Η κρίση του χρέους της Ευρώπης γίνεται ολοένα και πιο δυσοίωνη μέρα με τη μέρα... συμπαρασύροντας προς τα κάτω τις χρηματοπιστωτικές αγορές σε όλο τον κόσμο. Η Ελλάδα βουλιάζει στην αβεβαιότητα και καθημερινά ακούμε αναλύσεις επί αναλύσεων χωρίς να βγάζουμε ασφαλές συμπέρασμα για το τι πρόκειται ή δεν πρόκειται να συμβεί. Τα «παπαγαλάκια» της κυβέρνησης και ενίοτε της τρόϊκας μας παρουσιάζουν τις περισσότερες φορές τα πράγματα μέσα από έναν παραμορφωτικό φακό. Διότι έτσι τους συμφέρει. Στην πραγματικότητα υπάρχουν τρία βασικά σενάρια για το τι θα μπορούσε να συμβεί στην Ευρώπη κατ’ επέκταση και στην χώρα μας με αφορμή την κρίση που προκαλεί το ελληνικό χρέος: το καλό, το κακό και το άσχημο σενάριο, όπως διαβάζουμε στη στήλη του Neil Irwin στην Washington Post. Σας τα παρουσιάζω…
ΤΟ ΚΑΛΟ ΣΕΝΑΡΙΟ
Τα πιο υγιή οικονομικά κράτη της Ευρώπης, όπως η Γερμανία και οι Κάτω Χώρες, συνειδητοποιούν ότι και οι δικές τους οικονομίες θα έχουν πρόβλημα, εάν καταρρεύσει η οικονομία μιας χώρας-μέλους που βρίσκεται στη ζώνη του ευρώ. Αντιλαμβανόμενα ότι και η ζώνη του ευρώ κινδυνεύει άμεσα συμφωνούν για την έκδοση «ευρωομολόγων», ενώ κατοχυρώνεται από όλες τις 17 χώρες της ζώνης του ευρώ, ότι θα υποστηρίξουν πλήρως το χρέος των προβληματικών χωρών δηλαδή της Ελλάδας, της Πορτογαλίας και της Ιρλανδίας. Ιδρύεται μια νέα κεντρική αρχή η οποία ενισχύεται και αποκτά ακόμη μεγαλύτερη δύναμη όσον αφορά την πρόληψη των δυσμενών επιπτώσεων όταν υπάρχουν χώρες που αντιμετωπίζουν υπερβολικά δημοσιονομικά ελλείμματα. Τα μέλη της ευρωζώνης συμφωνούν επίσης στο σύνολό τους ότι θα στηρίξουν τις τράπεζες της ηπείρου, και δεν θα αφήσουν αβοήθητα τα κράτη να επιχειρήσουν μεμονωμένα για τη διάσωση τους.
Στο μεταξύ χώρες που βρίσκονται στο χείλος της ύφεσης όπως η Ισπανία και η Ιταλία, κινούνται γρήγορα για να διορθώσουν τα προβλήματα στις οικονομίες τους, ενώ κάνουν πιο «ευέλικτες» τις σχέσεις στις αγορές εργασίας τους.
Τι σημαίνει ένα παρόμοιο σενάριο για την Ευρώπη:
Η Ευρώπη βγαίνει διπλά κερδισμένη καθώς η κρίση θα αποφευχθεί, ενώ θα υπάρξουν πολιτικά κέρδη και θα ενισχυθεί η πολιτική συνοχή των κρατών μελών της. Τα χρεωστικά επιτόκια θα πέσουν σε όλη την ήπειρο, γεγονός που με τη σειρά του, κάνει τα επίπεδα του χρέους των υπερχρεωμένων εθνών πιο προσιτά. Οι μισθοί θα παρουσιάσουν πτώση, αλλά το εμπόριο εντός της Ευρώπης θα διασωθεί και θα επιβιώσει. Οι εθνικοί ηγέτες που θα εγκρίνουν όλα τα παραπάνω παίρνουν αποφάσεις βαθύτατα αντιδημοφιλείς, αλλά θεωρούνται από την ιστορία ως μεγάλοι πολιτικοί.
