τον περιορίζουμε αυτόν τον χρόνο και πώς τον περιγράφουμε.
Στην πραγματικότητα και από πλευράς φιλοσοφικής και από πλευράς εκκλησιαστικής και από πλευράς ειδικότερα ανθρώπινης, η έννοια του χρόνου είναι μια ευθεία γραμμή, είναι αιωνιότητα. Όλα τα υπόλοιπα είναι επινόηση των ανθρώπων. Εμείς οι άνθρωποι επινοήσαμε το χρόνο σε κομμάτια, σε εποχές, σε ημέρες, σε λεπτά για να μπορούμε με αυτόν τον τρόπο πρακτικά να εξυπηρετούμεθα. Όταν απομονώσουμε τον άνθρωπο σε ένα βουνό ή τον κλείσουμε σε ένα χώρο επί πολύ χρονικό διάστημα έχασε την έννοια του χρόνου, όπως την έχουμε εμείς. Αλλά αυτός ο χρόνος λοιπόν, όπως τον επινόησε ο άνθρωπος διαιρείται σε τρεις κατηγορίες: αυτόν που πέρασε και τον λέμε παρελθόν, αυτόν που έρχεται και τον λέμε μέλλον και αυτό που ζούμε τώρα και το λέμε παρόν.
Δε μου επιτρέπει ο χρόνος να πω πολλά λόγια. Θα πω λίγες απλώς σκέψεις. Το παρελθόν είναι αυτό που έφυγε, το ξέρουμε που πήρε τα κατορθώματά μας, τις αποτυχίες μας, τα όνειρά μας, τις επιτυχίες μας, όλες τις χαρές μας και τις λύπες μας κι έγινε και δάσκαλος μέχρις ενός σημείου. Αλλά κρύβει μέσα του μια βαθειά έννοια, το απραγματοποίητο δεν μπορεί να ξαναγίνει πάλι. Κι έρχεται το μέλλον, το άλλο κομμάτι της ζωής. Πόσα όνειρα, πόσα προγράμματα, πόσες σκέψεις, πόσα δεν κλείνει αυτό το μέλλον; Αλλά αν καθίσουμε και το υπολογίσουμε σωστά πόσα από αυτά μπορούμε να υλοποιήσουμε; Και αυτό είναι απραγματοποίητο.
Κι ερχόμαστε στο παρόν, στο τώρα, αυτό που είναι το δημιουργικό. Ο απόστολος Παύλος που απευθύνεται προς τους χριστιανούς λέει ότι ο χρόνος, αυτό το τώρα είναι κάτι που πρέπει να το αγοράζετε πολύ ακριβά και να επενδύετε πάνω σε αυτό. Κι εμείς λοιπόν, αυτήν την ώρα, πρέπει να είμαστε απασχολημένοι και σαν πρόσωπα αλλά και σαν διάκονοι αυτού του λαού στο τί γίνεται τώρα και τι κάνουμε τώρα; Και το τώρα είναι θέμα προσωπικό για τον εαυτό μας, είναι για την κοινωνία μας, είναι για τους δικούς μας, το περιβάλλον μας, είναι για την ανθρωπότητα.
Να σας περιγράψω εγώ την κατάσταση του τώρα, του σήμερα, είμαι ο πλέον ακατάλληλος. Εσείς που ζείτε και ως σπουδαστές και ως δάσκαλοι, αλλά και ως άνθρωποι με πολλές εμπειρίες τους είδους σας, να αρχίσουμε από τον Υπουργό που ζει από πολύ ψηλά τα πράγματα και την κρίση, μέχρι τον απλό άνθρωπο με τις δυσκολίες, τις πολλές δυσκολίες που τις βλέπουμε και τις απαριθμούμε κάθε μέρα. Διαμαρτυρίες, παράπονα, αγανάκτηση, πολλές φορές δικαιολογημένα, αλλά που πρέπει να τα ζήσουμε, είναι το τώρα, και να τα αντιμετωπίσουμε. Δε θα ήθελα να ονομάσω τον κάθε ένα χωριστά, γιατί τα ξέρετε και τα ζείτε, αλλά είναι όμως θέματα και προβλήματα που δεν μπορούμε να κλείσουμε τα μάτια μας.
