Την περασμένη Πέμπτη με ιδιωτικά αυτοκίνητα και λεωφορεία διήλθαν από το οδόφραγμα του Αγίου Δομετίου και δέκα περίπου λεπτά αργότερα βρέθηκαν στην Παναγιά των περβολιών, αφού η κατεχόμενη κωμόπολή τους, που το 1974 είχε περίπου 4800 κατοίκους, απέχει από τη Λευκωσία δέκα μόλις χιλιόμετρα.
Η πρώτη συνάντηση πολλών Δικωμιτών που επέστρεφαν στην Παναγιά τους, μοιραία έγινε στο οδόφραγμα, εκεί στον έλεγχο των ταυτοτήτων και των διαβατηρίων, στον οποίο υποβάλλονταν με βαριά καρδιά. «Και συ πας στο χωριό;», «Θα τα πούμε στην εκκλησία…». Ερωτήσεις -απαντήσεις, η πρώτη συγκίνηση. Οι περισσότεροι από αυτούς δεν επισκέπτονται συχνά τα κατεχόμενα, γεγονός που επιβεβαιώνεται από την αυξημένη παρουσία τους στον ειδικό χώρο του οδοφράγματος, όπου εκδίδονται οι απαραίτητες ασφάλειες για τα αυτοκίνητα που εισέρχονται στα κατεχόμενα. Αυτοί που επισκέπτονται συχνά τα κατεχόμενα, έχουν συνήθως εξαμηνιαίες ή ετήσιες ασφάλειες για τα οχήματά τους και δεν χρειάζεται κάθε φορά να πληρώνουν για νέα ασφάλεια.
Στον περίβολο της Παναγιάς των περβολιών του Δικώμου, εκεί όπου μέχρι και το 1973 γινόταν το μοναδικό πανηγύρι του χωριού, υπήρχε και φέτος διακριτική παρουσία ψευδοαστυνομικών όπως και ατόμων που εργάζονται στο «δημαρχείο» του χωριού. Όλοι τους παρακολουθούσαν τα όσα διαδραματίζονταν, χωρίς να παρεμβαίνουν.
Η εκκλησιά εντός, όσο και ο περίβολός της, ήταν καθαρά, σημάδι ότι το «δημαρχείο» φρόντισε να στείλει συνεργεία καθαριότητας εκεί, λίγες μέρες πριν την επιστροφή των γνήσιων κατοίκων του χωριού. Καθαρή και η τουαλέτα, που έκτισαν εκεί, πριν από δύο περίπου χρόνια.
Αγκαλιές, φιλιά, δάκρυα
Η προσέλευση των Δικωμιτών άρχισε πολύ πριν από τις 11 π.μ. που ήταν το προκαθορισμένο ραντεβού τους εκεί. Αγκαλιές, φιλιά, δάκρυα συγκίνησης… «Άλλαξες ρε Κωστή, ασπρίσαν τα μαλλιά σου από τον καιρό που έχω να σε δω…» «Και συ άλλαξες ρε, έβαλες τα κιλά σου… Ήσουν πιο λεπτός πριν…». Κουβέντες παλιών φίλων, γειτόνων, συγχωριανών, που ξανασμίγουν μετά από χρόνια. Οι νεότεροι αυτοί που γεννήθηκαν στην προσφυγιά- παρακολουθούν αμίλητοι, προσπαθούν να τους καταλάβουν. Μεγάλωσαν με τις ιστορίες των γονιών και των παππούδων τους για το κατεχόμενο χωριό -που σαν παραμύθι τις άκουγαν- όμως, άλλο να ακούς και άλλο να βλέπεις, να ζεις την τραγική πραγματικότητα που βίωσαν εκείνοι που έφυγαν κυνηγημένοι. Ανάμεσα σε αυτούς και η Μυροφόρα με τη δίδυμη αδελφή της που στα 20 τους κοιτάζουν αμίλητες τους συγχωριανούς που η μάνα τους φροντίζει να τους συστήνει έναν ένα, για να ξέρουν ποιοι ήταν οι γείτονες, ποιοι οι μακρινοί συγγενείς, ποιοι οι «Πανωχωρίτες» και ποιοι οι «Κατωχωρίτες».
