Τουρκίας οδηγούνται σε αδιέξοδο. Αν, παρ’όλα αυτά, η Άγκυρα και η Αθήνα οδηγηθούν σε επίλυση της διένεξης στο Αιγαίο, το βήμα αυτό θα μπορούσε να βοηθήσει στο να πειστούν οι Ελληνοκύπριοι για τις καλές προθέσεις της Τουρκίας και θα αποτελούσε μέρος των διαπραγματευτικών διαπιστευτηρίων της Τουρκίας προς την ΕΕ.
Μεγάλος μέρος της διαφωνίας για το Αιγαίο αναπτύχθηκε μετά το σχεδιασμό από την Αθήνα του πραξικοπήματος του 1974 στη Λευκωσία με σκοπό την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα, και την επακόλουθη εισβολή και κατοχή του βόρειου τμήματος του νησιού από την Τουρκία. Η διένεξη έχει πλέον πάψει να αφορά αποκλειστικά τις θαλάσσιες ζώνες (τα χωρικά ύδατα και την υφαλοκρυπίδα) και περιλαμβάνει πλέον ζητήματα που σχετίζονται με τον εναέριο χώρο, τις υπερπτήσεις, τη στρατιωτικοποίηση των νησιών του Αιγαίου και τις περιοχές πληροφοριών πτήσεων. Η γεωγραφία του Αιγαίου Πελάγους είναι περίπλοκη, και περιλαμβάνει πλέον των 2.400 νησιών, κυρίως ελληνικών, αλλά και σημαντικές θαλάσσιες οδούς, οι οποίες αποτελούν την οικονομική δύναμη και την πηγή ασφαλείας της Τουρκίας.
Η Ελλάδα υποστηρίζει ότι το διεθνές δίκαιο, όπως περιγράφεται με λεπτομέρειες στην ευρέως γνωστή επικυρωμένη σύμβαση του 1982 των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS), της παρέχει το αναφαίρετο δικαίωμα της επέκτασης των χωρικών υδάτων της κατά δώδεκα ναυτικά μίλια από τα σημερινά έξι. Περιγράφει την οριοθέτηση της υφαλοκρυπίδας ως το κυριότερο πρόβλημα και πιστεύει πως αυτό πρέπει να επιλυθεί από το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης (ΔΔΧ) και όχι μέσα από διμερείς διαπραγματεύσεις. Για χρόνια η Τουρκία παρέμενε απρόθυμη να καταλήξουν στο ΔΔΧ για την εκδίκαση των ζητημάτων σε ό,τι αφορά το Αιγαίο και επέμενε στη λύση των διμερών συνομιλιών, αν και από το 1997 και έπειτα δεν αποκλείει την προσφυγή σε δικαστικά μέσα, εφόσον πρόκειται για από κοινού αποδεκτά όργανα. Η Τουρκία φοβάται ότι μια επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων θα μπορούσε να αποκόψει την πρόσβασή της σε σημαντικές θαλάσσιες οδούς και στην υφαλοκρυπίδα του Αιγαίου. Το κοινοβούλιό της απείλησε με κήρυξη πολέμου σε περίπτωση που η Ελλάδα μονομερώς επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα∙ η Άγκυρα προβαίνει σε συμβολικές επιδείξεις της δύναμής της, οι οποίες μέχρι πρόσφατα περιελάμβαναν στρατιωτικές πτήσεις πάνω από ακατοίκητα ελληνικά νησιά. Όλοι, συμπεριλαμβανομένων και των κρατών στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας που διασχίζουν το Αιγαίο με κατεύθυνση τη Μεσόγειο και παραπέρα, επιθυμούν να εξασφαλίσουν ασφαλή και ανοιχτή πρόσβαση και πέρασμα προς αυτό.
Σήμερα, αμφότερα τα μέρη υιοθετούν μια πιο εποικοδομητική προσέγγιση στο θέμα. Το επιτελείο των υπουργείων εξωτερικών τους έχει συναντηθεί περισσότερες από 50 φορές για ‘διερευνητικές συνομιλίες’ από το 2002, με σκοπό να καταλήξουν για το ζήτημα της υφαλοκρυπίδας και πιθανόν και για άλλα άλυτα ζητήματα στο ΔΔΧ. Κεκλεισμένων των θυρών, αμφότερα τα μέρη συμφωνούν ότι οι συνθήκες έχουν αλλάξει αρκετά, ώστε να επέλθει επίλυση της διένεξης, η οποία σχετίζεται περισσότερο με την εσωτερική πολιτική των δύο χωρών αντίστοιχα, καθώς επίσης και με τον ψυχολογικό παράγοντα, παρά με μια πραγματική ανησυχία σχετικά με την ασφάλεια. Ωστόσο, η απουσία πολιτικής βούλησης για παραμερισμό των μαξιμαλιστικών θέσεων και αντιμετώπιση της κοινής γνώμης με συμβιβασμούς έχει διατηρήσει τις διαπραγματεύσεις σε αρχικό στάδιο.
