Τα χάλκινα κρουστά με τον ζεστό τους ήχο, τον τόσο οικεία βαλκανικό, είναι η «φωνή» της Φλώρινας, μιας πόλης με παγανιστική ψυχή, ποντιακές καταβολές, βλάχικους χορούς, γιουγκοσλαβικά γλωσσικά ιδιώματα και μικρασιατική κουζίνα. Για να γνωρίσετε όμως από κοντά την πόλη, περπατήστε την. Φορέστε κάτι ζεστό, βρείτε τη Λεωφόρο Ελευθερίας, τον δρόμο πλάι στο ποτάμι με την ασυνήθιστη σλαβική ονομασία «Σακουλέβας» και μη σταματήσετε αν δεν γεμίσετε το μυαλό σας χρώματα και μυρωδιές. Από το ποτάμι ανεβαίνει ένας παγωμένος αέρας που κάνει τα δόντια να χτυπούν, αλλά θα είναι αδύνατον να αντισταθείτε σε αυτήν τη βόλτα - εκεί άλλωστε θα δείτε τα ομορφότερα κτίρια της πόλης (νεοκλασικά, εκλεκτικιστικά, μακεδονίτικης αρχιτεκτονικής).
Μερικά ανακαινίστηκαν για χάρη των γυρισμάτων που έκανε στη Φλώρινα ο Θόδωρος Αγγελόπουλος, όμως τα περισσότερα έχουν αφεθεί στη φθορά του χρόνου. Ειδικά τα εκλεκτικιστικά κτίρια έχουν από μόνα τους μια ολόκληρη ιστορία: κτίστηκαν κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου και το βασικό χαρακτηριστικό τους είναι ότι δεν έχουν κοινά στοιχεία! Καθένα από αυτά είναι μοναδικό, όλα όμως χαρακτηρίζονται από τη συμμετρία τους και τα γύψινα διακοσμητικά στοιχεία. Συνήθως είναι χωρισμένα σε τρία τμήματα με άξονά τους την πόρτα, φτιαγμένα από ψημένο συμπαγές τούβλο, πέτρα και ξύλο. Για τη μορφή τους ευθύνεται το κλασικιστικό ύφος του παρελθόντος σε συνδυασμό με τα νεωτεριστικά στοιχεία της εποχής, μία μείξη δηλαδή από διαφορετικές αρχιτεκτονικές τάσεις.
Αυτή η γειτονιά κατά μήκος του Σακουλέβα ήταν ο οικιστικός πυρήνας της πόλης και μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα ο βασικός άξονας της πολεοδομικής οργάνωσής της. Η καθιερωμένη απογευματινή και κυριακάτικη βόλτα ξεκινούσε από τη Σαρανταπόρου (στην αρχή του πεζόδρομου) και έφτανε στη Σπηλιάδου (κάθετη της Μ. Αλεξάνδρου, μετά την Πρεσπών). Αποτελεί ακόμη την ωραιότερη βόλτα της Φλώρινας και το ομορφότερο τμήμα της που διατηρεί μιαν ατμόσφαιρα ταινίας του Αγγελόπουλου.
ΚΕΝΤΡΟ ΤΕΧΝΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ
Η βόλτα στο ποτάμι της Φλώρινας δεν έχει μόνο αξιοθέατα, έχει και μυρωδιές. Είναι η μπογιά που ξεχύνεται από τα δεκάδες εργαστήρια των καλλιτεχνών της πόλης. Η Φλώρινα έχει μεγάλη παράδοση στις τέχνες, και θα το καταλάβετε σε κάθε σας βήμα. Μετά την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη είναι η μοναδική πόλη με τέτοια ιστορία και εξέλιξη στα εικαστικά. Οι πρώτοι καλλιτέχνες ήταν ντόπιοι που εργάζονταν στο Αγιον Ορος κι όταν επέστρεψαν στη Φλώρινα εξέλιξαν την τέχνη τους. Δεν είναι καθόλου τυχαίο που δημιουργήθηκε στη Φλώρινα παράρτημα της Σχολής Καλών Τεχνών, αν και οι ντόπιοι πάλεψαν αρκετά χρόνια για να το καταφέρουν.