Τι σημαίνει ένα παρόμοιο σενάριο για τις ΗΠΑ:
Η αβεβαιότητα που επικρέμεται πάνω από το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα υποχωρεί, βοηθώντας και την οικονομία των ΗΠΑ να αναρρώσει πιο γρήγορα. Το ευρώ και τα ευρω-ομόλογα γίνονται βιώσιμα και μπορούν να αντικαταστήσουν το δολάριο και τα κρατικά ομόλογα στις παγκόσμιες οικονομίες.
Γιατί δεν είναι πιθανό:
Οι ευρωπαϊκές χώρες έχουν δημοκρατικό πολίτευμα, συνεπώς θα ακολουθήσουν διαβουλεύσεις επί διαβουλεύσεων και πάντα θα υπάρχει κάτι για να διαφωνήσουν. Η ιστορία έχει δείξει ότι οι πολίτες (άρα και οι κυβερνήσεις) των οικονομικά ισχυρών χωρών δεν θέλουν να επιδοτούν τους γείτονές τους, ενώ οι πολίτες των πιο αδύναμων χωρών δεν θέλουν να εγκαταλείψουν τις πλούσιες κοινωνικές παροχές τους και την προστασία των εργαζομένων.
ΤΟ ΚΑΚΟ ΣΕΝΑΡΙΟ
Οι Ευρωπαίοι ηγέτες συμφωνούν να επεκταθεί το Ταμείο Διάσωσης που αποφάσισαν να δημιουργήσουν τον περασμένο Ιούλιο, έτσι ώστε να έχουν στη φαρέτρα τους περισσότερα όπλα για να στηρίξουν τις προβληματικές ευρωπαϊκές χώρες και τις κυβερνήσεις τους. Επίσης, εφαρμόζεται για το ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα, κάτι ανάλογο με το αμερικανικό οικονομικό πακέτο διάσωσης.
Η ελληνική κυβέρνηση συμφωνεί να συνεχίσει την μείωση του κόστους εν μέρει ανακουφισμένη, καθώς υπολογίζει ότι οι ισχυρότερες ευρωπαϊκές κυβερνήσεις είναι διατεθειμένες να αποτρέψουν κι αν χρειαστεί να απορροφήσουν τους κραδασμούς, ώστε να αποτραπούν τα χειρότερα εξαιτίας της εφαρμογής των αυστηρών δημοσιονομικών μέτρων.
Άλλες ευρωπαϊκές χώρες θα προχωρήσουν προληπτικά και εντός συγκεκριμένου χρονικού πλαισίου που θα κλιμακώνεται σταδιακά, προς την περικοπή των μισθών ώστε οι οικονομίες τους να αποκτήσουν μεγαλύτερη ευελιξία και να υπάρξει μείωση των δαπανών. Με την κρίση θεωρητικά να έχει αποφευχθεί, οι τράπεζες θα είναι σε θέση να αντλήσουν κεφάλαια στις ιδιωτικές αγορές.
Πάντως οι ηγέτες των οικονομικά ισχυρών χωρών θα έχουν πρόβλημα στις κάλπες, αλλά θα υπάρξει συμφωνία από την κεντρική διοίκηση ότι ακόμη κι αν χάσουν τις εκλογές οι χώρες τους θα μοιράζονται τη δέσμευση για το ευρώ και για μια ενοποιημένη Ευρώπη. Στις παγκόσμιες αγορές οι επενδυτές θα επανακτήσουν την εμπιστοσύνη τους στο ευρώ μετά από το ρήγμα που προκάλεσαν τα ζοφερά σενάρια και αναστάτωσαν τις χρηματοπιστωτικές αγορές.
Τι σημαίνει για την Ευρώπη:
Η Ευρώπη εμφανίζεται πιο αδύναμη οικονομικά και με σημαντικές πολιτικές διαφορές, αλλά όχι τόσο μεγάλες ώστε να απειλούν την παγκόσμια σταθερότητα. Οι οικονομίες της γηραιάς ηπείρου θα παρουσιάσουν μαζική συρρίκνωση, με χαμηλή ανάπτυξη και το ΑΕΠ να μειώνεται, αλλά δεν θα σημειωθεί μια δεύτερη γενικευμένη ύφεση.