Κρίσις και κρίσεις. Ο καθένας προσπαθεί να δώσει την ερμηνεία. Η πλευρά της εκκλησίας το έχει πει και βλέπω ότι γίνεται παραδεκτό ότι οι κρίσεις οι πολλές ή και η κρίσις η μία δεν γεννιούνται από μόνες τους. Η πνευματική κρίσις είναι αυτή η οποία γεννάει τις κρίσεις. Όταν το πνεύμα εξοστρακιστεί, όταν η προσπάθεια η πνευματική μπει στο περιθώριο ακολουθούν οι κρίσει η μία μετά την άλλη.
Επομένως, αυτά που θα μπορούσαμε να περιγράψουμε σήμερα είναι αποτελέσματα, αποτελέσματα από ενέργειες άλλων σε άλλες εποχές. Δεν είμαστε εδώ για να δώσουμε ευθύνες, αλλά μπορούμε να εξετάσουμε ιστορικά τα πράγματα. Κάποτε όταν εδώ στην Ελλάδα, στη χώρα μας ήταν η σκλαβιά της Τουρκοκρατίας, η σκληρή και η Ορθοδοξία ήταν η αναπνοή για τους ανθρώπους η Δύση είχε άλλους τρόπους να ζει. Εκεί η Εκκλησία δεν είχε αυτήν την αποστολή που είχε η Ορθοδοξία. Με διαφορετικό τρόπο αντιμετώπιζαν τα κοινωνικά προβλήματα. Η Εκκλησία ήταν εκείνη που είχε το Α και το Ω. Ο Αρχηγός της Εκκλησίας ήταν Αρχηγός κρατών και πολέμων και όπως θα θυμάστε από την Ιστορία, οι θρησκευτικοί πόλεμοι που αιματοκύλησαν την Ευρώπη είχαν τη βάση σε αυτήν την κρίση την πνευματική, εκτροπής της εκκλησίας σε αλλότρια πράγματα.
Και ήρθαν οι κουρασμένοι άνθρωποι και είπαν «δε θέλουμε πια τίποτα το θρησκευτικό στη ζωή μας. Θα κάνουμε ένα κόσμο που ο άνθρωπος θα είναι πανίσχυρος, μακριά από τη σκιά της Εκκλησίας και του Θεού». Και απεφάσισαν να χτίσουν τη Βαβέλ. Ποια ήταν η Βαβέλ στην Παλαιά Διαθήκη, ιστορία που μαθαίναμε στην παλιά εποχή. Οι άνθρωποι που θέλησαν να μην είναι κοντά στη σκιά και στην επικοινωνία με τον Θεό, αλλά που θέλησαν και να δείξουν με δύναμη ότι είναι πιο δυνατοί από το Θεό είπανε: «Θα φτιάξουμε ένα κτίριο, μία Βαβέλ πολύ υψηλή, ώστε οι άνθρωποι να τη θαυμάζουν και να λένε ότι εδώ είναι η δύναμη του ανθρώπου κι επομένως, ο άνθρωπος είναι πιο δυνατός, το πιο δυνατό στοιχείο». Δεν μπόρεσαν όμως να προχωρήσουν, ξέρουμε τη συνέχεια, διότι η Βαβέλ γκρεμίστηκε.
Θα μπορούσαμε σήμερα να πούμε μια άλλα Βαβέλ έχει γκρεμιστεί. Αυτό που συνέβη στη Δύση τότε, εκεί στα μέσα του 17ου αιώνα δημιούργησε έναν κόσμο με αυτό το σύνθημα ότι ο άνθρωπος είναι το κέντρο της γης, ο άνθρωπος είναι το παντοδύναμο ων και ο άνθρωπος μπορεί να λύσει όλα τα προβλήματα. Επομένως, δημιουργείται ένας κόσμος χωρίς επικοινωνία με το θεό και αποτέλεσμα αυτού του ρεύματος είναι οι πολλές θεωρίες. Να μην τις απαριθμήσουμε τώρα.
