«Όπως συμβαίνει σε έναν κακό γάμο που οδεύει στον τελικό χωρισμό, έτσι και τώρα είναι καλύτερα να υπάρξουν κανόνες που θα κάνουν το διαζύγιο λιγότερο δαπανηρό και για τις δύο πλευρές».
Νουριέλ Ρουμπινί
Από την περασμένη Τρίτη, ημέρα κατά την οποία (υποτίθεται) ομαλοποιήθηκαν οι σχέσεις με την Τρόικα, και άνοιξε ο δρόμος για τα νέα μέτρα, άρχισαν να βγαίνουν δειλά - δειλά και οι πρώτες διαρροές, για την …αλήθεια που έρχεται. Οι Γερμανοί είπαν προ ημερών ότι η χρεοκοπία δεν είναι ταμπού, και σπεύσαμε να τους κατακεραυνώσουμε. Αστείο και τραγικό μαζί, γιατί η αλήθεια που δεν μας αρέσει είναι ότι στην πραγματικότητα έχουμε χρεοκοπήσει εδώ και μήνες.
Την περασμένη εβδομάδα, κάποιοι σχολιαστές με κατηγόρησαν ότι προπαγανδίζω τον όλεθρο και την καταστροφή, αλλά, η αλήθεια είναι ότι όσοι γνωρίζουν μαθηματικά (και μιλάω για τις απλές πράξεις και όχι πιο σύνθετα πράγματα όπως οι συναρτήσεις και τα ολοκληρώματα) μπορούν να αντιληφθούν την πραγματικότητα: Η Ελλάδα δεν μπορεί να βγει στις αγορές, και δανείζεται μόνο χάρη στην ΕΕ και το ΔΝΤ. Αλλά πλέον δανείζεται με επαχθείς όρους, που θα γίνουν και πολύ επαχθέστεροι στο μέλλον. Και επομένως η επόμενη φάση του δράματος είναι να αποτυπωθεί το πόσο πολύ έχει χρεοκοπήσει. Και για τον λόγο αυτό λοιπόν μας …παίρνουν τα μέτρα. Η καλύτερα μας τα βάζουν: Για να δουν πόσο αντέχουμε για τη συνέχεια.
Η αλληλουχία των δηλώσεων είναι εξαιρετική σε σημειολογία.
Λίγο μετά τις δηλώσεις Ρέσλερ, το περασμένο Σαββατοκύριακο (τις οποίες φυσικά και δεν μάζεψε η Μέρκελ) ο καθηγητής Οικονομίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, Κλέμενς Φουστ, ο οποίος είναι σύμβουλος του υπουργού Οικονομικών της Γερμανίας Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, δήλωσε στη Ντόιτσε Βέλλε ότιη διαδικασία της συντεταγμένης χρεοκοπίας της Ελλάδας έχει ήδη ξεκινήσει: «Η Ελλάδα, σε συνεργασία με τις κυβερνήσεις της Ευρωζώνης, έχει ήδη διαπραγματευτεί την μερική αναδιάρθρωση του χρέους της, όπως π.χ. την επιμήκυνση της διάρκειας αποπληρωμής των δανείων. Αυτό είναι χαρακτηριστικό δείγμα μιας διαδικασίας πτώχευσης, όπως επίσης η μείωση των τόκων και η αναδιαπραγμάτευση των δανειακών όρων». Κατά τον Φουστ, η περικοπή του ελληνικού χρέους θα πρέπει να είναι της τάξεως του 50 με 60%. «Μόνον σε αυτήν την περίπτωση, τονίζει, θα είχε η χώρα μια προοπτική». Η χώρα έχει μπροστά της μια πολύ δύσκολη διαδικασία προσαρμογής. Το ζητούμενο είναι αυτή η διαδικασία και οι συνέπειές της να είναι "κάπως ανεκτές" στους Έλληνες, όπως επίσης και στους πιστωτές, που θα χάσουν μέρος των δανείων τα οποία έχουν δώσει. Η ελεγχόμενη πτώχευση, πιστεύει ο ίδιος, θα ξεκαθάριζε το τοπίο, θα οδηγούσε στην επανάκτηση της σιγουριάς για τους ξένους επενδυτές και θα περιόριζε τα βάρη τα οποία θα πρέπει να επωμιστεί ο ελληνικός λαός.