Τι σημαίνει για τις ΗΠΑ:
Η υποχώρηση της Ευρώπης δίνει ώθηση και κάνει την ανάπτυξη να ανθεί στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι οποίες όμως θα πρέπει να προσέξουν, καθώς ο κίνδυνος πισωγυρίσματος στην ύφεση δεν έχει εκλείψει και θα πρέπει να γίνουν προσπάθειες να μειωθεί.
Γιατί είναι πιο πιθανό:
Επειδή οι εναλλακτικές λύσεις –με εξαίρεση το καλό σενάριο που σκοντάφτει στην πολιτική βούληση των κυβερνήσεων των ισχυρών κρατών- είναι καταστροφικές και αυτό είναι το λιγότερο κακό, ενώ ταυτόχρονα εμφανίζεται προς την κοινή γνώμη, ως το καλύτερο.
ΤΟ ΑΣΧΗΜΟ ΣΕΝΑΡΙΟ
Το ευρώ τελειώνει: Οι Έλληνες επαναστατούν και δεν είναι πλέον πρόθυμοι να ανεχθούν βίαιες περικοπές στους μισθούς, στις συντάξεις και στις δημόσιες υπηρεσίες, ούτε συναινούν στην επιπλέον αύξηση των φόρων για να πληρώσουν τοκοχρεολύσια και να ξοφλήσουν τους ξένους πιστωτές. Στην περίπτωση αυτή εμφανίζεται ως μονόδρομος για την Ελλάδα η επιστροφή στη δραχμή, και το πιθανότερο είναι, επειδή η χώρα δεν θα έχει προετοιμαστεί γι’ αυτό το ενδεχόμενο, το τραπεζικό της σύστημα να καταρρεύσει. Σύντομα τον ίδιο δρόμο θα ακολουθήσει και η Πορτογαλία.
Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα στην προσπάθεια της να αποτρέψει την κρίση προβαίνει σε μαζικές αγορές ομολόγων, αυτό όμως οδηγεί τη Γερμανία και άλλες ισχυρές οικονομικά χώρες να χάσουν την εμπιστοσύνη τους προς την κεντρική τράπεζα, με αποτέλεσμα να αποχωρήσουν και να δημιουργήσουν και αυτές το δικό τους νόμισμα. Μεγάλες ευρωπαϊκές τράπεζες καταρρέουν, καθώς οι κυβερνήσεις των χωρών τους δεν έχουν την ικανότητα δανεισμού για τη διάσωσή τους.
Η παγκόσμια οικονομική κατάρρευση των αγορών αναμένεται τόσο γρήγορα, όπως και στην περίπτωση της Lehman Brothers που ωστόσο τιθασεύτηκε το 2008. Αυτή τη φορά οι κυβερνήσεις καταλαμβάνονται εξ απήνης, είναι αιφνιδιασμένες και σχεδόν παράλυτες για να αντιδράσουν και να δώσουν μια επαρκή απάντηση στο πρόβλημα της κρίσης. Μια μεγάλη παγκόσμια ύφεση ακολουθεί.
Τι σημαίνει για την Ευρώπη:
Στο επίκεντρο της οικονομικής καταστροφής, η Ευρώπη βλέπει την ανεργία της να αυξάνεται πάνω από 20 τοις εκατό στις περισσότερες χώρες και τα ελλείμματα τους να παρουσιάζουν εκρηκτική αύξηση. Θρυμματίζονται σε ελάχιστο χρόνο τα επιτεύγματα του μισού αιώνα της ευρωπαϊκής οικονομικής ένωσης, ενώ αναπτύσσεται καχυποψία και εχθρότητα μεταξύ των λαών της γηραιάς ηπείρου.
Τι σημαίνει για τις ΗΠΑ:
Η ήδη αδύναμη οικονομία των Ηνωμένων Πολιτειών παρουσιάζει νέους κραδασμούς, η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ, επιχειρεί να καταπολεμήσει την ύφεση με μη συμβατικά μέσα, αλλά το Κογκρέσο και η κυβέρνηση έχουν σαφώς διαφορετικές απόψεις για το πώς θα αντιμετωπίσουν τη νέα κρίση. Ακολουθεί παράλυση της οικονομίας και η ανεργία αυξάνεται σε ποσοστά που υπερβαίνουν το 20 τοις εκατό.