Για του λόγου το αληθές, επισκεφθείτε το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, που βρίσκεται στο κτίριο Εξάρχου, ένα αναπαλαιωμένο νεοκλασικό κτίριο στην οδό Ταγματάρχου Φουλεδάκη 8. Το μουσείο αυτό έχει μεγάλη ιστορία. Πρώτο λιθαράκι για τη δημιουργία του ήταν η Στέγη Φιλοτέχνων, η οποία ιδρύθηκε το 1975 από καλλιτέχνες και φιλότεχνους πολίτες. Το 1977 ο γλύπτης Δημήτρης Καλαμάρας με τη βοήθεια του ζωγράφου Κούλη Στερίκα, συγκεντρώνει 21 έργα μεγάλων καλλιτεχνών (Γκίκα, Μυταρά, Μόραλη κ.ά.) και τα εκθέτει σε μία αίθουσα της Γεωπονικής Σχολής η οποία ξεκινά να λειτουργεί ως μουσείο. Το 1978 τα έργα μεταφέρονται στο σπίτι του Καλαμάρα και αναζητείται χώρος στέγασης του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, η συλλογή του οποίου αριθμεί πλέον 63 έργα.
Την ίδια εποχή διοργανώνονται συμπόσια για να μη χαθεί η «επαφή» του κόσμου με τη Στέγη Φιλοτέχνων. Το 1979 η συλλογή βρίσκει το σπίτι της στην οδό Τεμέλκου του Σακουλέβα όπου παρέμεινε 13 χρόνια, φιλοξενώντας και σημαντικές περιοδικές εκθέσεις. Στο κτίριο Γούναρη μεταφέρθηκε το 1992 αριθμώντας 153 έργα. Το 1995 απέκτησε δύο ακόμα αξιόλογες συλλογές: τη «Φόρος τιμής στο Γκρέκο» με 137 έργα και τη συλλογή 44 χαρακτικών έργων καλλιτεχνών της Φλωρεντίας. Σήμερα η συλλογή αριθμεί πάνω από 600 έργα και το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης φιλοξενεί διάφορες εικαστικές εκθέσεις, παρουσιάσεις βιβλίων και διοργανώνει συμπόσια τέχνης. Είναι ένα από τα σημαντικότερα της Ελλάδας και έχει μια πολύ αξιόλογη βιβλιοθήκη, η οποία περιλαμβάνει 6.000 τίτλους εικαστικού ενδιαφέροντος. Ο χώρος του μουσείου είναι εκπληκτικός, και εκτός από τις αίθουσες έκθεσης υπάρχει καφέ και αναγνωστήριο.
Η πινακοθήκη Φλωρινιωτών καλλιτεχνών ιδρύθηκε το 1985 από τη Στέγη Φιλοτέχνων, όπως και το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης αν και στόχος ήταν να λειτουργεί ανεξάρτητα από αυτό. Η «Στέγη Φιλοτέχνων» ήταν κατηγορηματική: η Πινακοθήκη θα έπρεπε να προβάλλει μόνο το έργο των ντόπιων καλλιτεχνών - και τα κατάφερε. Περίπου 200 έργα μεγάλων καλλιτεχνών της Φλώρινας υπάρχουν σήμερα στη συλλογή, ανάμεσά τους έργα των Κούλη Στερίκα, Ταμουτσέλη, Καλαμάρα, Μηλώση, Λούστα, Μπέσσα και άλλων 24 καλλιτεχνών. Η συλλογή εμπλουτίζεται συνέχεια και φιλοξενεί κατά καιρούς και άλλες εκθέσεις.
