παλιότερων τραγουδιών. Για παράδειγμα, ένα από τα πρώτα του...
τραγούδια, η Γερακίνα (1947), στηρίζεται σε παλιότερο δημοτικό, τσάμικο. Και το πασίγνωστο δίστιχο Με παρέσυρε το ρέμα / Μάνα μου δεν είναι ψέμα απαντάται στην Πλημμύρα (1935) του Μάρκου. Κι έχει γράψει και Αθηναίισσα, όπως και ο Ανέστος Δελιάς παλιότερα -τα παραδείγματα είναι αμέτρητα.
Μέρα που είναι, θυμήθηκα τις Χριστίνες.
Ο Μάρκος ηχογράφησε την Χριστίνα του το 1940. Ένα ωραίο ζεϊμπεκάκι, αλανιάρικο, όπως και η γκόμενα στην οποία αναφέρεται. Οι στίχοι φέρουν την υπογραφή του Κ. Μακρή, αλλά υποψιάζομαι ότι, όπως και στο Θά ΄ρθω να σε ξυπνήσω, παραχωρήθηκαν από τον Μάρκο για να διευθετηθεί κάποια οικονομική συναλλαγή.
Το τραγούδι ξεκινά με μάλλον υψηλή έκφραση:
Η φλογερή σου αυτή η ματιά
και το γλυκό σου γέλιο
μού ‘χουν ραΐσει την καρδιά -Χριστίνα μου
μ’ ‘εκαναν και σε θέλω.
Αλλά ευτυχώς, γρήγορα το τραγούδι προσγειώνεται σε πιο γήινα, καθημερινά, βαμβακαρικά πράγματα:
Έχεις μεγάλη τσαχπινιά
κι όλους μας φοβερίζεις
Και φτάνει στην τρίτη στροφή, που είναι κυριολεκτικά αριστουργηματική:
Ψαράδες και μανάβηδες
στην αγορά πειράζεις
σ’ αρέσουν οι χασάπηδες -Χριστίνα μου
και τους γλυκοκοιτάζεις.
Όπως καταλαβαίνετε, μετά από αυτό το συγκλονιστικό τετράστιχο, το ηθικοπλαστικό φινάλε -αναμενόμενο λίγο-πολύ- (κοίτα, τη γνώμη σου άλλαξε κτλ) καθόλου δεν ενοχλεί. Ίσα-ίσα, που μας επαναφέρει κιόλας.
Η Χριστίνα του Τσιτσάνη κινείται σε εντελώς άλλους δρόμους. Κι αυτό ζεϊμπέκικο, ηχογραφήθηκε είκοσι χρόνια μετά από εκείνη του Μάρκου, με τον Γρηγόρη Μπιθικώτση. Το τραγούδι έχει υπερβολικά μελοδραματικά κουμπλέ, πνιγμένο στο σκοτάδι, την μοναξιά και τα δάκρυα. Ήταν ακόμα η εποχή που ο Τσιτσάνης προσπαθούσε να διαφοροποιήσει το δικό του λαϊκό τραγούδι από το ρεμπέτικο. Βέβαια, έχει βάλει κι αυτός σαν γύρισμα το “Χριστίνα μου”, κάνοντας μιαν ευθεία αναφορά στον Μέγα Μάρκο.
Ήταν ένα μαύρο δειλινό
βαρύ, σκοτεινιασμένο
που έχασα τα μάτια μου τα δυο -Χριστίνα μου
κι ακόμα περιμένω. (…)
Έρημο το σπίτι κι αδειανό
ρήμαξ’ απ’ άκρη σ’ άκρη
τα παλιά σου γράμματα φιλώ -Χριστίνα μου
και πνίγομαι στο δάκρυ.
Το ρεφρέν είναι πιο χαλαρό και μου αρέσει η ομοιοκαταληξία:
Θα κάνω άνω-κάτω Περαία και Αθήνα
Για να σε βρω, Χριστίνα.
Οι Χρήστοι, μην παραπονιέστε. Υπάρχουν τουλάχιστον δύο σπουδαία λαϊκά για σας, του Δερβενιώτη με τον Μπιθικώτση και ο πασίγνωστος του Τσιτσάνη (Παίξε Χρήστο το Μπουζούκι), που πρωτοτραγούδησε ο Πρόδρομος. Κάποια άλλη φορά όμως…
