Ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος ήταν υπουργός Εθνικής Αμύνης, καθηγητής πανεπιστημίου Αθηνών, εξαίρετος επιστήμων (ένα από τα φωτεινότερα Ελληνικά πνεύματα του 20ου αιώνα κατά γενική ομολογία), είχε διατελέσει ήδη Πρωθυπουργός κατά την Κατοχή στην Μέση Ανατολή και φάνταζε για πολλούς ο ιδανικότερος διάδοχος του Παπάγου. Ο δεύτερος διεκδικητής Στέφανος Στεφανόπουλος, υπουργός εξωτερικών και αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης, ήταν αυτός που φέρεται να είχε την μεγαλύτερη απήχηση στην κοινοβουλευτική ομάδα του “Εθνικού Συναγερμού” και θεωρούταν από πολλούς ο σίγουρος διάδοχος του Παπάγου. Η υποψηφιότητα του όμως ήταν φθαρμένη καθώς δεν είχε καλή εικόνα στο εξωτερικό λόγω της “σκληρής” του γραμμής στο Κυπριακό, ενώ και στο εσωτερικό δεχόταν βολές για τους χειρισμούς του στην περίφημη τριμερή συνδιάσκεψη στο Λονδίνο τον Σεπτέμβριο του 1955. Η Ελληνική συμμετοχή εκεί νομιμοποίησε την Τουρκία για πρώτη φορά ως συνομιλητή στο Κυπριακό, ενώ η συνδιάσκεψη συνέπεσε και με το καταστροφικό πογκρόμ εις βάρος των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης (“Σεπτεμβριανά”), το οποίο ο Στεφανόπουλος απέτυχε να αναδείξει.
Η κούρσα διαδοχής του Παπάγου όμως, δεν είχε αυστηρά εσωκομματικό χαρακτήρα. Υπήρχαν τουλάχιστον άλλοι τρεις σοβαροί παράγοντες που επηρέαζαν τις εξελίξεις: το Στέμμα, οι Ηνωμένες Πολιτείες και (σαφώς λιγότερο) η Βρετανία. Η Αμερικανική επιρροή στην Ελλάδα σε συνδυασμό με το Παλάτι τον Σεπτέμβριο του 1955 διαμόρφωσαν παρασκηνιακά την εναλλακτική επιλογή του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ήταν ένας πετυχημένος υπουργός Δημοσίων Έργων στην κυβέρνηση Παπάγου, ήταν νέος σε ηλικία, αρκετά δημοφιλής στην κοινή γνώμη, αποφασιστικός, διορατικός και συν τω χρόνω η πιθανή υποψηφιότητα του αντιμετωπιζόταν ευνοϊκά κυρίως από τους Αμερικάνους που ήταν και ο βασικότερος διαμορφωτής της Ελληνικής πολιτικής σκηνής εκείνη την εποχή. Επειδή όμως η επιλογή Καραμανλή φάνταζε πολύ τολμηρή καθώς δεν ήλεγχε παρά λίγους πολιτικούς του φίλους στην κοινοβουλευτική ομάδα του Συναγερμού, ο Βασιλιάς Παύλος αλλά και ο Αμερικάνος πρεσβευτής στα σημειώματα του στην Ουάσιγκτον φάνηκαν να διστάζουν.
Αυτό που φαίνεται ότι έγειρε τελικά την πλάστιγγα υπέρ της υποψηφιότητας Καραμανλή, ήταν η επίσημη διαφοροποίηση του στις 13 Σεπτεμβρίου 1955 έναντι της Ελληνικής πολιτικής στο Κυπριακό. Ο Καραμανλής είχε υποστηρίξει ότι η επιθετική και ανένδοτη Ελληνική πολιτική στο ζήτημα ήταν ανεδαφική, θεωρούσε την “αυτοδιάθεση” των Κυπρίων ανέφικτη, υπογράμμιζε ότι η όξυνση του Κυπριακού αποσταθεροποιούσε τη διεθνή θέση της Ελλάδας και πρότεινε σαν βασική θέση η Ελλάδα να επιδιώξει την επέμβαση και ενεργό ανάμειξη της Αμερικής στο ζήτημα αυτό.