Από την πλευρά του ο οίκος αξιολόγησης Fitch πιστεύει πως υπάρχει ένας τρίτος, ενδιάμεσος, δρόμος ο οποίος περιλαμβάνει μέτρα που ήδη έχουν προγραμματιστεί όπως «ενίσχυση της πανευρωπαϊκής εποπτικής και θεσμικής δομής για τους χρηματοοικονομικούς οργανισμούς, μεγαλύτερη εποπτεία και συντονισμό στην εγχώρια δημοσιονομική και οικονομική πολιτική με τη δυνατότητα επιβολής κυρώσεων και μηχανισμό για «ελεγχόμενες» χρεοκοπίες. Ο Fitch επισημαίνει πως ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας και οι ρήτρες συλλογικής ευθύνης για τα κρατικά ομόλογα που θα εκδίδονται από τα μέσα του 2013 ήδη κινούνται προς αυτή την κατεύθυνση. Ειδικότερα για την Ελλάδα εκτιμά ότι «η χώρα θα χρεοκοπήσει αλλά δεν θα βγει από την ευρωζώνη». Κατά την άποψη του οίκου αξιολόγησης, η έξοδος της χώρας από την ευρωζώνη θα ήταν «οικονομικά παράλογη» ενώ επισημαίνει ότι θα δημιουργήσει ένα «δυσάρεστο προηγούμενο» που θα «υπονομεύσει θανάσιμα την αξιοπιστία και την δέσμευση άλλων κρατών-μελών».
Ο Νουριέλ…
Ο οικονομολόγος Νουριέλ Ρουμπινί ήταν ο πρώτος που είχε μιλήσει από τα τέλη του 2009 για ελληνική χρεοκοπία. Προχθές επανήλθε, μιλώντας τη «γλώσσα της αλήθειας», όπως την χειρίζεται ο ίδιος: Για να γλιτώσει, η Ελλάδα πρέπει να ξεκινήσει μία διαδικασία ελεγχόμενης χρεοκοπίας και να επιστρέψει στη δραχμή, είπε, και εξήγησε:
«Η Ελλάδα έχει εγκλωβιστεί σε έναν φαύλο κύκλο αφερεγγυότητας, χαμηλής ανταγωνιστικότητας και ολοένα βαθύτερης ύφεσης. Με την επίδραση και της δρακόντειας δημοσιονομικής λιτότητας, το δημόσιο χρέος οδεύει στο 200% του ΑΕΠ. Η πρόσφατη συμφωνία για ανταλλαγή χρεών που προσέφερε η Ευρώπη στην Ελλάδα ισοδυναμεί με ληστεία, παρέχοντας πολύ μικρότερη ανακούφιση από αυτήν που χρειαζόταν η χώρα. Εάν εξετάσει κανείς ξεχωριστά τα στοιχεία και λάβει υπόψη τα μέτρα υπέρ των πιστωτών, τότε αντιλαμβάνεται ότι ουσιαστικά η βοήθεια που δόθηκε στην Ελλάδα ήταν σχεδόν μηδενική. Η καλύτερη επιλογή που έχει τώρα είναι να απορρίψει αυτήν τη συμφωνία και, υπό την απειλή της χρεοκοπίας, να διαπραγματευτεί μία καλύτερη.
Ακόμη κι αν έδιναν στην Ελλάδα πραγματική και σημαντική βοήθεια για το δημόσιο χρέος της, πάλι δεν μπορεί να επιστρέψει στην ανάπτυξη εάν δεν ανακτήσει σημαντικά την ανταγωνιστικότητά της. Και χωρίς επιστροφή στην ανάπτυξη, τα χρέη της Ελλάδας θα εξακολουθούν να είναι μη διατηρήσιμα. Το πρόβλημα, ωστόσο, είναι πως όλες οι επιλογές για ανάκτηση της ανταγωνιστικότητας περιλαμβάνουν πραγματική υποτίμηση.
