Σε κάθε περίπτωση όμως, δεν παύει να είναι ένα εν δυνάμει επικίνδυνο φυσικό φαινόμενο, όπως μας υπενθύμισε το ατύχημα που είχε την περασμένη εβδομάδα ένας τουρίστας στο αρχαίο θέατρο της Δωδώνης.
Ο άτυχος άνδρας φωτογράφιζε τον αρχαιολογικό χώρο, όταν χτυπήθηκε από κεραυνό μπροστά στα έντρομα μάτια των φίλων του. Παρ' ότι τους χώριζαν ελάχιστα μέτρα, εκείνοι δεν έπαθαν τίποτα, όμως ο ίδιος τραυματίστηκε βαρύτατα και εισήχθη σε κρίσιμη κατάσταση στην Εντατική του Νοσοκομείου Ιωαννίνων. Το περιστατικό αυτό δείχνει πόσο σημαντικό είναι να γνωρίζουμε σε ποιες περιοχές, με ποια συχνότητα και κάτω υπό ποιες συνθήκες χτυπάνε οι κεραυνοί. Πόσω μάλλον όταν στη χώρα μας εκδηλώνονται περισσότερες από έξι εκατομμύρια ηλεκτρικές εκκενώσεις αυτού του τύπου, όπως αποκαλύπτει η πρωτοποριακή έρευνα του δρα Θέμη Χρόνη.
Ο εντεταλμένος ερευνητής του Ελληνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών σε στενή συνεργασία με την ΕΜΥ κατέγραψε όλους τους κεραυνούς που εκδηλώθηκαν πάνω από τη χώρα μας κατά την τριετία 2008 - 2010. Χρησιμοποιώντας στοιχεία από το ειδικό δίκτυο ανιχνευτών της ΕΜΥ, ο Ελληνας επιστήμονας δημιούργησε χάρτες που απεικονίζουν το σύνολο της κεραυνικής δραστηριότητας σε στεριά και θάλασσα. Πρόκειται για την πρώτη ελληνική έρευνα σε αυτόν τον τομέα, που θα δημοσιευτεί σε διεθνές επιστημονικό περιοδικό. Η «Espresso της Κυριακής» μίλησε με τον Θέμη Χρόνη και παρουσιάζει κατ' αποκλειστικότητα βασικά στοιχεία της δουλειάς του.
«Συνολικά καταγράψαμε περί τους 7.390.000 κεραυνούς αυτά τα τρία χρόνια, από το 2008 έως το 2010» δηλώνεει με... δικαιολογημένη περηφάνια για τον όγκο της εργασίας ο κ. Χρόνης. Πριν αναφερθεί σε πιο συγκεκριμένα στοιχεία, διευκρινίζει ότι οι κεραυνοί που καταγράφηκαν είναι οι λεγόμενοι «cloud to crowd», δηλαδή οι ηλεκτρικές εκκενώσεις από το σύννεφο προς τη Γη. Οι κεραυνοί που εκδηλώνονται μεταξύ των σύννεφων, αυτό που λέμε αστραπές στην καθομιλουμένη, χρειάζονται περισσότερες και διαφορετικού τύπου αντένες για να ανιχνευθούν.
Ενα από τα κυριότερα συμπεράσματα που προέκυψαν και το οποίο αποτυπώνεται ξεκάθαρα στους σχετικούς χάρτες είναι ότι οι κεραυνοί παρουσιάζουν «ισχυρή εποχικότητα» σημειώνει ο ερευνητής. Δηλαδή, τόσο το πλήθος των κεραυνών όσο και οι περιοχές που εκδηλώνονται διαφέρουν από εποχή σε εποχή.
