καλύπτουν όλες τις εποχές και παρουσιάζονται στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης.
Από νησάκι σε νησάκι η απόσταση είναι µικρή. Ένα καΐκι θα τη διανύσει σε λίγη ώρα, αλλά και πριν από αιώνες τα πρώτα αυτοσχέδια πλεούµενα των προϊστορικών ανθρώπων δεν θα δυσκολεύονταν να την κάνουν.
Όπως και να βρεθούν στις απέναντι – σε απόσταση αναπνοής – ακτές της Μικράς Ασίας, σε εποχές όπου η θάλασσα ήταν µέσο επικοινωνίας και όχι όριο.
Μια δρασκελιά χωρίζει τη Νίσυρο, την Τήλο, τη Χάλκη και τη Σύµη µεταξύ τους. Και αν το Καστελόριζο, η Μεγίστη της αρχαιότητας, βρέθηκε λίγο µακρύτερα, στη νοτιοανατολικότερη άκρη της ελληνικής επικράτειας, αυτό σε τίποτε δεν αλλάζει την κοινή τους µοίρα: γλώσσα, θεοί και έθιµα, εµπόριο, τέχνη, ιστορία... ώσπου να γίνουν σήµερα σταθµοί της άγονης γραµµής, προορισµοί για ταξιδευτές του καλοκαιριού, που βγαίνουν προς άγραν αυθεντικότητας.
Αν καταµεσής του χειµώνα τα ταξίδια στο Αιγαίο είναι µια µικρή περιπέτεια, µε την ασφάλεια που παρέχουν οι χώροι ενός µουσείου στην καρδιά της Αθήνας, οι κίνδυνοι εξανεµίζονται. Στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης ο θαλασσινός αέρας φυσάει ήρεµα, µπουρίνια δεν υπάρχουν και το ταξίδι «Άγονη γραµµή: Καστελόριζο, Σύµη, Χάλκη, Τήλος, Νίσυρος» διεξάγεται οµαλά. Αυτός είναι ο στόχος της έκθεσης που εγκαινιάζεται στις 8 ∆εκεµβρίου ρίχνοντας τα φώτα στα µικρά νησιά µε τη µακρά ιστορία.
«Σήµερα µπορεί να είναι ξεχασµένα, αφού η επικράτηση των ατµοπλοίων από τις αρχές του 20ού αιώνα τα έβγαλε έξω από τα ναυτικά δροµολόγια, για χιλιετίες όµως τα πράγµατα δεν ήταν έτσι. Αυτά τα νησάκια ήταν εµπορικοί σταθµοί στο Αιγαίο για τα πλοία που έρχονταναπό την Κύπρο αλλά και από τις απέναντι ακτές της Λυκίας στη Μικρά Ασία, γι’ αυτό και έχουν υψηλό επίπεδο πολιτισµού» λέει ο διευθυντής του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης καθηγητής κ. Νίκος Σταµπολίδης .
Σχεδιάζοντας το ωραίο ταξίδι τα επισκέφθηκε ένα προς ένα, µπήκε στις αρχαιολογικές αποθήκες, αφού το πλήθος των εκθεµάτων προέρχεται από αυτές, ελλείψει µουσείων – υπάρχει µόνο ένα στη Νίσυρο, ενώ στη Σύµη µια συλλογή σε νεοκλασικό σπίτι – και τελικώς κατέληξε σε 390 αντικείµενα που καλύπτουν όλες τις εποχές αλλά κυρίως δείχνουν τη δυναµική του τόπου και των ανθρώπων του. «Παρ’ όλα αυτά, ανασκαφές έχουν γίνει ελάχιστες, έτσι τα ευρήµατα έχουν προκύψει µόνο από σωστικές έρευνες, ενώ σε ορισµένες περιπτώσεις είναι τυχαία» σηµειώνει.