Η πρώτη επιλογή θα ήταν σημαντική αποδυνάμωση του ευρώ, η οποία είναι μάλλον απίθανο να γίνει, όσο οι ΗΠΑ αντιμετωπίζουν πρόβλημα οικονομικής αποδυνάμωσης, ενώ η Γερμανία είναι υπερ-ανταγωνιστική.
Εξίσου απίθανο είναι το ενδεχόμενο ταχείας μείωσης του κόστους εργασίας, μέσω διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων, που θα αύξανε την παραγωγικότητα περισσότερο από τους μισθούς. Η Γερμανία χρειάστηκε μία δεκαετία για να αυξήσει την παραγωγικότητά της με αυτήν τη μέθοδο. Η Ελλάδα δεν μπορεί όμως να βρίσκεται σε ύφεση για μία δεκαετία.
Η τρίτη επιλογή είναι του ταχύτατου αποπληθωρισμού σε τιμές και μισθούς. Μία διαδικασία που είναι γνωστή και ως «εσωτερική υποτίμηση». Αυτή η επιλογή, όμως, θα οδηγήσει σε μία πενταετία ακόμη πιο βαθιάς ύφεσης, ενώ θα δυσχεράνει την κατάσταση ως προς το δημόσιο χρέος.
Εάν, λοιπόν, αυτές οι τρεις επιλογές δεν είναι εφικτές, τότε ο μόνος δρόμος είναι εκείνος της εγκατάλειψης: Η επιστροφή της Ελλάδας στο εθνικό της νόμισμα με απότομη υποτίμηση που θα οδηγήσει σε ταχεία ανάκτηση της ανταγωνιστικότητας και της ανάπτυξης, όπως έγινε στην Αργεντινή και σε πολλές άλλες αναπτυσσόμενες αγορές που εγκατέλειψαν τις συναλλαγματικές συνδέσεις τους.
Η διαδικασία αυτή, βεβαίως, θα είναι τραυματική. Το πιο σημαντικό πρόβλημα θα είναι οι κεφαλαιακές ζημίες για τους χρηματοοικονομικούς οργανισμούς της ευρωζώνης. Το παθητικό της ελληνικής κυβέρνησης, των ελληνικών τραπεζών και επιχειρήσεων σε ευρώ θα εκτιναχτεί. Αυτά τα προβλήματα, όμως, μπορούν να ξεπεραστούν. Η Αργεντινή το κατάφερε το 2001, όταν μετέτρεψε σε πέσο όλα της τα δολαριακά χρέη. Οι ΗΠΑ πραγματικά έκαναν κάτι παρόμοιο το 1993, όταν υποτίμησαν το δολάριο κατά 69% και ανακάλεσαν τον κανόνα χρυσού. Μία ανάλογη μονομερής «δραχμοποίηση» των χρεών που είναι σε ευρώ θα ήταν απαραίτητη και αναπόφευκτη.
Οι μεγαλύτερες τράπεζες της ευρωζώνης θα αντιμετωπίσουν τεράστιες ζημίες σε αυτήν τη διαδικασία, οι οποίες ωστόσο επίσης θα είναι διαχειρίσιμες - εάν υπάρξει σωστή και επιθετική αναδιάρθρωση κεφαλαίων σε αυτούς τους οργανισμούς. Για να αποφευχθεί, όμως, κατάρρευση του ελληνικού τραπεζικού συστήματος θα πρέπει -δυστυχώς- η χώρα να καταφύγει σε ορισμένα μέτρα που ακολούθησε και η Αργεντινή, όπως οι τραπεζικές αργίες και η επιβολή ελέγχου στις κινήσεις των κεφαλαίων ώστε να αποφευχθεί μια ανεξέλεγκτη πτώση.
Είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα υπάρξουν παράπλευρες απώλειες, αλλά θα μπορούσαν να περιοριστούν, εάν η διαδικασία εξόδου είναι ελεγχόμενη και εάν παρασχεθεί διεθνής στήριξη για την αναδιάρθρωση των κεφαλαίων των ελληνικών τραπεζών και τη χρηματοδότηση του δημοσιονομικού και του εξωτερικού ισοζυγίου. Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι το πραγματικό ΑΕΠ της Ελλάδας θα υποχωρήσει περισσότερο στο σενάριο εξόδου από ότι στον δύσκολο δρόμο του αποπληθωρισμού.
Αυτό το επιχείρημα, όμως, είναι λανθασμένο: Ακόμη και στην περίπτωση του αποπληθωρισμού, η πραγματική αγοραστική δύναμη της ελληνικής οικονομίας και ο πλούτος της θα μειωθούν όταν πραγματοποιηθεί η πραγματική υποτίμηση. Μέσω της ονομαστικής και της πραγματικής υποτίμησης, η οδός της εξόδου θα οδηγήσει σε άμεση ανάκτηση της ανάπτυξης, αποφεύγοντας μία δεκαετία υφεσιακού αποπληθωρισμού.
Όσοι υποστηρίζουν ότι ο κίνδυνος μετάδοσης θα παρασύρει κι άλλους στην κρίση, βρίσκονται σε φάση άρνησης. Και άλλες περιφερειακές χώρες έχουν προβλήματα φερεγγυότητας και ανταγωνιστικότητας ελληνικού τύπου. Η Πορτογαλία, επί παραδείγματι, μπορεί επίσης να αναγκαστεί να προχωρήσει σε αναδιάρθρωση χρεών και έξοδο από την ευρωζώνη. Οικονομίες φερέγγυες, αλλά με πρόβλημα ρευστότητας, όπως η Ιταλία και η Ισπανία, θα χρειαστούν στήριξη ρευστότητας από την Ευρώπη, ανεξαρτήτως του τι θα συμβεί με την Ελλάδα. Οι σημαντικοί πόροι που σπαταλώνται για τη στήριξη της Ελλάδας θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την προάσπιση αυτών των οικονομιών και των τραπεζών σε άλλες χώρες της περιφέρειας.
Η πρόσφατη εμπειρία της Ισλανδίας, όπως επίσης και πολλών άλλων αναπτυσσόμενων αγορών τα τελευταία 20 χρόνια, δείχνει ότι η ελεγχόμενη αναδιάρθρωση και η μείωση του εξωτερικού χρέους μπορούν να οδηγήσουν σε ανάκτηση της βιωσιμότητας του χρέους, ανταγωνιστικότητα και ανάπτυξη. Όπως συνέβη και στις προηγούμενες περιπτώσεις, έτσι και στην Ελλάδα θα υπάρξουν σημαντικές παράπλευρες απώλειες, αλλά θα είναι περιορισμένες.
Όπως συμβαίνει σε έναν κακό γάμο που οδεύει στον τελικό χωρισμό, έτσι και τώρα είναι καλύτερα να υπάρξουν κανόνες που θα κάνουν το διαζύγιο λιγότερο δαπανηρό και για τις δύο πλευρές. Ο χωρισμός και το διαζύγιο είναι μία οδυνηρή και δαπανηρή διαδικασία ακόμη και όταν υπάρχουν αυτοί οι κανόνες. Μην αυταπατάστε... Ακόμη και μία ελεγχόμενη έξοδος από το ευρώ θα είναι δύσκολη. Το να παρατηρούμε, όμως, άπραγοι τη βραδεία και ανεξέλεγκτη κατάρρευση της ελληνικής οικονομίας και της κοινωνίας θα είναι ακόμη χειρότερο».