Γιατί δεν είναι πιθανό
Θεωρείται δεδομένο –όχι όμως απόλυτα- ότι οι Ευρωπαίοι ηγέτες γνωρίζουν πόσο κακό θα ήταν αυτό το σενάριο και φέρονται αποφασισμένοι να μην το αφήσουν να συμβεί.
ΤΟ ΚΑΛΟ ΣΕΝΑΡΙΟ
Τα πιο υγιή οικονομικά κράτη της Ευρώπης, όπως η Γερμανία και οι Κάτω Χώρες, συνειδητοποιούν ότι και οι δικές τους οικονομίες θα έχουν πρόβλημα, εάν καταρρεύσει η οικονομία μιας χώρας-μέλους που βρίσκεται στη ζώνη του ευρώ. Αντιλαμβανόμενα ότι και η ζώνη του ευρώ κινδυνεύει άμεσα συμφωνούν για την έκδοση «ευρωομολόγων», ενώ κατοχυρώνεται από όλες τις 17 χώρες της ζώνης του ευρώ, ότι θα υποστηρίξουν πλήρως το χρέος των προβληματικών χωρών δηλαδή της Ελλάδας, της Πορτογαλίας και της Ιρλανδίας. Ιδρύεται μια νέα κεντρική αρχή η οποία ενισχύεται και αποκτά ακόμη μεγαλύτερη δύναμη όσον αφορά την πρόληψη των δυσμενών επιπτώσεων όταν υπάρχουν χώρες που αντιμετωπίζουν υπερβολικά δημοσιονομικά ελλείμματα. Τα μέλη της ευρωζώνης συμφωνούν επίσης στο σύνολό τους ότι θα στηρίξουν τις τράπεζες της ηπείρου, και δεν θα αφήσουν αβοήθητα τα κράτη να επιχειρήσουν μεμονωμένα για τη διάσωση τους.
Στο μεταξύ χώρες που βρίσκονται στο χείλος της ύφεσης όπως η Ισπανία και η Ιταλία, κινούνται γρήγορα για να διορθώσουν τα προβλήματα στις οικονομίες τους, ενώ κάνουν πιο «ευέλικτες» τις σχέσεις στις αγορές εργασίας τους.
Τι σημαίνει ένα παρόμοιο σενάριο για την Ευρώπη:
Η Ευρώπη βγαίνει διπλά κερδισμένη καθώς η κρίση θα αποφευχθεί, ενώ θα υπάρξουν πολιτικά κέρδη και θα ενισχυθεί η πολιτική συνοχή των κρατών μελών της. Τα χρεωστικά επιτόκια θα πέσουν σε όλη την ήπειρο, γεγονός που με τη σειρά του, κάνει τα επίπεδα του χρέους των υπερχρεωμένων εθνών πιο προσιτά. Οι μισθοί θα παρουσιάσουν πτώση, αλλά το εμπόριο εντός της Ευρώπης θα διασωθεί και θα επιβιώσει. Οι εθνικοί ηγέτες που θα εγκρίνουν όλα τα παραπάνω παίρνουν αποφάσεις βαθύτατα αντιδημοφιλείς, αλλά θεωρούνται από την ιστορία ως μεγάλοι πολιτικοί.
Τι σημαίνει ένα παρόμοιο σενάριο για τις ΗΠΑ:
Η αβεβαιότητα που επικρέμεται πάνω από το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα υποχωρεί, βοηθώντας και την οικονομία των ΗΠΑ να αναρρώσει πιο γρήγορα. Το ευρώ και τα ευρω-ομόλογα γίνονται βιώσιμα και μπορούν να αντικαταστήσουν το δολάριο και τα κρατικά ομόλογα στις παγκόσμιες οικονομίες.