Σε ατµόσφαιρα θαλασσινή
Γλυπτά, επιτύµβια ανάγλυφα, αγγεία, ειδώλια, τµήµατα ταφικών στηλών, αρχιτεκτονικά µέλη, τοιχογραφίες, λαβές αµφορέων µε σφράγισµα, λυχνάρια, νοµίσµατα και κοσµήµατα, εφυαλωµένα πινάκια βρίσκουν αυτές τις ηµέρες τη θέση τους στην έκθεση, που είναι διαρθρωµένη σε πέντε ενότητες, όσες και τα νησιά. Μια τεράστια πέτρινη πλώρη πλοίου από τη Νίσυρο βρίσκεται ήδη στηµένη στο φουαγέ του µουσείου, που «πλέει» σε ατµόσφαιρα θαλασσινή. Επάνω της ήταν κάποτε στηµένο ένα άγαλµα, όπως και η Νίκη της Σαµοθράκης, σύµβολο ναυτικής δύναµης και υπεροχής στη θάλασσα. Μια τεράστια φωτογραφία λοιπόν του περίφηµου γλυπτού – το Λούβρο αρνήθηκε τον δανεισµό του – δεσπόζει πίσω από την πλώρη.
Οι άλλες πλευρές της αίθουσας καλύπτονται από την αναπαραγωγή σε φυσικό µέγεθος του ανάγλυφου µιας «τριηµιολίας» – πλοίο που µπορούσε να µετατρέπεται από εµπορικό σε πολεµικό – το οποίο βρίσκεται λαξευµένο στον βράχο της Ακρόπολης της Λίνδου και από µια «κινούµενη θάλασσα», χάρη στην τεχνολογία, στο κέντρο της οποίας έχει τοποθετηθεί µαρµάρινη στήλη µε το ανάγλυφο ενός ναυαγού. Τα πανιά ανοίγουν στη συνέχεια, από τον Νότο προς τον Βορρά.
Στις αίθουσες του µουσείου οι αρχαιολόγοι κυρία Σταυρούλα Οικονόµου και κ. Γιώργος Τασούλας εργάζονται πυρετωδώς πάνω στο πλάνο της έκθεσης, ενώ οι συντηρητές προσφέρουν τις τελευταίες υπηρεσίες τους στα ευπαθή αρχαία αντικείµενα. Οι προθήκες είναι ανοιχτές, κάποια εκθέµατα ήδη έχουν τοποθετηθεί, αλλού υπάρχουν κενά, κάποια µεγάλα γλυπτά είναι καλυµµένα προσεκτικά προς αποφυγήν ατυχηµάτων, οι λεζάντες είναι ακόµη πρόχειρες. Βασικό φόντο πίσω από όλα, το µπλε του Αιγαίου µε φωτογραφίες των νησιών, µια παρ’ όλα αυτά καθ’ υπερβολήν προσθήκη σε ένα ούτως ή άλλως δυνατό σύνολο.
Μικρή αίθουσα στο τέλος της έκθεσης εξάλλου είναι αφιερωµένη στους ανθρώπους των νησιών, καθώς µιλούν οι ίδιοι σε βίντεο για τα προβλήµατά τους: τη λειψυδρία, την ιατροφαρµακευτική περίθαλψη, τη συγκοινωνία, την αρχαιοκαπηλία. «Ο στόχος µας δεν είναι να δείξουµε µόνο αντικείµενα. Επιδιώκουµε να φανεί η ιστορία των ανθρώπων πίσωαπό αυτά, γιατί κανείς δεν µπορεί να µένει στο παρελθόν παραβλέποντας τη σύγχρονη πραγµατικότητα, που συχνά είναι σκληρή» εξηγεί ο κ. Νίκος Σταµπολίδης.