…και οι άλλοι σοφοί
Σας παρέθεσα ολόκληρο το άρθρο του Ρουμπινί, για να διαπιστώσετε ότι ο οικονομολόγος έχει μία λογική που δύσκολα βρίσκει αντίλογο. Τουλάχιστον στην οικονομική θεωρία. Στην πράξη βέβαια τα πράγματα αλλάζουν. Και πώς να μην αλλάζουν αφού για την ελληνική κυβέρνηση όλη η μάχη γίνεται για να μην υπάρξουν μεγάλες παράπλευρες απώλειες στο «σύστημα». Για την πράξη, κάποιοι άλλοι οικονομολόγοι είναι πιο συγκεκριμένοι:
Ο Γούντραμ Βόλφ αντιπρόεδρος της δεξαμενής σκέψης Bruegel, θεωρεί ότι για να μπορέσει η Ελλάδα να εξυπηρετήσει το χρέος της αυτό θα πρέπει να απομειωθεί κατά 50%. Και για να γίνει αυτό θα πρέπει να υπάρξει άμεση ανακεφαλαιοποίηση των ευρωπαϊκών και αμερικανικών τραπεζών.
Ο Λαρς Φελντ, ένας εκ των «πέντε σοφών» της γερμανικής οικονομίας βλέπει «κούρεμα» των ελληνικών ομολόγων της τάξης του 50%. Το σχεδιαζόμενο κούρεμα της τάξης του 20% μέσω της συμμετοχής ιδιωτών πιστωτών δεν επαρκεί, λέει, και προσθέτει: «Είναι απαραίτητο ένα haircut της τάξης του 50% και θα έπρεπε να το αποφασίσουμε σύντομα». Σύμφωνα με τον ειδικό, οι γαλλικές και οι γερμανικές τράπεζες είναι στο μεταξύ σε θέση να «αντέξουν» μια τέτοια εξέλιξη. «Διάσωση θα χρειάζονταν μόνον ο ελληνικός τραπεζικός τομέας. Αυτό θα απαιτούσε 20 δισ. ευρώ που θα μπορούσαν να προέλθουν από τον EFSF».
Η Credit Suisse έχει μια πιο αιρετική άποψη. Θεωρεί βέβαιο το κούρεμα, αλλά πιστεύει ότι στην παρούσα φάση και με το έλλειμμα της Ελλάδας περίπου στα 2 δισ. ευρώ τον μήνα, είναι φθηνότερο να χρηματοδοτείς τη χώρα παρά να προχωρήσει σε αναδιάρθρωση του χρέους της. Σύμφωνα με την ανάλυση της τράπεζας, η δεν βρισκόμαστε μπροστά σε άμεση αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους. Κάτι τέτοιο είναι πιθανό, αλλά τοποθετείται χρονικά είτε μεταξύ του Νοεμβρίου και του Φεβρουαρίου, είτε την άνοιξη.
Η Ελλάδα είναι "μικρότερη" από τη Lehman Brothers, υποστηρίζει η τράπεζα. Και δεδομένου ότι ο βαθμός στον οποίο είναι εκτεθειμένοι οι επενδυτές σε αυτήν είναι γνωστός, δεν θα έχει τον ίδιο αντίκτυπο. Θεωρεί πάντως ότι το "κούρεμα" που απαιτείται στο χρέος για να μειωθεί στο 80% του ΑΕΠ κινείται στο 56% και θα φτάσει το 73% στο τέλος του 2012. Η έξοδος της Ελλάδας από το ευρώ παραμένει απίθανο σενάριο, συμπληρώνει ο οίκος, και τονίζει πως "κούρεμα" των ομολόγων κατά 50% θα κοστίσει στο τραπεζικό σύστημα 80 δισ. ευρώ.
Κάποιες άλλες πληροφορίες πάντως θέλουν τις εξελίξεις να έρχονται πάλι κοντά σε μια εθνική επέτειο. Όπως και πέρυσι την άνοιξη με την Σύνοδο 25η Μαρτίου, έτσι και τώρα, ένα κρίσιμο διάστημα θεωρείται αυτό μεταξύ 20 και 28 Οκτωβρίου, όταν θα ανακοινωθεί επίσημα το PSI και η αναδιάταξη του ελληνικού χρέους. Οπότε και οι οίκοι αξιολόγησης θα δώσουν το τελειωτικό χτύπημα. Η όχι…
http://www.topontiki.gr
