Το πρώτο ερώτημα είναι αν ήταν δικαιολογημένη ή όχι. Η απάντηση δεν είναι τόσο απλή όσο ακούγεται. Κατ΄ αρχάς αν η υποβάθμιση είναι μια προειδοποίηση προς τους κατόχους Αμερικανικών ομολόγων ότι ενδέχεται μελλοντικά η Αμερική να κάνει αθέτηση πληρωμών, οι πιθανότητες για κάτι τέτοιο είναι μηδέν.
Αν η υποβάθμιση αντανακλά την επιδείνωση της αμερικανικής οικονομίας καθώς και το ότι η αμερικανική κυβέρνηση συνεχίζει να έχει υψηλά ελλείμματα, τότε ίσως η υποβάθμιση να είναι δικαιολογημένη. Αλλά αν υποθέσουμε ότι οι πιθανότητες αθέτησης πληρωμών είναι μηδέν, έχει καμία σημασία τι έλλειμμα έχει η κεντρική κυβέρνηση;
Οι αξιολογήσεις που δίδονται σε χρεόγραφα αντανακλούν τις πιθανότατες αθέτησης πληρωμής (default) και όχι πολιτικής. Από τη στιγμή που οι πιθανότητες default είναι σχεδόν μηδέν, τότε δεν έχει καμία σημασία τι λέει η S&P.
Αλλά το θέμα δεν είναι εκεί, διότι δεν είμαι εγώ σε θέση να κάνω κριτική στον καλό οίκο για την υποβάθμιση. Ο κάθε οίκος έχει τους δικούς του κανόνες και έχει το δικαίωμα να προβεί σε υποβάθμιση με βάση αυτούς τους κανόνες. Οι οίκοι αξιολογήσεις, όπως όλες οι δουλειές, είναι ένας ανταγωνιστικός κλάδος και αν η S&P δεν προσφέρει σωστές υπηρεσίες στους πελάτες της, τότε αυτή θα χάσει και κανένας άλλος.
Το ερώτημα όμως είναι τι σημαίνει αυτή η υποβαθμίσω για την αγορά, αν σημαίνει κάτι.
Κατ΄ αρχάς, άσχετα με την υποβάθμιση, το αμερικανικό δολάριο θα εξακολουθεί να είναι το κύριο μέσο συναλλαγών παγκοσμίως και αυτό δεν θα αλλάξει σύντομα. Το δολάριο εξακολουθεί να είναι καταφύγιο ασφαλείας, διότι μόνο το δολάρια έχει το βάθος και τα δεδομένα να μπορεί να αντεπεξέλθει σε αυτό το ρόλο, άσχετα αν υπάρχουν και άλλες οικονομίες που επίσης είναι καταφύγια, όπως της Ελβετίας, της Αυστραλίας κτλ.
Σε ένα περιβάλλον με floating currencies, το δολάριο, είναι φυσικό να πάει και πάνω και κάτω. Είναι επίσης φυσικό το δολάριο να πέφτει έναντι νομισμάτων μικρότερων χωρών που έχουν λιγότερα προβλήματα και καλύτερες οικονομικές επιδόσεις.
Κατρακύλησαν άραγε τα αμερικανικά ομόλογά από την πληθώρα των εκδόσεων ή από ρευστοποιήσεις που θα κάνουν οι Κινέζοι, όπως ακούμε συνέχεια; Αντιθέτως, οι αποδόσεις των αμερικανικών ομολόγων είναι σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα και το κόστος χρηματοδότησης του αμερικανικού χρέους επίσης. Το πραγματικό επιτόκιο (real interest) που πληρώνουν τα αμερικανικά ομόλογα είναι αρνητικό.
Η Κίνα θα συνεχίσει να αγοράζει δολάρια και δολαριακά assets κυρίως για να υποστηρίξει τις εξαγωγές της και όχι διότι βλέπει τα αμερικανικά ομόλογα σαν ένα καταφύγιο ασφάλειας. Είναι δηλαδή θέμα πολιτικής και όχι οικονομικών δεδομένων. Ως εκ τούτου, η Κίνα θα εξακολουθήσει να αγοράζει αμερικανικά χρεόγραφα για τους ίδιους λόγους που τα αγοράζει μέχρι σήμερα.
Αρχίζοντας από το 1998, η S&P άρχισε μια σειρά από υποβαθμίσεις και μέχρι το 2002, είχε υποβάθμισε την Ιαπωνία από ΑΑΑ στο σημερινό Α2. Αυτό όμως δεν έχει προκαλέσει πτώση του yen και ούτε έχει δυσκολέψει την Ιαπωνική κυβέρνηση να συνεχίζει να δανείζεται με 1% περίπου. Το αν θα μειωθεί η αξία του δολαρίου στο μέλλον, θα είναι για άλλους λόγους και όχι λόγω αυτής της υποβάθμισης.