Και ο κόσμος προχωράει. Εμείς ζούμε στη σκλαβιά και εκείνο που ζει αυτός ο κόσμος αγωνιζόμενος για την ελευθερία, εκείνο που βαστάει, είναι οι παραδόσεις, είναι η πίστης, είναι το δέσιμο του ενός με τον άλλον στενά.
Ένιωθαν την αδελφότητα, όπως λέει ο Μακρυγιάννης. Λέει ο Κολοκοτρώνης σε μια μεγάλη μάχη επανάσταση: «Και εκεί που νικήσαμε πήρα τον κατήφορο εκεί προς το Χρυσοβίτσι. Και είδα μια εκκλησιά την Παναγιά. Και της είπα Παναγιά μου βοήθησε μας, ώστε να νικήσουμε για να ανορθώσουμε αυτό που λέγεται ΕΛΛΑΣ». Και μετά από μια μάχη που κράτησε είκοσι τρεις ώρες, και νικήσαμε, κατεβαίναμε προς τα κάτω και βλέπουμε την εκκλησιά της Αγιά Παρασκευής. Και είπαν τα παιδιά μετά από είκοσι τρεις ώρες πόλεμο, δεν δικαιούμαστε να φάμε και να χορέψουμε;» Και έδωσε το μήνυμα αυτό ο Κολοκοτρώνης, αλλά θυμήθηκε και είπε ότι ήταν Παρασκευή. Και λέει οτι σήμερα είναι Παρασκευή, δεν μπορούμε να μαγαρίσουμε όπως είπε την ημέρα. Και τα παιδιά, είναι βέβαιο ότι ο Θεός ποτέ δεν θα τα παρεξηγούσε.
Είχαν απόλυτο δίκιο, όμως στάθηκαν σε αυτά που είχαν μάθει. Σε αυτά που ήξεραν και τους βοηθούσαν και νικούσαν.
Αντίθετα εκεί απέναντι, στην άλλη πλευρά, στη Δύση, ο άνθρωπος επηρεασμένος από αυτή τη θεωρία, βοηθούμενος και από τη μηχανή, είπε ότι θα λύσει τα προβλήματα. Και δημιούργησε τα γεγονότα που τα ξέρετε καλύτερα εσείς από εμάς.
Αξία του προσώπου μηδέν. Σεβασμός του προσώπου τίποτε. Πόσο αξίζει ο άνθρωπος όταν τον κάψεις μάλιστα; Πέντε πλάκες σαπούνι, δέκα κουτιά σπίρτα και ό,τι άλλο μείνει από αυτό που μπορείς να το εκμεταλλευτείς. Είναι κανόνας της ζωής πλέον και πρέπει να το ξέρουμε. Υπάρχουν ιερά πράγματα και μέσα στα ιερά πράγματα ο καθένας μπορεί να προσθέσει και δικές του προτιμήσεις. Αυτά τα ιερά πράγματα, υπάρχει δυνατότητα να αποϊεροποιηθούν. Και όταν αποϊεροποιούνται τα ιερά, ευτελίζονται και όταν ευτελίζονται, γίνονται εκμεταλλεύσιμα και όταν κάτι γίνεται εκμεταλλεύσιμο, γίνεται εμπορεύσιμο. Μπορείς να το αγοράζεις.
Έτσι λοιπόν φτάνουμε ακολουθώντας αυτή τη φιλοσοφία και αυτήν την γραμμή, ότι ο κάθε άνθρωπος δεν είναι πρόσωπο εικόνα Θεού όπως λέει η ορθοδοξία, μπορεί να γίνει με διαφόρους τρόπους αντικείμενο εκμεταλλεύσιμο. Μπορεί να γίνει ένα πράγμα που μπορείς να το πουλήσεις. Και αυτό ζούμε αυτήν την εποχή αγαπητοί μου αδελφοί. Αυτό είναι το κλίμα της εποχής μας. Μπορούμε να αντιδράσουμε; Είναι λίγο δύσκολο. Μπορούμε να μην επηρεαστούμε; Αυτό ακόμα δυσκολότερο. Γιατί το ζούμε στην οικογένεια μας, το ζούμε στις σχέσεις τις κοινωνικές και κοντεύει να γίνει ο κανόνας.