Οι θέσεις αυτές του Καραμανλή για το Κυπριακό αποτυπώθηκαν σε ένα από τα επτά σημεία στο περίφημο “μνημόνιο Πιπινέλη”, το οποίο περιλάμβανε τις πολιτικές προτεραιότητες του Καραμανλή σε περίπτωση που αναλάμβανε την Πρωθυπουργία. Το μνημόνιο αυτό, κατά δήλωση του Καραμανλή στην βουλή το 1959, συντάχθηκε από τον ίδιο τον Πιπινέλη μετά από δύο σχετικές συζητήσεις που έκαναν. Το περιεχόμενο του, φαίνεται ότι έστρεψε τον Αμερικανικό παράγοντα αποφασιστικά υπέρ της διαδοχής Καραμανλή (παρά τις περί του αντιθέτου διαβεβαιώσεις των υποστηρικτών του) και μέσα στον Σεπτέμβριο πολλές εφημερίδες έκαναν λόγο για πιθανή ανάδειξη Καραμανλή στην Πρωθυπουργία σε περίπτωση αποχώρησης Παπάγου για λόγους υγείας. Ταυτόχρονα το σενάριο Καραμανλή καταγράφεται ως πιθανότητα και στα σημειώματα του Αμερικανού πρεσβευτή, ενώ μέσα στον Σεπτέμβρη καταγράφονται οι παρασκηνιακές ενέργειες Καραμανλή προς το Παλάτι, αλλά και προς εξωκοινοβουλευτικές προσωπικότητες του κεντρώου χώρου (Τσάτσος κτλ) που έμελλαν να στελεχώσουν την νέα κυβέρνηση. Σύμφωνα με τον Παπαχελά ο Καραμανλής είχε αποκτήσει στενές σχέσεις με τους Αμερικανούς ήδη από το 1953, μέσω του Νόρμπερτ Άνσουτζ, διπλωματικό ακόλουθο της πρεσβείας με τον οποίον έκανε στενή παρέα.
Στις 4 Οκτωβρίου 1955 ο Παπάγος όρισε ως διάδοχο του στην Πρωθυπουργία τον Στέφανο Στεφανόπουλο και λίγο αργότερα απεβίωσε. Ο Στεφανόπουλος ως ορισθείς διάδοχος του Παπάγου γνωστοποίησε αρχικά στον Βασιλιά και αργότερα δημοσίως την πρόθεση του να συγκαλέσει την κοινοβουλευτική ομάδα του Ελληνικού Συναγερμού για να εκλεχθεί ο νέος αρχηγός του κόμματος. Στην δήλωση του ο Στεφανόπουλος ανέφερε πως η κοινοβουλευτική ομάδα τελικώς θα αποφάσιζε όχι μόνο ποια θα είναι η νέα ηγεσία του κόμματος, αλλά αν τελικά το κόμμα θα συνέχιζε να υπάρχει. Η λανθασμένη αυτή δήλωση υποδήλωνε αφ΄ενός τη γενικότερη ανασφάλεια του Στεφανόπουλου, αφ΄ετέρου αναγνώριζε την αλήθεια ότι ο Συναγερμός ήταν μια τεχνητή συγκόλληση ετερόκλητων ομάδων που την δημιούργησε και συντήρησε η προσωπικότητα και η επιρροή του αποθανόντα.Ο Στεφανόπουλος ανακάλεσε την άτυχη δήλωση λίγο αργότερα και υπέβαλλε την παραίτηση της κυβέρνησης στον Παύλο εν αναμονή της εκλογής νέας ηγεσίας από την κοινοβουλευτική ομάδα.
Αυτό όμως δεν συνέβη ποτέ. Ο Βασιλιάς Παύλος σε μια τολμηρή κίνηση που βρισκόταν στα όρια της Συνταγματικής νομιμότητας, ανέθεσε εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στον Κωνσταντίνο Καραμανλή το πρωί της 5ης Οκτωβρίου 1955. Χαρακτηριστικό ήταν ότι την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης ο Παύλος την συνόδευε και με δικαίωμα του Καραμανλή για διάλυση της βουλής. Η κίνηση αυτή θεωρήθηκε από τους περισσότερους συνταγματολόγους ότι παραβίαζε ανοιχτά το πνεύμα του Συντάγματος καθώς ο Καραμανλής σε καμία περίπτωση δεν φαινόταν να εξασφαλίζει την πλειοψηφία στην κοινοβουλευτική ομάδα του Συναγερμού.Σύμφωνα με τον Παπαχελά η απόρρητη βιογραφία του αρχηγού της CIA Αλλεν Ντάλλες αναφέρει ότι ο τότε σταθμάρχης της CIA στην Ελλάδα Άλμερ έπεισε τον Βασιλιά Παύλο την τελευταία κυριολεκτικά στιγμή να αγνοήσει τον Στεφανόπουλο και να επιλέξει τον Καραμανλή.
