Πολλοί πολιτικοί, σχολιαστές, αναλυτές και δημοσιογράφοι κάθε τύπου μιλάνε και γράφουν για τη φωτεινή αλλαγή που θα έρθει μετά την περίοδο του σκότους, για σπόρους στην βρώμικη λάσπη και σπίθες στην στάχτη από όπου θα αναπηδήσει μια αναγέννηση. Ίσως. Ας συλλογιστούμε. Πρώτα πρώτα η πτώση δεν είναι κατ' ανάγκη καταστροφική. Οπωσδήποτε θα “πτωχεύσωμεν” αλλά η φτώχεια καθεαυτή δεν είναι τόσο μεγάλο κακό όσο η άνοια και παράνοια που έχει καταλάβει τους εκλεγμένους άρχοντες μας με τις παχυλές αμοιβές και τα προνόμια τους.
Μετά, το ότι αυτοί οι ανίκανοι αλαζόνες (πράσινοι, γαλάζιοι, κόκκινοι κλπ) θα υποπέσουν σε κάποια επιτήρηση από ένα κονσόρτσιουμ Γάλλων, Γερμανών, Ολλανδών και άλλων κάπως πιο λογικών Ευρωπαίων, κι αυτό καλό είναι. Ούτε πειράζει στο ελάχιστο πως ο “υπερήφανος” ελληνικός λαός, όπως τον λένε τώρα στους Ευρωπαίους οι κ.κ. Παπανδρέου και Βενιζέλος, θα χάσει την κυριαρχία του στη δική του επικράτεια. Μπορεί το Σύνταγμα, το οποίο συνέταξαν νομικοί και συνταγματολόγοι του τύπου του κ. Βενιζέλου, νυν υπουργού Οικονομίας, να δηλώνει ευθαρσώς πως “θεμέλιο του πολιτεύματος είναι η λαϊκή κυριαρχία”, αλλά, εκτός από τις μαζικές απεργίες στο κέντρο της Αθήνας που προκαλούν παράλυση αντί να δημιουργούν, πότε έχει ο λαός κυριαρχία; Εγείρεται βέβαια ένα βαθύ φιλοσοφικό ερώτημα. Τί γίνεται με τους 300 βιοπαλαιστές βολεμένους στη Βουλή; Μάλλον δυο φορές άχρηστοι θα γίνουν τώρα. Όμως θα εξακολουθήσει ο υπερήφανος λαός να xρυσοπληρώνει αυτή την αχρηστία;
2. Αλλά ας επανέλθουμε στο θέμα μας – αλλαγή.
Και με την πτώση της Χούντας των κολονέλων γιόρταζαν οι μάζες, πολλοί διανοούμενοι και οι παροπλισμένοι πολιτικοί. Όλοι έλπιζαν σε μια “αλλαγή” αναγεννησιακή. Αλλαγή οπωσδήποτε ήρθε. Αλλά δεν έφερε καμιά αναγέννηση. Έγραφε για τη Μεταπολίτευση στη Καθημερινή ο κ. Δάγτογλου ήδη στις 14/06/77:
Ήταν η εποχή που το Ελληνικό κοινό ήταν διατεθειμένο να δεχθεί νομοθετικά και διοικητικά μέτρα που έθιγαν συγκεκριμένα συμφέροντά του, αν του γινόταν σαφές ότι με τα μέτρα αυτά η χώρα θα … ανέβαινε σημαντικά … Αλλά αυτή δεν κράτησε πολύ...άρχισαν να αθωόνονται οι βασανιστές [της Χούντας] … να ξεπετιούνται … οι πρωταγωνιστές των εγωιστικών συμφερόντων … οι ιερείς του άκρατου ατομικού συμφέροντος … “το δικό μου συμφέρον … άρπαξε ό,τι μπορείς … ποιός μπορεί ν´ αλλάξει το ρωμαίικο;” ... αξιώματα της εθνικής προκοπής. Η ευκαιρία η πρώτη, η μεγάλη για την ταχεία εισαγωγή μέτρων μεγαλόπνοων φαίνεται να έχει χαθεί.” (Δική μου η έμφαση και η παρένθεση.)