ΑΠΟ ΚΑΦΕΝΕΙΟ ΣΕ ΚΑΦΕΝΕΙΟ
Η Μεγάλου Αλεξάνδρου είναι ο εμπορικός δρόμος της πόλης και ο δεύτερος οικιστικός πυρήνας μετά το ποτάμι. Βαδίζοντας στον εμπορικό δρόμο, θα δούμε μια σειρά από παλαιά κτίρια: τα Δικαστήρια, το Δημαρχείο, την παλιά Νομαρχία, το οικοτροφείο και το παλιό κτίριο της Εθνικής Τράπεζας του 1930. Εκεί κοντά βρίσκεται και το καφενείο «Διεθνές», που κτίστηκε γύρω στο 1925 στο ισόγειο του ομώνυμου ξενοδοχείου που έχει μεγάλη ιστορία αφού σ' αυτό φιλοξενήθηκαν γνωστές προσωπικότητες και ήταν από τα καλύτερα της Ελλάδας και των Βαλκανίων την εποχή εκείνη (έκλεισε γύρω στο 1990).
Ο ψηλοτάβανος χώρος με το ασπρόμαυρο δάπεδο είναι ίδιος κι απαράλλακτος εδώ και χρόνια. Τα κάδρα μετράνε αιώνες ζωής όπως και ο μεγάλος καθρέφτης του 1924. Το καφενείο είναι πλέον διάσημο αφού ήταν στέκι του Θόδωρου Αγγελόπουλου αλλά και σκηνικό σε αρκετές του ταινίες. Το «Διεθνές» συνεχίζει την πορεία του φυσιολογικά παρά τα φώτα της δημοσιότητας που έπεσαν επάνω του: ανοίγει από το πρωί και κλείνει μετά τον απογευματινό καφέ. Οι νεότεροι, και ιδίως οι φοιτητές, προτιμούν τα καφέ της πλατείας Μόδη και τον πεζόδρομο της Παύλου Μελά. Εκεί θα δείτε πολλά σύγχρονου στυλ καφέ, που συνήθως είναι γεμάτα νεαρόκοσμο.
Πίσω από την Εθνική Τράπεζα λειτουργεί και η Δημοτική Αγορά, «Το παζάρι». Η παλιά αγορά της Φλώρινας βρισκόταν κοντά στο κτίριο του Αριστοτέλη, αλλά λόγω της μεγάλης πλημμύρας του 1929 μεταφέρθηκε στη σημερινή της θέση. Το καλντερίμι που τη διέτρεχε είχε σχήμα «Π» και στη μέση υπήρχε το μεγάλο πηγάδι με την τουλούμπα (υδραντλία). Η σημερινή αγορά κτίστηκε το 1971 αν και η προηγούμενη ήταν σε καλή κατάσταση.
Αξίζει μια επίσκεψη για ψώνια και αν είναι Τετάρτη και Σάββατο η ποικιλία των προϊόντων είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα. Είναι η μέρα που έρχονται οι γυναίκες, τοπικοί παραγωγοί, με τα γνήσια προϊόντα της φλωρινιώτικης γης και ενίοτε με τις παραδοσιακές ενδυμασίες τους από τον άξονα Σκοπιάς, Πολυποτάμου και Υδρούσας και πωλούν τα καλούδια τους από όλο τον νομό. Είτε θέλετε να ψωνίσετε κάτι είτε όχι, κατεβείτε στη λαϊκή να ζήσετε αυτό το παζάρι, να αισθανθείτε τις μυρωδιές του, τις φωνές και τα παζαρέματα, τα χρώματα κάθε λογής.
Ο κύκλος της βόλτας ολοκληρώνεται με την επίσκεψη στο καφενείο του Νάσου, για ένα τσίπουρο κάτω από τις φωτογραφίες των παλιών Φλωρινιωτών και των μεγάλων ρεμπετών που κοσμούν τους τοίχους. Χάλκινα πνευστά και ρεμπέτικα βγαίνουν από το μικρό κασετόφωνο και στους τοίχους υπάρχουν οι ζωγραφιές που αποτύπωσε το τρεμάμενο, από το ποτό, χέρι του ζωγράφου Μανόλη Πολυμέρη.