Υπάρχουν πολλές λύσεις. Βλέπουμε και θαυμάζουμε τις προσπάθειες της πολιτείας μας με το οποιοδήποτε σχήμα, τις προσπάθειες των προσώπων, αλλά όμως έχουμε ερωτηματικά. Αυτά που έχει ο γιατρός όταν έχει τον άρρωστο μπροστά του. Δηλαδή αν δεν ανακαλύψει το μικρόβιο της αρρώστιας, αν δεν γίνει γνωμάτευση και δεν γίνει σωστή φαρμακευτική αντιμετώπιση, η ασθένεια δεν θεραπεύεται. Μπορεί για λίγο να πάρει κατάπλασμα, ασπιρίνη και να ανασταλεί η φθορά, αλλά σε λίγο θα παρουσιαστεί και πάλι.
«Γι’ αυτό εμείς είμαστε επιφυλακτικοί», το βάζω εντός εισαγωγικών. Όλα τα οποία μας συνιστούν, μας λένε από διάφορες πλευρές, είναι βοηθητικά αλλά δεν είναι το φάρμακο. Γιατί δεν θέλουμε να εντοπίσουμε, την αρρώστια. Και η αρρώστια στην προκειμένη περίπτωση είναι ο εγωισμός. Ο εγωισμός έφτιαξε την πρώτη Βαβέλ, ο εγωισμός ο ανθρώπινος έφτιαξε τη δεύτερη και ο εγωισμός μας έχει κλείσει εμάς στο πρόσωπο μας.
Γίναμε εγωκεντρικοί όλοι μας. Ενώ μιλάμε ότι είμαστε εικόνες του Θεού, δεν το πιστεύουμε και κάνουμε αυτοείδωλα, γινόμαστε εικόνες εμείς οι ίδιοι, ο καθένας μας και θέλουμε όλοι οι άνθρωποι να περιφέρονται γύρω από εμάς και εμείς να είμαστε το κέντρο.
Και εκείνο που είπε ο Χριστός, στην ανθρώπινη αδυναμία όταν ανέβαινε στο σταυρό, δυο μαθητές τον πλησίασαν και βάλανε και μέσο μάλιστα τη μάνα τους. «Κύριε, τώρα που φτάνεις στη δόξα σου, δώσε μας δυο θέσεις μια δεξιά και μια αριστερά, ώστε μαζί να κυβερνήσουμε αυτόν τον κόσμο». Και ο Χριστός τους είπε «ουκ είδατε τί αιτείστε», δεν ξέρετε τί ζητάτε. «Τόσο καιρό είστε μαζί μου και δεν με καταλάβατε. Αυτός που θέλει να γίνει πρώτος, πρέπει να μάθει να διακονεί τους άλλους, να τους υπηρετεί.» Και υπουργός σημαίνει υπηρέτης. «Να υπηρετεί τους άλλους, γιατί; Γιατί εγώ, ο υιός του Θεού δεν ήρθα για να διακονηθώ να με υπηρετήσουν, αλλά να υπηρετήσω τους άλλους. Είναι πολύ δύσκολο. Αλλά αυτό είναι η αρρώστια. Και αυτή η αρρώστια θέλει το δικό της το φάρμακο».
Ακούω βέβαια πολλές φορές ωραίες λέξεις και φράσεις χάσαμε τις αξίες μας, χάσαμε τις αρχές μας και δεν βλέπετε πώς φέρεστε. Πώς φερόμαστε. Επομένως επιστροφή στις αρχές και στις αξίες. Γίνεται όμως ένα λάθος. Ούτε οι αρχές, ούτε οι αξίες πωλούνται στα σούπερ μάρκετ. Δεν μπορεί να πας σε κανένα παντοπωλείο και σούπερ μάρκετ και να ζητήσεις δέκα κιλά αξίες και δέκα κιλά αρχές. Η ορθοδοξία λέει ότι αυτό γίνεται με αίμα, με θυσία, με αγώνα προσωπικό.