Γιατί δεν είναι πιθανό:
Οι ευρωπαϊκές χώρες έχουν δημοκρατικό πολίτευμα, συνεπώς θα ακολουθήσουν διαβουλεύσεις επί διαβουλεύσεων και πάντα θα υπάρχει κάτι για να διαφωνήσουν. Η ιστορία έχει δείξει ότι οι πολίτες (άρα και οι κυβερνήσεις) των οικονομικά ισχυρών χωρών δεν θέλουν να επιδοτούν τους γείτονές τους, ενώ οι πολίτες των πιο αδύναμων χωρών δεν θέλουν να εγκαταλείψουν τις πλούσιες κοινωνικές παροχές τους και την προστασία των εργαζομένων.
ΤΟ ΚΑΚΟ ΣΕΝΑΡΙΟ
Οι Ευρωπαίοι ηγέτες συμφωνούν να επεκταθεί το Ταμείο Διάσωσης που αποφάσισαν να δημιουργήσουν τον περασμένο Ιούλιο, έτσι ώστε να έχουν στη φαρέτρα τους περισσότερα όπλα για να στηρίξουν τις προβληματικές ευρωπαϊκές χώρες και τις κυβερνήσεις τους. Επίσης, εφαρμόζεται για το ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα, κάτι ανάλογο με το αμερικανικό οικονομικό πακέτο διάσωσης.
Η ελληνική κυβέρνηση συμφωνεί να συνεχίσει την μείωση του κόστους εν μέρει ανακουφισμένη, καθώς υπολογίζει ότι οι ισχυρότερες ευρωπαϊκές κυβερνήσεις είναι διατεθειμένες να αποτρέψουν κι αν χρειαστεί να απορροφήσουν τους κραδασμούς, ώστε να αποτραπούν τα χειρότερα εξαιτίας της εφαρμογής των αυστηρών δημοσιονομικών μέτρων.
Άλλες ευρωπαϊκές χώρες θα προχωρήσουν προληπτικά και εντός συγκεκριμένου χρονικού πλαισίου που θα κλιμακώνεται σταδιακά, προς την περικοπή των μισθών ώστε οι οικονομίες τους να αποκτήσουν μεγαλύτερη ευελιξία και να υπάρξει μείωση των δαπανών. Με την κρίση θεωρητικά να έχει αποφευχθεί, οι τράπεζες θα είναι σε θέση να αντλήσουν κεφάλαια στις ιδιωτικές αγορές.
Πάντως οι ηγέτες των οικονομικά ισχυρών χωρών θα έχουν πρόβλημα στις κάλπες, αλλά θα υπάρξει συμφωνία από την κεντρική διοίκηση ότι ακόμη κι αν χάσουν τις εκλογές οι χώρες τους θα μοιράζονται τη δέσμευση για το ευρώ και για μια ενοποιημένη Ευρώπη. Στις παγκόσμιες αγορές οι επενδυτές θα επανακτήσουν την εμπιστοσύνη τους στο ευρώ μετά από το ρήγμα που προκάλεσαν τα ζοφερά σενάρια και αναστάτωσαν τις χρηματοπιστωτικές αγορές.
Τι σημαίνει για την Ευρώπη:
Η Ευρώπη εμφανίζεται πιο αδύναμη οικονομικά και με σημαντικές πολιτικές διαφορές, αλλά όχι τόσο μεγάλες ώστε να απειλούν την παγκόσμια σταθερότητα. Οι οικονομίες της γηραιάς ηπείρου θα παρουσιάσουν μαζική συρρίκνωση, με χαμηλή ανάπτυξη και το ΑΕΠ να μειώνεται, αλλά δεν θα σημειωθεί μια δεύτερη γενικευμένη ύφεση.
Τι σημαίνει για τις ΗΠΑ:
Η υποχώρηση της Ευρώπης δίνει ώθηση και κάνει την ανάπτυξη να ανθεί στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι οποίες όμως θα πρέπει να προσέξουν, καθώς ο κίνδυνος πισωγυρίσματος στην ύφεση δεν έχει εκλείψει και θα πρέπει να γίνουν προσπάθειες να μειωθεί.