Ποιός θα διαφωνήσει με τον κ. Δάγτογλου πως ήταν τότε μια μεγάλη ευκαιρία για μεγαλόπνοα μέτρα, νομοθετικά και διοικητικά;
Ούτε τότε, ούτε σε καμιά μεταγενέστερη ώρα έκαναν σαφές στον λαό οι εξουσιομανείς κυβερνήτες μας την αναγκαιότητα νέων μέτρων. Γιαυτό τόνισα τη φράση στο κείμενο. Τόνισα και τα “αξιώματα της εθνικής προκοπής” διότι αυτά φωλιάζουν στην καρδιά του νου – ισχυρές βαθύριζες συνήθειες και αντιλήψεις που αλλάζουν μόνο με παιδεία επαναληπτικής πρακτικής και με ζωντανά παραδείγματα, όχι με λόγια πολλά σε ανιαρές νουθεσίες και με έλλειψη προτύπων προς μίμηση.
Με μια όχι ασυνήθιστη ειρωνία της ζωής, ο κ. Καραμανλής σε μια συνέντευξη του στη γαλλική Monde (29/11/1967) λέει πως χρειάζεται “μια συνετή, έντιμος και ισχυρά Κυβέρνησις” που θα λάβει ριζικά, ακόμα και αντιδημοκρατικά, μέτρα για να επιφέρει αλλαγές: “Να αναδιαρθρώσει την διοίκησιν και την παιδείαν, αι οποίαι, κακοποιηθείσαι τόσον από την επανάστασιν [=Χούντα] όσον και από τας προηγηθείσας αυτής Κυβερνήσεις, ευρίσκονται εις κατάστασιν αποσυνθέσεως᾽᾽! Όπως γνωρίζουμε, τίποτα δεν έγινε. Επανήλθαν όλοι σχεδὀν οι παλαιοί πολιτικοί, άλλοι στην κυβέρνηση και άλλοι στην αντιπολίτευση. Και το αποτέλεσμα; Στις αρχές του 1981 ο υπουργός Προεδρίας ομολογεί στη Βουλή πως “Η δωροδοκία αποτελεί καθεστώς...το κυριότερο αμάρτημα της δημόσιας διοικήσεως”. Αυτό που δεν είπε είναι η παροιμία – “Το ψάρι βρομάει από το κεφάλι”. Γιαυτό μέτρα δεν ελήφθησαν και αναδιαρθρώσεις δεν έγιναν. (Έφερε η κυβέρνηση του κ. Καραμανλή και τον βυζαντινολόγο Κ. Τρυπάνη από την Οξφόρδη και τον υπουργοποίησε. Αλλά σύντομα ο καθηγητής έδωσε την παραίτηση του. Έλεγε σε συναδέλφους και πρώην μαθητές του πως δεν άντεξε τις ακατάσχετες πιέσεις υπουργών και βουλευτών που ήθελαν ρουσφέτια.)
3. Στον βόρβορο του χοιροστασίου μπορεί κάποιος να βαλτώσει μια ολάκαιρη ζωή – ακόμα και πολλές ζωές, αν πιστεύαμε στη μετενσωμάτωση. Δεν ξέρω πού βασίζονται όλοι αυτοί που νομίζουν πως θα έρθει μια αναγέννηση από τη χρεοκοπία της Χώρας. Το σκεπτικό, όποτε δίνεται, είναι φορτισμένο με συναισθηματισμό και αισιόδοξες αοριστίες πως στα δύσκολα οι ενδόμυχες δυνάμεις της ζωής θα αναπηδήσουν αυτόματα. Αυτό ισχύει οπωσδήποτε σε ορισμένες συνθήκες ζωής και θανάτου, αλλά δεν σχετίζεται καθόλου με τις τωρινές και μελλοντικές κοινωνικές μας συνθήκες. Η μεταπολεμική ιστορία της Ελλάδος, αν κοιταχτεί χωρίς πολιτικά ή δήθεν πατριωτικά γυαλιά, είναι μια λαμπερή αλυσίδα όπου η μια φαυλότητα διαδέχεται την άλλη και συχνά είναι πολύ χειρότερη από την προηγούμενη, παρότι στην απαρχή της υπόσχεται μια ένδοξη πρόοδο. Η φαυλότητα κομμουνιστών και δεξιών έφερε τον εμφύλιο. Μετά ήρθε κάποια πρόοδος στο βιοτικό επίπεδο για να ακολουθήσει η φαυλότητα της τσιμεντοποίησης στην Αθήνα και άλλες μεγαλουπόλεις – η φαυλότητα της εποχής των εργολάβων. Μετά η φαυλότητα των διενέξεων μεταξύ ανόητων βασιλέων και ανόητων κυβερνήσεων που έφερε τη φαυλότητα της Δικτατορίας. Μετά ήρθε η ελπιδοφόρα Μεταπολίτευση οπότε ξαναγύρισαν στη σκηνή οι παλιοί κλόουν – για να συνεχιστεί η φαυλότητα του πελατειακού κατεστημένου. Και ύστερα ήρθε ο μέγας ηγέτης Παπανδρέου που έφερε τη μεγαλύτερη αλλαγή και τη μεγαλύτερη φαυλότητα της πιο διεφθαρμένης σοσιαλδημοκρατίας. Αυτήν προσπάθησε η κυβέρνηση του νεώτερου Καραμανλή με σκάνδαλα ελκυστικά να την ξεπεράσει αλλά τα κατάφερε τελικά η φαυλότητα της ανίκανης κυβέρνησης του υιού Παπανδρέου. Να μια Δικαιοσύνη πολύ ανώτερη του Συμβουλίου Επικρατείας.