Αυτή είναι η σύσταση για το φάρμακο. Μπορούμε, από εκεί θα εξαρτηθεί και η πορεία μας. Όταν δεν κλείνεται ο καθένας στον εαυτό του αλλά ανοίγεται προς τα πλάγια, όταν δεν σκέπτεται πως θα βολευτεί ο ίδιος, όταν δεν υπολογίζει τόσο το κέρδος το δικό του, αλλά και των άλλων είμαστε σε μια καλή πορεία.
Θα τελειώσω με τρία παραδείγματα. Το πρώτο είναι το συγκλονιστικό του Ιωσήφ Ανδρούση. Ο Ιωσήφ Ανδρούσης ήταν από τους δέκα μητροπολίτες που είχαν αιχμαλωτισθεί στην Τριπολιτσά για να μη γίνει επανάσταση στον Ωριά. Και είναι από τους δυο – τρεις που σώθηκαν και μάλιστα η υγεία του ήταν πολύ κακή. Και όταν βγήκε από τη φυλακή στο νεοσύστατο κράτος, δηλαδή μόλις έγινε επανάσταση το 1822 τον έκαναν υπουργό της θρησκείας και της παιδείας, μινίστρο. Και διηγείται το τι συνάντησε, το χάος, αλλά έπρεπε κάτι να κάνει. Και εκεί που προσπαθούσε έρχεται το μήνυμα, όπως ο ίδιος το περιγράφει προς τον Μαυροκορδάτο. Ξεκίνησαν και πάλι τα πλοία των Τούρκων, τα καράβια απ’ τον Ελλήσποντο και κατεβαίνουν εφοδιασμένα. Το δάνειο που περιμέναμε δεν μας το έδιναν. Περιμέναμε 15.000 τάλιρα ισπανικά για να μπορούμε να πάρουμε όπλα, άλλα όμως μας έλεγαν «όχι αυτό το τρίμηνο, το άλλο τρίμηνο, την άλλη περίοδο», γιατί είχαν και αυτοί τις δικές τους τις βλέψεις. Και λέει ο Ιωσήφ προς τον Μαυροκορδάτο «Δεν είναι τα δάνεια, δεν έρχονται τα τάλιρα τα ισπανικά που περιμένουμε. Για δες να κάνουμε. και να πούμε ότι όλα τα μοναστήρια και οι εκκλησιές όσα εικονίσματα ή σκευή που έχουν χρυσό να τα μαζέψουν γιατί τα χρειάζεται η πατρίδα.». Και λέει ο ιστορικός στην συνέχεια, «και συγκεντρώθηκαν 800 οκάδες χρυσού και αργύρου και από τούτα τάισαν τον στρατό και εκείνους που πεινάγανε και ακόμα νόμισμα εκόπη για να μπορούν να πάρουν όπλα».
Το λέω αυτό πως καταντήσαμε σε ένα τόπο με το «εγώ» και «εσύ» από αυτή την ενότητα αυτού του χώρου να είμαστε έτσι διαφορετικά τοποθετημένοι και πώς περιμένουμε να αντιμετωπίσουμε τις ορδές, όχι που ήρθαν αλλά που θα έρθουν. Είμαστε πάρα πολύ μακριά από αυτή τη νοοτροπία. Τότε, για δείτε οι παλαιότεροι εσείς δεν θα τα έχετε προλάβει εγώ τα έχω προλάβει όμως, πλάι στην αυλή της Εκκλησίας υπήρχε το σχολείο και στο ίδιο οικόπεδο και η κοινότητα.
Τώρα, μακριά το σχολείο από την Εκκλησία, όχι μόνο γεωγραφικά αλλά και πνευματικά.