Με κεριά και ύμνους
Γύρω στις 11.20 έφτασε από τις ελεύθερες περιοχές αυτοκίνητο με μεγάλη εικόνα της Παναγιάς, η οποία τοποθετήθηκε σε πλαίσιο με άσπρα γαρύφαλλα και στη συνέχεια οδηγήθηκε στη δυτική είσοδο του ναού. Ένας ένας οι Δικωμίτες πέρασαν κάτω από την εικόνα και εισήλθαν στην εκκλησία, η οποία συλήθηκε μετά τον πόλεμο του 1974 και σήμερα, είναι χωρίς εικόνες και λατρευτικά αντικείμενα. Μόνο κάποιες χάρτινες εικόνες συναντά κανείς εκεί σε μια γωνιά της και λίγα καντήλια που ανάβουν κάθε φορά που οι Δικωμίτες την επισκέπτονται για να προσευχηθούν. Για κάποιους από αυτούς, είναι κάτι σαν το σπίτι τους στο χωριό, αφού τα πραγματικά τους σπίτια κατεδαφίστηκαν από τις κατοχικές Αρχές.
Ο κοινοτάρχης Κάτω Δικώμου Χριστάκης Πασχάλης για μια ακόμη χρονιά καλωσόρισε στη συνέχεια τους συγχωριανούς του και ευχήθηκε να έρθει η μέρα που θα λυθεί το Κυπριακό και η επιστροφή στην Παναγιά των περβολιών να γίνεται υπό καλύτερες συνθήκες. Ακολούθως, ευχαρίστησε τον ιεροψάλτη δημοσιογράφο Γιώργο Σπανό, που αν και δεν έχει την καταγωγή του από το Δίκωμο, πήγε και αυτός στην κατεχόμενη κωμόπολη για να ψάλλει στην αλειτούργητη από το 1974 εκκλησιά.
Μετά τη σύντομη ομιλία του κοινοτάρχη, διανεμήθηκαν φυλλάδια με τον ύμνο στην Υπεραγία Θεοτόκο, άναψαν κεριά και άρχισαν όλοι μαζί τις ψαλμωδίες σε κλίμα έντονης θρησκευτικής κατάνυξης και συγκίνησης. Μάτια βουρκωμένα, δάκρυα στα μάγουλα που σκουπίζονται βιαστικά, λες και είναι ντροπή να κλαις. Στο πίσω μέρος του ναού, μια γιαγιά σε αναπηρικό καροτσάκι βλέπει, ψάλλει, σιωπά. Το μαύρο καλοκαίρι του 1974 έφυγε νέα, τρέχοντας για να γλυτώσει από τους βομβαρδισμούς του εισβολέα και το 2011 επέστρεψε πάνω σε τροχούς, επισκέπτης στο χωριό της.
Μισή ώρα αργότερα και με τον Ακάθιστο Υμνο, σταματούν οι ψαλμωδίες και ένας ένας οι Δικωμίτες προσκυνούν την εικόνα και εξέρχονται στον περίβολο της εκκλησίας. Εκεί, κάποιοι προσφέρουν κόλλυβα για να μακαρίσουν συγχωριανούς που πέθαναν στην προσφυγιά, χυμούς, νερό, ελιές, χαλλούμι, κουλούρι.
Γύρω στη 1.00 μ.μ. η Παναγιά των περβολιών παραδίδεται και πάλι στη μοναξιά της. Οι Δικωμίτες φεύγουν, πηγαίνουν να δουν τις γειτονιές τους και από εκεί, να επιστρέψουν στην προσφυγιά.
Το βράδυ της ίδιας μέρας, τα καντήλια και κάποια κεριά φωτίζουν με το λιγοστό φως τους, τον εσωτερικό χώρο της Παναγιάς των περβολιών και της υπομονής…
Χωρίς ιερέα και φέτος
Για μια ακόμη χρονιά, από την εκκλησία απουσίαζε ο ιερέας, αφού ούτε και φέτος η Μητρόπολη Κερύνειας δεν έδωσε σχετική άδεια. Ανάμεσα στους πρόσφυγες όμως, υπήρχε και μια μοναχή που ως Δικωμίτισσα θέλησε να επιστρέψει στην εκκλησιά του χωριού της, να προσευχηθεί μαζί με τους συγχωριανούς της.