Στις 6 Οκτωβρίου στις 13.30 το μεσημέρι ορκίστηκε η νέα Κυβέρνηση λίγες ώρες πριν την προγραμματισμένη συνεδρίαση την κοινοβουλευτικής ομάδας του “Συναγερμού”. Στην σύνθεση της Κυβέρνησης, ο Καραμανλής είχε κρατήσει και το υπουργείο Εθνικής Αμύνης, ενώ ως “δεξί” του χέρι στην καταπολέμηση των εσωκομματικών αντιδράσεων των υποστηρικτών του Στεφανόπουλου (ήδη είχαν υπογράψει δήλωση διαμαρτυρίας κατά της Βασιλικής πρωτοβουλίας 120 βουλευτές), είχε αναδειχθεί ο Γεώργιος Ράλλης. Ο Παπαχελάς αναφέρει πως ο σταθμάρχης της CIA Άλμερ είχε χρησιμοποιήσει τις γνωριμίες του με Έλληνες εφοπλιστές για να εξασφαλίσει την υποστήριξη των βουλευτών του “Συναγερμού” στον Καραμανλή.
Στις 6 Οκτωβρίου στις 13.30 το μεσημέρι ορκίστηκε η νέα Κυβέρνηση λίγες ώρες πριν την προγραμματισμένη συνεδρίαση την κοινοβουλευτικής ομάδας του “Συναγερμού”. Στην σύνθεση της Κυβέρνησης, ο Καραμανλής είχε κρατήσει και το υπουργείο Εθνικής Αμύνης, ενώ ως “δεξί” του χέρι στην καταπολέμηση των εσωκομματικών αντιδράσεων των υποστηρικτών του Στεφανόπουλου (ήδη είχαν υπογράψει δήλωση διαμαρτυρίας κατά της Βασιλικής πρωτοβουλίας 120 βουλευτές), είχε αναδειχθεί ο Γεώργιος Ράλλης. Ο Παπαχελάς αναφέρει πως ο σταθμάρχης της CIA Άλμερ είχε χρησιμοποιήσει τις γνωριμίες του με Έλληνες εφοπλιστές για να εξασφαλίσει την υποστήριξη των βουλευτών του “Συναγερμού” στον Καραμανλή.
Μια νέα πολιτική περίοδος για την Ελλάδα ξεκινούσε…
.
Επίμετρον,
Το μνημόνιο Πιπινέλη (δημιούργημα της αντιπολίτευσης η αντάλλαγμα του Καραμανλή για την εξουσία;)
Το περίφημο “μνημόνιο Πιπινέλη” ήρθε στο φως της δημοσιότητας στα τέλη του 1958 και αποτέλεσε πέτρα του σκανδάλου για το πολιτικό προσκήνιο της εποχής. Ο πρώην συνεργάτης του Πιπινέλη, Π. Σωτηρόπουλος αποκάλυψε στην τοπική εφημερίδα “Νεολόγος Πατρών” ότι τον Σεπτέμβριο του 1955 λίγο πριν τη διαδοχή Παπάγου είχε συνταχθεί ένα μνημόνιο 7 σημείων το οποίο περιέγραφε την πολιτική που θα ακολουθούσε ο Καραμανλής σε περίπτωση που οι Αμερικάνοι τον προωθούσαν στην πρωθυπουργία. Σε ένα από τα 7 σημεία, σύμφωνα με τον Σωτηρόπουλο, προβλέπονταν υποχωρήσεις στο Κυπριακό και εγκατάλειψη της γραμμής της “αυτοδιάθεσης”. Σύμφωνα πάντα με τον Σωτηρόπουλο το πρωτότυπο κείμενο περιείχε ιδιόχειρες σημειώσεις δεύτερου προσώπου (πιθανώς του Καραμανλή) και του δόθηκε για να μεταφραστεί στην Αγγλική γλώσσα.