Η αμερικανική αγορά ομολόγων είναι η πιο ρευστή, με το μεγαλύτερο βάθος παγκόσμιος. Αμφιβάλω αν αυτό αλλάξει με αυτή την υποβάθμιση. Οι δε αγορές κεφαλαίου (μετοχές κτλ) είναι επίσης οι πιο ρευστές και προσφέρουν δυνατότητες τοποθέτησης σε εταιρείες παγκόσμιας κλάσεως που δύσκολα βρίσκει κανείς αλλού. Είναι δύσκολο να δούμε αυτό το δεδομένο να αλλάζει με αυτή την υποβάθμιση.
Έχοντας πει όμως αυτά, αυτή η υποβάθμιση ίσως είναι μόνο η αρχή μιας σειράς από υποβαθμίσεις, που λίγο πολύ αντανακλούν αυτό που ήδη ξέρουμε. Το ότι δηλαδή όλες σχεδόν οι δυτικές χώρες στον κόσμο έχουν πρόβλημα χρέους (μικρο ή μεγάλο) και έχει αρχίσει η αντίστροφη μέτρηση όσον αφορά την ασφάλεια που παρέχουν τα κρατικά χρεόγραφα.
Οι πιθανότητες να μείνουν ανέπαφες χώρες όπως είναι η Γαλλία και η Γερμάνια, όπου σε 2-3 χρόνια από τώρα το χρέος τους θα έχει ξεπεράσει το 90% του ΑΕΠ, είναι λίγες. Μάλιστα, δεν αποκλείεται σε μερικά μόνο χρόνια από σήμερα, οι χώρες που θα έχουν αξιολόγηση ΑΑΑ να είναι μετρημένες στο ένα χέρι.
Το άλλο που ίσως να σημαίνει αυτή η υποβάθμιση, είναι ότι η απομόχλευση (deleveraging) ριψοκίνδυνων χαρτοφυλακίων θα έρθει πολύ πιο σύντομα, διότι είναι επισφαλές πλέον να μοχλεύσεις ένα ομολογιακό χαρτοφυλάκιο επί 30, προσδοκώντας ένα άνετο 40% τον χρόνο χωρίς ρίσκο.
Τέλος, για όσους προμηνύουν τον θάνατο του δολαρίου, έχει ενδιαφέρον πως έχει ξεχαστεί ότι τα τελευταία χρόνια η Fed άνοιξε τις κάνουλες και πλημμύρισε τις αγορές με $700 δισ. μέσω swaps, διότι οι αγορές είχαν ανάγκη από αυτά τα δολάρια και για να μην χάσουν κάνα πουκάμισο όλοι αυτοί που ήταν short dollar denominated assets.
Πέραν όμως από το θέμα της απομόχλευσης, η εκτίμηση μου είναι ότι η πτώση που είδαμε στις αγορές χτες είχε λιγότερο να κάνει με την Αμερική, αλλά με το γεγονός ότι διαλύεται η Ευρώπη. Εξακολουθώ και δεν βλέπω καμία λογική σε ό,τι κάνει η Ευρώπη και δεν βλέπω πως με τις πρωτοβουλίες που έχουν αναλάβει να λύσουν κανένα πρόβλημα.
Hint: Όσα ομόλογα και να αγοράσει η ΕΚΤ, από τη στιγμή που οι συναλλαγές θα είναι αποστειρωμένες, δεν θα επιφέρουν κανένα αποτέλεσμα. Ακόμα όμως και αν οι αγορές ομολόγων δεν είναι αποστειρωμένες, όσα ελληνικά ομόλογα και να αγοράσει η ΕΚΤ, δεν αλλάζει το γεγονός ότι η Ελλάδα δεν μπορεί να πληρώσει. Α ναι, ένα Ευρώ-ομόλογο επίσης δεν θα λύσει κανένα πρόβλημα.
Η υποβάθμιση των ΗΠΑ δηλαδή είναι περισσότερο η αφορμή παρά η πραγματική αιτία της πτώσης των αγορών. Επίσης δεν πρέπει να περάσει απαρατήρητη η χτεσινή ανακοίνωση του ΟΟΣΑ:
«Οι σύνθετοι leading indicators συνεχίζουν να δείχνουν επιβράδυνση της δραστηριότητας στις περισσότερες χώρες του ΟΟΣΑ και στις μεγαλύτερες οικονομίες χωρών που δεν είναι μέλη», ανέφερε ο ΟΟΣΑ. Μεταξύ των ανεπτυγμένων οικονομιών, ο ΟΟΣΑ ανέφερε ότι οι leading indicators δείχνουν επιβράδυνση σε Καναδά, Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία και Μ. Βρετανία, ενώ μεταξύ των αναπτυσσόμενων οικονομικών, οι δείκτες δείχνουν επιβράδυνση στη Βραζιλία, την Κίνα και την Ινδία. Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, επιβράδυνση της ανάπτυξης αναμένεται επίσης να σημειωθεί στις ΗΠΑ, την Ιαπωνία και τη Ρωσία.
Του Γιώργου Καισάριου