Η λογική αυτή είναι κοντόφθαλμη. Τόσο η Ελλάδα όσο και η Τουρκία θα επωφεληθούν συμβάλλοντας στην επίλυση της μακροχρόνιας και δαπανηρής διένεξης, με τα οικονομικά πλεονεκτήματα του τερματισμού αυτής της επίπλαστης στρατιωτικής φιλονικίας να είναι ιδιαίτερα εμφανή για την Ελλάδα. Η Τουρκία, επίσης, θα επωφελούνταν οικονομικά, αλλά εξίσου σημαντικό, ένας τέτοιος διακανονισμός θα μπορούσε να ενδυναμώσει και πάλι τις σχέσεις της με την ΕΕ και να αυξήσει την αξιοπιστία της πολιτικής «των μηδενικών προβλημάτων» με τους γείτονες. Η διαδικασία για να επιτευχθεί κάτι τέτοιο θα μπορούσε να περιλαμβάνει τα ακόλουθα από κοινού βήματα:
Πρώτο στάδιο: η Τουρκία επίσημα θέτει τέλος στις υπερπτήσεις πάνω από ακατοίκητα ελληνικά νησιά. Η Ελλάδα δεσμεύεται να προχωρήσει σε αποστρατιωτικοποίηση των νησιών του Αιγαίου με το που επιτευχθεί και επικυρωθεί μια περιεκτική συμφωνία με την Τουρκία που θα αφορά το Αιγαίο, σύμφωνα με δεσμεύσεις στις οποίες είχε προβεί σε μια σειρά προηγούμενων συνθηκών. Η Τουρκία δεσμεύεται να προχωρήσει σε ταυτόχρονη διάλυση του Τέταρτου Στρατού της ή σε μετεγκατάστασή του μακριά από το Αιγαίο.
Δεύτερο στάδιο: αμφότερα τα μέρη να ανακοινώσουν ότι είναι έτοιμα να διαπραγματευτούν ειδικές συμφωνίες για το Αιγαίο, οι οποίες θα ευθυγραμμίζονται με τις γενικές αρχές της ισότητας και των ειδικών συνθηκών της UNCLOS. Η Ελλάδα να αναγνωρίσει δημόσια ότι η Τουρκία, ως παράκτιο κράτος, έχει δικαιώματα που πρέπει να συνυπολογιστούν σε περίπτωση οριοθέτησης των θαλασσίων ζωνών του Αιγαίου, λαμβάνοντας υπόψη ότι τέτοιου είδους ζητήματα έχουν διευθετηθεί ή επιδικαστεί από άλλα κράτη που διαθέτουν ακτογραμμές και μοιράζονται την ίδια θαλάσσια περιοχή. Η Τουρκία να δεσμευτεί δημοσίως ότι θα επικυρώσει τη UNCLOS και θα αναγνωρίσει καταρχήν το διεθνές δικαίωμα της Ελλάδας να επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα κατά δώδεκα ναυτικά μίλια. Οι δύο πλευρές από κοινού να ανακηρύξουν διαπραγματεύσεις, οι οποίες θα περιλαμβάνουν τη διατήρηση των διαδρόμων ανοιχτής θάλασσας προς όλα τα μείζονα τουρκικά λιμάνια, καθώς επίσης και τα τουρκικά στενά στη Μαύρη Θάλασσα, τα οποία μπορεί να χρησιμοποιηθούν για τη διεθνή ναυσιπλοΐα.
Τρίτο στάδιο: η Ελλάδα και η Τουρκία να διαπραγματευτούν την οριοθέτηση των χωρικών υδάτων τους με βάση την αρχή των δώδεκα ναυτικών μιλίων ως όριο. Να συμφωνήσουν επί των ενδιάμεσων θαλάσσιων ορίων, όπου αυτά τα όρια συμπίπτουν και στη μείωση των ελληνικών χωρικών υδάτων, όπου αυτό κριθεί απαραίτητο, για να διασφαλιστούν οι διάδρομοι ανοιχτής θάλασσας για τις διεθνείς μεταφορές μέσω του Αιγαίου. Να συμφωνήσουν εκ των προτέρων ότι θα εξουσιοδοτήσουν το ΔΔΧ να επιδικάσει, σύμφωνα με τις αρχές που αναφέρθηκαν στα στάδια δύο και τρία, οποιαδήποτε διένεξη σχετικά με τη χάραξη των ορίων των χωρικών υδάτων.
Τέταρτο στάδιο: η Τουρκία και η Ελλάδα να θίξουν τα οποιαδήποτε εναπομείναντα ζητήματα, ιδιαίτερα σε ότι αφορά το ζήτημα της υφαλοκρηπίδας, και επομένως, να απευθυνθούν για οποιεσδήποτε εναπομένουσες διαφορές στο ΔΔΧ.
Γ. Βοσκόπουλος
Επίκουρος Καθηγητής
Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών
Πανεπιστήμιο Μακεδονίας