Από τον νέο του Κκαστελόριζου στη νισυρία κόρη
Στην πρώτη αίθουσα για το Καστελόριζο τις εντυπώσεις κλέβουν ένας ωραίος, μαρμάρινος κορμός νέου του 4ου αι. π.Χ., τα λυκιακά ανάγλυφα της Ρωμαϊκής εποχής που παριστάνουν δώδεκα πολεμιστέςκυνηγούς, το τμήμα μιας σαρκοφάγου με μια ανδρική προτομή και τον Έρωτα, η καλλίγραμμη ταφική στήλη σε σχήμα λύρας αλλά και το περίφημο χρυσό στεφάνι που είχε βρεθεί το 1913 «εντός θήκης λιθίνης» στο οροπέδιο του Αϊ-Γιώργη του Βουνού (4ος-3ος αι. π.Χ.). Ανάμεσα στα 38 εκθέματα όμως αυτής της ενότητας υπάρχουν και ένα επιτύμβιο ανάγλυφο με κορμό πολεμιστή, το μαρμάρινο μικρό άγαλμα της Υγείας, ενσφράγιστες λαβές αμφορέων, νομίσματα, εφυαλωμένα πινάκια με εγχάρακτο διάκοσμο από ναυάγιο και ένα αποτοιχισμένο τμήμα παράστασης με τον Προφήτη Δαβίδ και τον Αγιο Γεώργιο.
Πήλινα αντικείμενα της Υστερομινωικής εποχής, ενεπίγραφες στήλες, αρχαϊστικά ανάγλυφα, ένα αγαλμάτιο Αφροδίτης και ένας μαρμάρινος Ερωτας, νομίσματα κλασικών - ρωμαϊκών χρόνων αλλά και λύχνοι, εφυαλωμένα πινάκια και η εικόνα του Χριστού με παράσταση της Αμπέλου περιλαμβάνονται στα 62 αντικείμενα που εκτίθενται στην αίθουσα της Σύμης. Ένα «επίνητρο» (πήλινο αντικείμενο με παραστάσεις από τη ζωή στον γυναικωνίτη που χρησιμοποιούνταν για το τύλιγμα του νήματος) είναι το ξεχωριστό αντικείμενο που έφθασε από τη Χάλκη αλλά μεταξύ των 64 εκθεμάτων ιδιαίτερη αίσθηση κάνουν και το αμφιπρόσωπο ρυτό αγγείο με τον Σάτυρο και τον Διόνυσο που ίσως να περιστρεφόταν για να φαίνονται και οι δύο όψεις του, μια ταφική στήλη με ανάγλυφη καθιστή γυναίκα, νομίσματα και τμήματα υστεροβυζαντινών τοιχογραφιών με την εις Αδου κάθοδον.
Μαρμάρινη τράπεζα προσφορών του 5ου αι. μ.Χ. σε σχήμα πετάλου βρίσκεται στο κέντρο της αίθουσας της Τήλου, μαζί με άλλα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα της παλαιοχριστιανικής εποχής. Εδώ όμως μεταξύ των 82 αντικειμένων υπάρχουν και μινωικά κύπελλα, μυκηναϊκή κεραμική, τιμητικά ψηφίσματα αλλά και κοσμήματα που προέρχονται από τον «Τάφο των Κοσμημάτων» (είχαν κατασχεθεί σε χέρια αρχαιοκαπήλων), χρυσό διάδημα με «Ηράκλειο άμμα» (κόμπο) και Ερωτιδείς, χρυσά κουμπιά, χρυσό δαχτυλίδι, σφραγιδόλιθος από κορναλίνη με τη θεά Τύχη. Κεντρικό έκθεμα της τελευταίας ενότητας εξάλλου για τη Νίσυρο αποτελεί η περίφημη «Νισυρία Κόρη», πορτρέτο σε μάρμαρο του 3ου αι. π.Χ. Δίπλα της αγγεία του 7ου-6ου αι. π.Χ. από προσφορές σε ταφές, γυάλινα της Ελληνιστικής εποχής, η τοιχογραφία με την Αγία Κυριακή, σταυρός λιτανείας, πήλινη ευλογία του Αγίου Μηνά. Το σύνολο 142 εκθέματα, ανάμεσα στα οποία και λίθινα προϊστορικά εργαλεία και σκεύη από τη νησίδα Γυαλί.