Η αποκάλυψη έπεσε σαν βόμβα στην πολιτική ζωή της Ελλάδας καθώς εκείνη την εποχή η Ελληνική κυβέρνηση είχε αλλάξει πολιτική κι είχαν ξεκινήσει οι συνομιλίες με την Τουρκία που οδήγησαν στις συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου. Ο Στέφανος Στεφανόπουλος κατήγγειλε δημοσίως με δηλώσεις του τον Καραμανλή για παρασκηνιακές διαβουλεύσεις σε θέματα εξωτερικής πολιτικής ενώ ο ίδιος ήταν τότε υπουργός δημοσίων έργων. Το θέμα ήρθε στην βουλή από την αντιπολίτευση και ο Καραμανλής στις 22 Ιανουαρίου 1959 (με σημαντική καθυστέρηση ομολογουμένως) απολογούμενος έδωσε στη δημοσιότητα ένα άλλο κείμενο ως “μνημόνιο”, ισχυριζόμενος πως του το είχε δώσει ο Πιπινέλης από το αρχείο του!! και το οποίο περιείχε μια λύση για την Κύπρο που αρχικώς θα εξασφάλιζε την ανεξαρτησία της και μετά θα επεδίωκε την αυτοδιάθεση (αρκετά διαφορετική διατύπωση από αυτή του Σωτηρόπουλου).
Σε εκείνη την θυελλώδη συνεδρίαση της 22ης Ιανουαρίου, ο Σοφοκλής Βενιζέλος είχε κατηγορήσει ανοιχτά τον Καραμανλή ότι χάρις τις θέσεις του στο Κυπριακό έλαβε την εντολή σχηματισμού Κυβέρνησης από τον Βασιλιά Παύλο. Το ίδιο υπαινίχθηκε και ο Μαρκεζίνης. Αρκετά χρόνια μετά, ο Σπύρος Θεοτόκης (υπουργός εξωτερικών στην πρώτη κυβέρνηση Καραμανλή) έγραψε πως το μνημόνιο υπήρξε, είχε συνταχθεί από τον Πιπινέλη και τον Σοφοκλή Βενιζέλο και δέσμευε τον Καραμανλή στις πολιτικές του αποφάσεις. Να σημειωθεί εδώ πως πουθενά στα ξένα διπλωματικά αρχεία που έχουν δει το φως της δημοσιότητας δεν υπάρχει αναφορά σε ξεχωριστό “μνημόνιο”, ενώ ο Σωτηρόπουλος δεν εδιώχθη ποτέ ποινικά για τις αποκαλύψεις του από τους θιγόμενους. Επίσης ο Γεώργιος Ράλλης σε μεταγενέστερη συνέντευξη του (“πολιτικές εκμυστηρεύσεις”) είχε αρνηθεί την ύπαρξη τέτοιου εγγράφου, ενώ ο εγκυρότερος απολογητής του Καραμανλισμού κ. Ευάνθης Χατζηβασιλείου υπογραμμίζει ότι δεν υπήρχε ανάγκη να γραφτεί μνημόνιο αφού αφ΄ενός οι θέσεις Καραμανλή για το Κυπριακό είχαν διατυπωθεί περίπου δημόσια στην συνεδρίαση του υπουργικού συμβουλίου της 13ης Σεπτεμβρίου, αφ΄ετέρου η κυβέρνηση του σε αρκετές περιπτώσεις δεν ακολούθησε απόλυτα την εφεκτική αυτή πολιτική. Πάντως σύμφωνα με τον Παπαχελά ένα μήνυμα του Ντάλλες στην Ουάσιγκτον τον Σεπτέμβριο του 1955 που περιγράφει την μελλοντική πολιτική που θα ακολουθούσε ο Καραμανλής αλλά και τις δεσμεύσεις του σχετικά με το Κυπριακό αν γινόταν πρωθυπουργός, μοιάζει υπερβολικά με το περιεχόμενο του μνημονίου όπως το περιέγραψε ο Σωτηρόπουλος….