Για μια πιο μακρινή βόλτα, μπορείτε να ανεβείτε στον κοντινό λόφο Κούλα ή λόφο Αγίου Παντελεήμονα, όπου βρίσκονται τα ερείπια μιας πόλης που ήκμασε στην κλασική εποχή, ενώ υπάρχουν ενδείξεις ότι κατοικούνταν ήδη από τα προϊστορικά χρόνια. Συγκεκριμένα, οι ανασκαφές του 1982 και 1996 έφεραν στο φως τα ερείπια άγνωστης μέχρι σήμερα ελληνιστικής πόλης. Αν και τα πρώτα ευρήματα ανακαλύφθηκαν γύρω στο '36 από τις ανασκαφές του αρχαιολόγου Αντώνη Κεραμόπουλου, απομακρύνθηκαν από την περιοχή τη δεκαετία του '50 όταν σκάφτηκε για να κτιστεί το ξενοδοχείο «Ξενία».
Ο αρχαιολογικός χώρος είναι επισκέψιμος και μπορείτε να δείτε με πόση τάξη ήταν χτισμένη η πόλη, χωρισμένη σε οικοδομικά τετράγωνα των 3-4 σπιτιών τα οποία αλληλοστηρίζονταν λόγω της κλίσης του εδάφους. Η ελληνιστική πόλη καταστράφηκε από εισβολείς στις αρχές του 1ου αιώνα π.Χ. Οι αναστηλωτικές εργασίες τελείωσαν την άνοιξη του 2006 οπότε και παραδόθηκε στο κοινό ο αρχαιολογικός χώρος.
Εντυπωσιακό μουσείο
Oσοι θέλουν να δουν την αρχαία ιστορία και τον πλούσιο πολιτισμό της πόλης, δεν έχουν παρά να επισκεφθούν το Αρχαιολογικό Μουσείο της Φλώρινας, που στεγάζεται από το 1956 σ' έναν ιδιαίτερα καλοφτιαγμένο χώρο που θα ζήλευαν αρκετές επαρχιακές πόλεις. Σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα από όλον τον νομό εκτίθενται κατά ενότητες καλύπτοντας την περίοδο από την πρώιμη αρχαιότητα έως τα βυζαντινά χρόνια.
Μεταξύ των ευρημάτων θα δείτε έργα βυζαντινής και μεταβυζαντινής τέχνης από τις Πρέσπες, μεταξύ των οποίων οι εκπληκτικές τοιχογραφίες της Βασιλικής του Αγίου Αχιλλείου καθώς και τμήμα από το βημόθυρο. Επίσης, θα δείτε τα ευρήματα που ανασκάφηκαν στην Τούμπα του Αρμενοχωρίου, το εντυπωσιακό ψηφιδωτό δάπεδο που χρονολογείται από τους ρωμαϊκούς χρόνους και βρέθηκε στις Κάτω Κλεινές και όλα τα ευρήματα από τους αρχαιολογικούς χώρους των Πετρών και του λόφου του Αγίου Παντελεήμονα. Εντυπωσιακή είναι και η αναπαράσταση ενός δωματίου σπιτιού των Πετρών όπως και οι μαρμάρινοι οδοδείκτες της Εγνατίας οδού.
Οι φωτιές των Χριστουγέννων και τα Μπαμπάρια
Στις 23 Δεκεμβρίου η θερμοκρασία στη Φλώρινα είναι συνήθως αρκετούς βαθμούς κάτω από το μηδέν... Κανείς δεν πτοείται. Ντόπιοι κι επισκέπτες με... σύμμαχο το πρεσπιώτικο τσίπουρο περιμένουν με λαχτάρα να λαμπαδιάσει το ξύλινο ικρίωμα. Ξέρουν καλά πως όταν αυτό συμβεί κανείς δεν θα λογαριάζει την παγωνιά, ο καθένας θα βιώνει με τον δικό του τρόπο αυτή την ιδιαίτερη εμπειρία.