ΟΚΤΩ ΑΝΙΧΝΕΥΤΕΣ ΤΗΣ ΕΜΥ
Τα δεδομένα που συγκέντρωσε και επεξεργάστηκε ο εντεταλμένος ερευνητής του ΕΛΚΕΘΕ προέρχονται από το σύστημα της Εθνικής Μετεωρολογικής Υπηρεσίας. Πρόκειται για ένα δίκτυο οκτώ ανιχνευτών, διεσπαρμένων σε όλη τη χώρα, οι οποίοι σαρώνουν κάθε στιγμή όλη την επικράτεια και λαμβάνουν τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα που εκπέμπουν οι κεραυνοί. Το δίκτυο έχει τη δυνατότητα να μετρά τον τόπο και τον χρόνο εκδήλωσης κάθε κεραυνού, καθώς επίσης την ένταση του ηλεκτρικού ρεύματος και την πολικότητα. Το «κλειδί» για τον προσδιορισμό της γεωγραφικής θέσης είναι η απειροελάχιστη χρονική διαφορά με την οποία φτάνει σε καθεμία από τις οκτώ κεραίες το ηλεκτρομαγνητικό κύμα, που ταξιδεύει σχεδόν με την ταχύτητα του φωτός.
Ο δρ Θέμης Χρόνης μιλάει με τα καλύτερα λόγια για το δίκτυο αυτό, τονίζοντας ότι παρέχει εξαιρετικής ακρίβειας δεδομένα. Ο ίδιος άλλωστε γνωρίζει καλά από τέτοια δίκτυα, αφού ήταν από εκείνους που είχαν στήσει πριν από μερικά χρόνια με «τσάπα και φτυάρι», όπως λέει, δύο αντίστοιχα συστήματα στην Ευρώπη και την Αφρική (ΔΙΑΣ I και II).
Η έρευνα του δρα Θέμη Χρόνη θα ήταν αδύνατη χωρίς τη βοήθεια των επιστημόνων της ΕΜΥ. «Είχα την τύχη να συνεργαστώ με εκπληκτικά άτομα. Είναι ο Γεράσιμος Αρμένης, ο Αντώνης Φιαμέγκος, ο Γιώργος Αλεξάκης και ο Γιώργος Ποτηριάδης. Είναι τέσσερις αξιωματικοί και επιστήμονες που έχουν τρέξει "σαν τον Βέγγο" για να στήσουν και να λειτουργήσουν αυτό το δίκτυο» λέει χαρακτηριστικά και προσθέτει ότι στην έρευνα βοήθησαν ο αναπληρωτής καθηγητής του τμήματος Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αθηνών Παναγιώτης Νάστος και ο διδακτορικός φοιτητής του Γιάννης Ματσαγκούρας, «οι οποίοι έχουν φτιάξει την πρώτη βάση δεδομένων στην Ελλάδα με θέμα τους θαλάσσιους σίφωνες».
Η καταγραφή και η ανάλυση της δραστηριότητας των κεραυνών δεν έχει μόνο θεωρητικό-επιστημονικό αλλά έχει και πρακτικό ενδιαφέρον. Οι κεραυνοί συνδέονται στενά με φυσικά φαινόμενα, όπως οι καταιγίδες, τα ισχυρά ανοδικά και καθοδικά ρεύματα αέρα, η χαλαζόπτωση κ.ά., που μπορούν να δημιουργήσουν προβλήματα από τις αεροπορικές πτήσεις και τις θαλάσσιες συγκοινωνίες έως την αγροτική παραγωγή.
Ο κ. Χρόνης υπογραμμίζει ότι οι κεραυνοί μας δίνουν «έξτρα πληροφορίες» για την κατάσταση της ατμόσφαιρας και προσθέτει ότι τα επίγεια συστήματα ανίχνευσης, όπως της ΕΜΥ, υπερέχουν των δορυφορικών, επειδή «σκανάρουν» την υπό κάλυψη περιοχή καθ' όλο το 24ωρο και όχι για λίγα μόνο λεπτά της ημέρας.
Όπως προκύπτει από την έρευνα, οι εποχές με τους περισσότερους κεραυνούς είναι το καλοκαίρι και το φθινόπωρο, με τη διαφορά ότι κατά τη διάρκεια του πρώτου η κεραυνική δραστηριότητα εκδηλώνεται κυρίως στην ξηρά, ενώ κατά τη διάρκεια του δευτέρου στη θάλασσα. Στους πίνακες που δημοσιεύουμε εξηγούνται αναλυτικά.
1) ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ: Οι περισσότεροι κεραυνοί χτυπούν τα ηπειρωτικά τμήματα της Βόρειας Ελλάδας, από τη Χαλκιδική μέχρι και την Ξάνθη. Στη θάλασσα εκδηλώνονται ελάχιστοι κεραυνοί, ενώ ειδικά από το ύψος της Αθήνας και κάτω «δεν υπάρχει τίποτα» λέει ο κ. Χρόνης.
2) ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ: Είναι μια μεταβατική περίοδος. «Είναι μια μέση κατάσταση που η κεραυνική δραστηριότητα στο μεγαλύτερο μέρος της χώρας μοιράζεται πάνω από την ξηρά και τη θάλασσα» αναφέρει ο κ. Χρόνης. Εξαίρεση αποτελεί το Ιόνιο, όπου τα πρωτοβρόχια το κάνουν «να φεγγοβολάει σαν χριστουγεννιάτικο δέντρο». Οπως φαίνεται και στον αντίστοιχο χάρτη, το τρίμηνο Σεπτέμβριος - Νοέμβριος τους περισσότερους κεραυνούς συγκεντρώνει η θαλάσσια περιοχή από την Κέρκυρα μέχρι τη Μεσσηνία, ενώ ακολουθούν η δυτική πλευρά της Πίνδου, η Αιτωλοακαρνανία και η Δυτική Πελοπόννησος.
3) ΧΕΙΜΩΝΑΣ: Οσο περίεργο και αν φαίνεται, κατά τη διάρκεια του χειμώνα οι κεραυνοί είναι αρκετά λιγότεροι και σπάνια χτυπούν στη στεριά. «Πάνω από την ξηρά δεν υπάρχει σχεδόν τίποτα. Αντίθετα, η κύρια κεραυνική δραστηριότητα παρατηρείται στη θάλασσα και ιδιαίτερα στο Ανατολικό και το Νοτιοανατολικό Αιγαίο» σημειώνει ο ίδιος.
4) ΑΝΟΙΞΗ: Η πιο «ισορροπημένη» εποχή, οπότε ο αριθμός των κεραυνών μοιράζεται σχεδόν ισομερώς σε ολόκληρη τη χώρα, καθώς και ανάμεσα σε ξηρά και θάλασσα.
ΤΟΠΙΚΟΤΗΤΑ
Σε επίπεδο έτους, από τα στοιχεία της έρευνας προκύπτει ότι οι περιοχές με τους περισσότερους κεραυνούς είναι η Βόρεια Ελλάδα, ειδικά η Ανατολική Μακεδονία και η Ξάνθη, το Ιόνιο και το Βόρειο Αιγαίο.
Από τα στοιχεία της έρευνας προκύπτει ότι το ρεκόρ κεραυνικής δραστηριότητας από το 2008 έως και το 2010 καταγράφηκε στις 26 Μαρτίου 2009, όταν εκδηλώθηκε μια μεγάλη καταιγίδα, την οποία ακόμη μελετά ο κ. Χρόνης. «Ηταν ένα τεράστιο σύστημα με δυτικούς, νοτιοδυτικούς ανέμους, που, αφού σάρωσε όλο το Ιόνιο και τη Στερεά, βγήκε στο Αιγαίο. Είχαν πέσει περίπου 57.000 κεραυνοί σε πέντε με έξι ώρες» θυμάται ο ίδιος.
Πάντως, εκείνα που τον εντυπωσιάζουν περισσότερο είναι τα μικρά συστήματα: «Μπορεί να έχεις ένα συννεφάκι μεταξύ Θάσου και Σαμοθράκης και εκεί να πέφτουν εκατό κεραυνοί μέσα σε πέντε λεπτά. Στα μεγάλα συστήματα είναι εύκολο να προγνώσεις. Βλέπεις ένα "κτήνος" να έρχεται και ξέρεις ότι θα ρίξει. Εμένα περισσότερο με εντυπωσιάζουν οι μικρές καταιγίδες, αυτές είναι οι πιο επικίνδυνες».
