Κοίταζα προς τα πίσω, τα σημειώματά μου του τελευταίου χρόνου. Καθένα είναι πιο γκρίζο από το προηγούμενο - τα τελευταία σχεδόν μαύρα.
Και κάθε φορά που σκέφτομαι τα εγγόνια μου, το μόνο που μου δίνει κάποια ελπίδα είναι ότι, όταν αυτά θα ψάχνουν για δουλειά, εγώ μάλλον θα έχω πάει εκεί που πάμε όλοι! Καθώς λοιπόν φτάνουμε στον πάτο, παντού στον Τύπο διαβάζουμε μαρτυρίες νέων για τη ζωή τους στην κρίση. Αυτό στάθηκε αφορμή για το σημερινό σημείωμα• να δούμε τι κάνουν αυτοί οι άνθρωποι που έχουν όλη τη ζωή μπροστά τους και τη βλέπουν να χάνεται πριν καλά καλά την ξεκινήσουν. Πώς σκέπτονται, πώς διαμορφώνονται οι ψυχές τους, πώς αντιμετωπίζουν το πρόβλημα. να μην ξέρουν πού στέκονται και πού πάνε. Γυναίκες και οι δύο• το πιο ευάλωτο, ως πιο ευαίσθητο από κάθε άποψη, κομμάτι της κοινωνίας. Η πρώτη, νέα γυναίκα χωρίς δουλειά 15 μήνες• χωρίς επίδομα ανεργίας• απολυμένη. Θα δούλευε πωλήτρια, ακόμα και καθαρίστρια, από λογίστρια που εργαζόταν μέχρι να την απολύσουν. Αρραβωνιασμένη. «Θέλουμε να κάνουμε οικογένεια με τον αρραβωνιαστικό μου αλλά καταλαβαίνουμε ότι δεν είναι η ώρα». Ετσι λέει. Τη στηρίζουν οικονομικά η οικογένειά της και ο σύντροφός της.
Πάει και η οικογένεια. Αν καθυστερήσει πολύ να βρει κάποια δουλειά, ποιος ξέρει, μπορεί και να χωρίσει το ζευγάρι. Η μια διάλυση φέρνει την άλλη και τελικά τη διάλυση της ψυχής αυτών των νέων. Παρεμπιπτόντως: μια άλλη θα πει «αν το ήξερα, δεν θα είχα κάνει παιδιά»!
Ολα αυτά μιλούν από μόνα τους. Πώς και τι να καταλάβουμε τώρα στα γεράματα εμείς οι μεγάλοι, που είτε έχουμε ολοκληρώσει τον εργασιακό μας κύκλο είτε κοντεύουμε να τον ολοκληρώσουμε και να γίνουμε έφεδροι, από τις ψυχές αυτών των νέων• κυρίως των νέων γυναικών!
Πιο συγκλονιστική όμως είναι η δήλωση μιας πολύ νέας γυναίκας που μαρτυράει ολόκληρη καταστροφή: «Εμπνεύσεις υπάρχουν, ομάδες υπάρχουν, αγκαλιές υπάρχουν, κουράγιο δεν υπάρχει και πίστη». Αυτό τώρα πώς να το διαχειριστεί ο γραφιάς, πώς να το αναλύσει και να το ερμηνεύσει; Και τι να ερμηνεύσει, όταν φτάνει στο σημείο η νέα καλλιτέχνις να λέει ότι τα έχει όλα, εκτός από κουράγιο και πίστη;
Μπορούμε, λοιπόν, άραγε, να καταλάβουμε, να αποδεσμεύσουμε αυτές τις καταστροφές που η κρίση προκαλεί μέσα μας; Και να αντιληφθούμε τις συντελούμενες διεργασίες σ' αυτές τις ζωές που τώρα χτίζονται και σύντομα ξαναγκρεμίζονται;
Η κρίση εμφανίζεται ως οικονομική• είναι όμως πολύ βαθύτερη και έχει αγκαλιάσει το σύνολο του δημόσιου και ιδιωτικού βίου• την κοινωνία, τους θεσμούς, τον ιστό της κρατικής οργάνωσης, την πολιτική και τους πολιτικούς, όλα. Οταν λοιπόν όλα διαλύονται, καθένας απομονώνεται, φροντίζοντας πώς θα επιζήσει. Η ατομικότητα οδηγεί σιγά σιγά σε σύγκρουση μιας κοινωνικής ομάδας με άλλες. Ολοι στρέφονται εναντίον όλων και η κοινωνική συνοχή ή η κοινωνική αλληλεγγύη έχει εξαφανιστεί: η κοινωνία διαλύεται.
Ολα ξεκίνησαν από την οικονομική κρίση; Πολύ μικρή σημασία έχει• η αφεντιά μου, αν ερωτούνταν, θα απαντούσε «όχι». Οι διεργασίες στην κοινωνία, στις κοινωνικές σχέσεις, τις νοοτροπίες, τις συμπεριφορές κινούνται πολύ αργά, πιο αργά από οτιδήποτε άλλο• εκτός από βίαιες επεμβάσεις, όπως συμβαίνει τώρα.
Σε αυτό ακριβώς το σημείο είναι καταλυτικός ο ρόλος της οικονομικής κρίσης: είναι η βίαιη επέμβαση. Ας έχουμε πάντως υπόψη ότι τέτοιου είδους βίαιες επεμβάσεις δεν οδηγούν την κοινωνία στο «καλό»• δεν επιταχύνουν ούτε επιβραδύνουν τις εξελίξεις. Απλώς, τις καταστρέφουν.
Αυτός είναι ο λόγος που συχνά λέω ότι η μετά την κρίση κοινωνία θα είναι μια άλλη, εντελώς διαφορετική• για μας, τους μεγάλους, που βρήκαμε τα κλειδιά για να ξεκλειδώσουμε τις κοινωνικές σχέσεις του παρελθόντος, ίσως φανεί δύσκολο, όσοι προλάβουμε να το δούμε, να βρούμε τα κλειδιά για τις νέες κοινωνικές σχέσεις - ο καπιταλισμός έχει αποδειχτεί ανυπέρβλητα ισχυρό σύστημα.
Ας επανέλθουμε στους νέους. Αν η ανάλυσή μου είναι πολύ κοντά στις πραγματικότητες, σε αυτά που ζούμε και βλέπουμε, οι ερωτήσεις ξεπηδάνε μόνες τους• αυτοί οι νέοι και οι νέες που δεν έχουν και μεγάλα περιθώρια για να κάνουν οικογένεια τι θα γίνουν αύριο; Τι θα είναι αύριο; Θα μπορέσουν να είναι κοινωνικά υποκείμενα μιας άλλης κοινωνίας ή εξουθενωμένοι, απογοητευμένοι για την απώλεια, ουσιαστικά, της ζωής τους, θα έχουν κάτι άλλο γίνει που ούτε να το σκέπτομαι δεν θέλω;
Ζητώ συγγνώμη που τα βλέπω τόσο μαύρα• δεν μπόρεσα να τα δω γκρίζα, έστω. Σκέφτεστε μια κοινωνία χωρίς παιδάκια χαρούμενα, να τρέχουν τσιρίζοντας, που να σε κάνουν να είσαι χαμογελαστός όλη μέρα;
Ο Βασίλης Κρεμμυδάς είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου ΑθηνώνΝΕΑ
prassia-eyrytanias.blogspot.com