Οι φλωρινιώτικες φωτιές είναι ένα πανάρχαιο έθιμο που έχει τις ρίζες του σε παγανιστικές, πυρολατρικές τελετές, προχριστιανικής εποχής. Η φωτιά ταυτίζεται με τον ήλιο και το φως, τη γονιμότητα και την αναγέννηση και λατρεύτηκε από πολλούς αρχαίους λαούς μεταξύ των οποίων και οι αρχαίοι Ελληνες, αλλά κυρίως τιμήθηκε από τους άριους λαούς και τους Πέρσες. Επιπλέον καθώς συμπίπτουν με το χειμερινό ηλιοστάσιο (21 Δεκέμβρη) κατά το οποίο ζούμε τη μεγαλύτερη νύχτα του έτους, θεωρούνται προάγγελοι του φωτός και του ήλιου, της καλοκαιρίας ? καρποφορίας.Το έθιμο, παρά την παγανίστικη του προέλευση, ήταν τόσο ισχυρό που όπως τα περισσότερα έθιμα σταδιακά εκχριστιανίστηκε: ταυτίστηκε με τη φωτιά που άναψαν οι βοσκοί στη φάτνη του Χριστού και με τη αναγγελία της γέννησής Του, ως συμβολισμό του Φωτός και της σωτηρίας.
Οι φωτιές ανάβουν στις γειτονιές της Φλώρινας στις 23 Δεκεμβρίου, στις 12 το βράδυ. Η μεγαλύτερη στήνεται στην πλατεία Ηρώων και την προτιμούν ασφαλώς οι περισσότεροι. Τα χάλκινα παίζουν ασταμάτητα και το έθιμο εξελίσσεται σε γλέντι με χορό και άφθονο τσίπουρο.
Κάποτε η φωτιά άναβε στις 3 το πρωί (πρώτη εκκλησιαστική ώρα) και οι παλιοί Φλωρινιώτες θυμούνται ότι την τροφοδοτούσαν κυρίως με κέδρα και άλλα αγκαθωτά δέντρα τα οποία έκαναν θόρυβο και δημιουργούσαν πολύ καπνό με απώτερο σκοπό να τρομάξουν τα κακά πνεύματα και να φύγουν μακριά. Τότε κάθονταν τριγύρω της, έψηναν κάστανα, έβραζαν τσίπουρο με ζάχαρη για να ζεσταθούν και προσπαθούσαν να την κρατήσουν αναμμένη ως το ξημέρωμα.
Εάν παραμείνετε στη Φλώρινα και την Πρωτοχρονιά, θα έχετε την ευκαιρία να δείτε και ένα άλλο πολύ παλαιό έθιμο, τα Μπαμπάρια που γίνονται στο χωριό Παπαγιάννης (5χλμ. έξω από την πόλη). Πρόκειται για ένα έθιμο το οποίο γιορτάζει το ξύπνημα της γης και της καρποφορίας. Κεντρικός ήρωας της εκδήλωσης είναι η νύφη, η οποία αποτελεί και σύμβολο της γονιμότητας, την οποία τα κακά πνεύματα θέλουν να απαγάγουν.
ΙΔΑΝΙΚΟΣ ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΣ ΓΙΑ ΛΑΤΡΕΙΣ ΤΟΥ ΧΙΟΝΙΟΥ
Χριστούγεννα χωρίς χιόνι δεν νοούνται και η Φλώρινα είναι ο ιδανικός προορισμός και για τα δύο. Μόλις 19 χιλιόμετρα δυτικά από την πόλη, μετά μια παρατεταμένη δεξιά στροφή ξεπροβάλλει το χιονοδρομικό της Βίγλας. Προς μεγάλη χαρά των φίλων του χιονιού, το συγκεκριμένο είναι το μοναδικό χιονοδρομικό κέντρο της Ελλάδας που βρίσκεται πάνω σε κεντρική οδική αρτηρία. Παρκάρεις το αυτοκίνητο, φοράς τα πέδιλά σου ή παίρνεις το snowboard επ' ώμου και περπατάς τα 20 μέτρα που σε χωρίζουν από το πρώτο lift.