Το δεύτερο παράδειγμα, ο Καποδίστριας, δεν ξέρω ποια σκέψη έχετε όσοι το έχετε διαβάσει αλλά Καποδίστριας δεν ξαναγεννιέται εύκολα σε αυτόν τον τόπο. Όταν ρώτησαν τον Καποδίστρια «εδώ χωρίζουμε λέει τα μιληστέρια, τα υπουργεία, πώς θα κάνουμε το υπουργείο των Θρησκευμάτων και το υπουργείο της Δημόσιας Εκπαίδευσης;» Και απαντάει «αυτά τα δυο δεν χωρίζουνε. Παιδεία και θρησκεία πάνε μαζί, γιατί τα δυο έχουνε πηγή των φώτων τον ίδιο χώρο».
Και το τρίτο παράδειγμα που το ζούμε εμείς σήμερα, βλέπουμε λαμπρούς εκπαιδευτικούς, προσωπικότητες που όμως στήριξαν τη δύναμη τους στην γνώση. Δώσε μας γνώση, δώσε μας εμπειρίες της ζωής και μπορούμε να σώσουμε τον κόσμο. Και βλέπουμε το αποτέλεσμα. Μηδέν. Ούτε τα παιδιά τους πολλές φορές τα μαθαίνουν να μπορούν να προχωρήσουν λίγο πιο πέρα.
Και έχουμε και την άλλη περίπτωση που εδώ θα υπάρξει θα το θυμάστε τον απλό πατέρα, την απλή μάνα και την απλή γριά, οι οποίοι δεν έχουν διδακτορικά διπλώματα, οι οποίοι δεν πήραν παιδαγωγικές γνώσεις ιδιαίτερες αλλά όμως είχαν μια σοφία και μπορούσαν και διοικούσαν τα παιδιά τους, τα παιδαγωγούσαν τόσο πολύ, που μεγάλες προσωπικότητες αλλά και σήμερα επιτυχημένοι άνθρωποι λένε «ό,τι έχω και απόκτησα το χρωστάω σε αυτή την αγράμματη μάνα μου, στον αγράμματο πατέρα μου, που με έμαθε».
Τι γίνεται εδώ πέρα; Εδώ υπάρχουν δύο σοφίες. Οι σοφίες των εγγραμμάτων και η σοφία του θεού, που ούτε η μία μόνη της μπορεί να κάνει κάτι σωστό και ολοκληρωμένο ούτε η άλλη. Εκεί που συναντιώνται η σοφία του θεού, η επιστήμη με τη σοφία του ανθρώπου, την εμπειρία την καλλιέργεια εκεί γίνεται το θαύμα.
Αυτός ο τόπος αγαπητοί μου αδελφοί, για όσους διάβασαν ιστορία και όσους αγωνίστηκαν δεν στάθηκε μόνο στις μπομπάρδες, δεν στάθηκε μόνο στα τάλαρα. Στάθηκε, ρίζωσε και νίκησε όταν η εμπειρία, η καθημερινή ζωή, τα γράμματα, η γνώση συνυφασμένα με την πίστη αυτή δίνει κουράγιο στη ζωή, κάνει έναν χαριτωμένο άνθρωπο και χαρισματικό και εκεί που είναι η καταστροφή, εκεί που είναι ο γκρεμός εκεί όπως λέει ο ποιητής μας «ο γκρεμός και οι σχισμές γεμίζουν άνθη».
Αυτές τις απλές σκέψεις ήθελα να σας πω, και να σας ευχηθώ εσάς που είστε στελέχη νευραλγικά του χώρου μας και νιώθετε τις πικρίες πολλές φορές, όπως νιώθουμε και εμείς πικρίες πάρα πολλές φορές καθημερινά, μην σταθούμε σε αυτά τα πράγματα, να αγκαλιάσουμε τις παραδόσεις μας, την πίστη μας, την θρησκεία μας, την εκκλησία μας, μαζί με τις γνώσεις που μας δίνονται σε αυτούς τους χώρους απαραίτητες και μην φοβηθούμε. Ας έρθουν οι μπόρες, ας έρθουν οι καταιγίδες εμείς να είστε σίγουροι ότι θα νικήσουμε. Ευχαριστώ πολύ».