4. Είμαι κι εγώ αισιόδοξος, αστείρευτα. Δεν πιστεύω πως η ανθρωπότητα θα εξολοθρευθεί από πυρηνικά ή θα πνιγεί οριστικά στους ρύπους που τόσο απλόχερα σκορπά ολόγυρα. Δεν πιστεύω πως το έθνος των Ελλήνων θα αφανιστεί με την κρίση που μας ταλαιπωρεί δείχνοντας μας συγχρόνως σαν καθρέφτης τη δική μας α-κρισία. Αλλά δεν βλέπω γύρω μου σπόρους ή σπίθες αναγέννησης. Ούτε πιστεύω τις σαχλαμάρες πολλών σκεπτόμενων πλην όμως ηλίθιων ανθρώπων που λένε πως ᾽᾽η νέα γενιά έχει οράματα, ξέρει τι θέλει, είναι καλύτερη από μας· θα βρει τον δρόμο της.᾽᾽Για ποιά νέα γενιά μιλούν; Έχουνε δει πως συμπεριφέρονται οι φοιτητές στα ανώτερα ιδρύματα, και οι μαθητές στα λύκεια και στα δημοτικά; Αναμφίβολα υπάρχουν πολλοί καλοί και έντιμοι Έλληνες ακόμα και στο Δημόσιο, όπως και αγρότες, κτηνοτρόφοι, ψαράδες, επιχειρηματίες κι εργαζόμενοι στη βιομηχανία και στο εμπόριο, δάσκαλοι και καθηγητές, γιατροί, δικηγόροι και ιερωμένοι. Αναμφίβολα υπάρχουν πολλά καλά παιδιά, μικρά και μεγάλα. Αλλά θα τους αφήσουν τα μπουλούκια της ατσιδοσύνης και της μαγκιάς, της απάτης και της ματαιοδοξίας, να φέρουν μια μικρή έστω αναγέννηση; Αμφιβάλλω.
5. Η κρίση δεν είναι ούτε οικονομική ούτε πολιτική, είναι ηθική. Οι δυσκολίες στην οικονομία και στην πολιτική είναι κυματισμοί επιφανειακοί που προκαλούνται από ισχυρά ρεύματα εγωϊσμού και ανηθικότητας: γρήγορο κέρδος, εύκολη ηδονή – ανεύθυνα. Ο εγωϊσμός και η ανηθικότητα δεν φέρνουν αναγεννήσεις. Οδηγούν στη διάλυση και αποσύνθεση – που είναι κι αυτές αλλαγή.
Ανοδική αλλαγή αναγέννησης στην οικονομία, στις τέχνες, στην ζωή γενικότερα, θα έρθει όταν ελέγχεται ο εγωϊσμός και η ανηθικότητα. Για να γίνει αυτό χρειάζεται μια εκπαίδευση σχεδόν αδιανόητη για μας και για τους υπουργούς μας της Παιδείας. Ποιοί θα διδάξουν; … Τί και πώς θα διδάξουν; … Μετά, ποιά πρότυπα θα μιμηθούν τα παιδιά; Τους τιβί-δες με τις χαρές και χάρες της χαζομάρας; Τους πολιτικούς που ψεύδονται ακατάπαυστα; Τους συνδικαλιστές που κάνουν απεργίες με μοχθηρία για να πληγώσουν τους υπόλοιπους συμπολίτες τους; Εκείνους τους δασκάλους τους που τα προτρέπουν σε καταλήψεις για να τεμπελιάζουν και να πληρώνονται οι ίδιοι; Τους ιεράρχες που τσακώνονται για κάποιο μετόχι; Ποιοι και τι και πώς θα διδάξουν; … Ενδιαφέρονται οι πλείστοι γονείς και δάσκαλοι;