Γιατί είναι πιο πιθανό:
Επειδή οι εναλλακτικές λύσεις –με εξαίρεση το καλό σενάριο που σκοντάφτει στην πολιτική βούληση των κυβερνήσεων των ισχυρών κρατών- είναι καταστροφικές και αυτό είναι το λιγότερο κακό, ενώ ταυτόχρονα εμφανίζεται προς την κοινή γνώμη, ως το καλύτερο.
ΤΟ ΑΣΧΗΜΟ ΣΕΝΑΡΙΟ
Το ευρώ τελειώνει: Οι Έλληνες επαναστατούν και δεν είναι πλέον πρόθυμοι να ανεχθούν βίαιες περικοπές στους μισθούς, στις συντάξεις και στις δημόσιες υπηρεσίες, ούτε συναινούν στην επιπλέον αύξηση των φόρων για να πληρώσουν τοκοχρεολύσια και να ξοφλήσουν τους ξένους πιστωτές. Στην περίπτωση αυτή εμφανίζεται ως μονόδρομος για την Ελλάδα η επιστροφή στη δραχμή, και το πιθανότερο είναι, επειδή η χώρα δεν θα έχει προετοιμαστεί γι’ αυτό το ενδεχόμενο, το τραπεζικό της σύστημα να καταρρεύσει. Σύντομα τον ίδιο δρόμο θα ακολουθήσει και η Πορτογαλία.
Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα στην προσπάθεια της να αποτρέψει την κρίση προβαίνει σε μαζικές αγορές ομολόγων, αυτό όμως οδηγεί τη Γερμανία και άλλες ισχυρές οικονομικά χώρες να χάσουν την εμπιστοσύνη τους προς την κεντρική τράπεζα, με αποτέλεσμα να αποχωρήσουν και να δημιουργήσουν και αυτές το δικό τους νόμισμα. Μεγάλες ευρωπαϊκές τράπεζες καταρρέουν, καθώς οι κυβερνήσεις των χωρών τους δεν έχουν την ικανότητα δανεισμού για τη διάσωσή τους.
Η παγκόσμια οικονομική κατάρρευση των αγορών αναμένεται τόσο γρήγορα, όπως και στην περίπτωση της Lehman Brothers που ωστόσο τιθασεύτηκε το 2008. Αυτή τη φορά οι κυβερνήσεις καταλαμβάνονται εξ απήνης, είναι αιφνιδιασμένες και σχεδόν παράλυτες για να αντιδράσουν και να δώσουν μια επαρκή απάντηση στο πρόβλημα της κρίσης. Μια μεγάλη παγκόσμια ύφεση ακολουθεί.
Τι σημαίνει για την Ευρώπη:
Στο επίκεντρο της οικονομικής καταστροφής, η Ευρώπη βλέπει την ανεργία της να αυξάνεται πάνω από 20 τοις εκατό στις περισσότερες χώρες και τα ελλείμματα τους να παρουσιάζουν εκρηκτική αύξηση. Θρυμματίζονται σε ελάχιστο χρόνο τα επιτεύγματα του μισού αιώνα της ευρωπαϊκής οικονομικής ένωσης, ενώ αναπτύσσεται καχυποψία και εχθρότητα μεταξύ των λαών της γηραιάς ηπείρου.
Τι σημαίνει για τις ΗΠΑ:
Η ήδη αδύναμη οικονομία των Ηνωμένων Πολιτειών παρουσιάζει νέους κραδασμούς, η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ, επιχειρεί να καταπολεμήσει την ύφεση με μη συμβατικά μέσα, αλλά το Κογκρέσο και η κυβέρνηση έχουν σαφώς διαφορετικές απόψεις για το πώς θα αντιμετωπίσουν τη νέα κρίση. Ακολουθεί παράλυση της οικονομίας και η ανεργία αυξάνεται σε ποσοστά που υπερβαίνουν το 20 τοις εκατό.
Γιατί δεν είναι πιθανό
Θεωρείται δεδομένο –όχι όμως απόλυτα- ότι οι Ευρωπαίοι ηγέτες γνωρίζουν πόσο κακό θα ήταν αυτό το σενάριο και φέρονται αποφασισμένοι να μην το αφήσουν να συμβεί.