Τις ημέρες αιχμής, βέβαια, αυτή ακριβώς η εγγύτητα μεταλλάσσεται σε πρόβλημα, καθώς το παρκάρισμα γίνεται δύσκολη υπόθεση, ενώ τα πράγματα σκουραίνουν ακόμα περισσότερο με τους επισκέπτες, που δεν ενδιαφέρονται μεν για τα σπορ, έρχονται όμως μέχρι εδώ για έναν καφέ ή και φαγητό στο περιποιημένο σαλέ. Από το σαλέ ξεκινούν και οι 5 αναβατήρες (2 εναέριοι και 3 συρόμενοι) για τις 12 πίστες του κέντρου, ενώ υπάρχει επίσης και ένας διθέσιος εναέριος αναβατήρας που συνδέει το χωριό Πισοδέρι με την κορυφή του χιονοδρομικού κέντρου, από όπου η θέα είναι πραγματικά μαγευτική.
Οι πίστες, που σε αρκετά σημεία διασχίζουν πυκνά δάση οξιάς, είναι απλωμένες περιμετρικά στις γύρω πλαγιές και έχουν συνολικό μήκος 13 χλμ. Οι χαρακτηρισμοί τους κυμαίνονται από το πράσινο μέχρι το μαύρο χρώμα και γι' αυτό απευθύνονται σε χιονοδρόμους και snowboarders κάθε επιπέδου. Για πληροφορίες, www.vigla-ski.gr και στον Σύλλογο Ορειβασίας Χιονοδρομίας Φλώρινας (ΣΟΧΦ), τηλ. 23850 29939, ο οποίος και διαχειρίζεται το ορειβατικό καταφύγιο στη Βίγλα (σε υψόμετρο 1.650 μέτρων), δυναμικότητας 55 ατόμων, το οποίο διαθέτει ξυλόσομπα και οργανωμένη κουζίνα.
Λίγες σταγόνες... ιστορίας
Ιστορικά στοιχεία για τη Φλώρινα συναντάμε ήδη από τον 15ο αιώνα, οπότε η πόλη αναφέρεται άλλοτε ως Φιλορίνα, Φολορίνα ή Χλερηνός σε τουρκικά φιρμάνια, παρισινές γκραβούρες, αλλά και στη Μεγάλη Χάρτα του Ρήγα Φεραίου.
Από τότε μέχρι σήμερα η Φλώρινα έχει διαγράψει τη δική της πορεία στα δρώμενα της περιοχής. Από την ίδρυσή της και μέχρι περίπου τον 18ο αιώνα εποικίστηκε συστηματικά από Τούρκους, Αλβανούς (επί Αλή Πασά) και Ηπειρώτες μπέηδες και αποτέλεσε στρατιωτικό κέντρο, με το ελληνικό στοιχείο να αποτελεί μειοψηφία. Δεν είναι τυχαίο ότι η πρώτη χριστιανική εκκλησία της Φλώρινας χτίστηκε μόλις το 1835. Από τα τέλη του 18ου αιώνα και έπειτα η πόλη γνώρισε άνθηση και οικονομική ακμή, με τους Ελληνες εμπόρους να πλουτίζουν από τη διακίνηση αγαθών στο εσωτερικό και το εξωτερικό.
Οταν το 1893 η Φλώρινα συνδέθηκε σιδηροδρομικώς με τη Θεσσαλονίκη, αναπτύχθηκε, ιδιαίτερα από τους απόδημους, έντονη εκπαιδευτική και πολιτιστική κίνηση.
Η πόλη παραδόθηκε από τους Τούρκους στον ελληνικό στρατό στις 7 Νοεμβρίου 1912, ενώ το μεγάλο βήμα προς την «ελληνοποίησή» της έγινε μετά το 1920, όταν κατέφτασαν εδώ μετανάστες από την Κωνσταντινούπολη, το Μοναστήρι και τη Σμύρνη, φέρνοντας μαζί τους τον δικό τους τρόπο ζωής με υψηλότερα πρότυπα διαβίωσης και καλλιέργειας και προσδίδοντας στην πόλη μια κοσμοπολίτικη ατμόσφαιρα. Οπως συνέβη και με άλλες πόλεις της περιοχής, το τέλος της ακμής της Φλώρινας ήρθε με τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και με τον εμφύλιο, που άφησαν και οι δύο ανεξίτηλη τη σφραγίδα τους, βάζοντας φραγμό στη διατήρηση της αίγλης της.
