Γιατί στον Νότο;
Οι περιοχές του ουρανού που βλέπει ένας παρατηρητής στη Γη εξαρτώνται από το γεωγραφικό πλάτος του τόπου που βρίσκεται ο παρατηρητής. Από τον Βόρειο Πόλο της Γης βλέπουμε μόνο το βόρειο ημισφαίριο του ουρανού, ενώ από το νοτιότερο άκρο της Ευρώπης βλέπουμε όλο το βόρειο ημισφαίριο και ένα μέρος του νότιου ημισφαιρίου, αλλά όχι τις περιοχές κοντά στον νότιο ουράνιο πόλο. Ετσι η ίδρυση του ESO είχε για στόχο την εγκατάσταση ενός αστεροσκοπείου στο νότιο ημισφαίριο της Γης, για να μπορούν οι ευρωπαίοι αστρονόμοι να παρατηρούν τις περιοχές του ουρανού που δεν είναι ορατές από την ήπειρό μας.
Επειτα από εξονυχιστική μελέτη επιλέχτηκε η κορυφή Λα Σίγια (La Silla) των Ανδεων στη Χιλή ως τόπος με χαμηλή νεφοκάλυψη, χαμηλή υγρασία και μηδενική φωτορρύπανση. Στη Λα Σίγια (που στα ισπανικά σημαίνει «σέλλα», από το σχήμα της κορυφής που είναι διπλή) είναι σήμερα εγκαταστημένα 9 τηλεσκόπια, από τα οποία ξεχωρίζουν το μεγάλο τηλεσκόπιο των 3,6 μέτρων και το Τηλεσκόπιο Νέας Τεχνολογίας των 3,5 μέτρων. Το πρώτο εγκαινιάστηκε το 1976 και για την εποχή του ήταν εφάμιλλο με το μεγάλο αμερικανικό τηλεσκόπιο των 5 μέτρων του όρους Πάλομαρ, λόγω της εξαιρετικής ποιότητας του ευρωπαϊκού κατόπτρου και του σκοτεινού ουρανού των Ανδεων.
Κυνηγός εξωπλανητών στη Λα Σίγια
Εκτοτε έχουν κατασκευαστεί πολύ μεγαλύτερα τηλεσκόπια, τα οποία χρησιμοποιούνται σήμερα για παρατηρήσεις αιχμής, αλλά το τηλεσκόπιο των 3,6 μέτρων δεν «μπήκε στη ναφθαλίνη». Εκσυγχρονίστηκε ριζικά το 1999 και σήμερα χρησιμοποιείται αποκλειστικά για την ανακάλυψη εξωπλανητών, δηλαδή πλανητών που περιφέρονται γύρω από άλλα αστέρια και όχι γύρω από τον Ηλιο. Η «εξειδίκευσή» του αυτή οφείλεται στο γεγονός ότι είναι εξοπλισμένο με τον πιο ευαίσθητο φασματογράφο που υπάρχει σήμερα, τον HARPS (High Accuracy Radial Velocity Planet Searcher, δηλαδή Ερευνητής Πλανητών Υψηλής Ακρίβειας Ακτινικών Ταχυτήτων). Ο φασματογράφος αυτός επιτρέπει την ανίχνευση της πολύ μικρής κίνησης του κεντρικού αστέρα, η οποία οφείλεται στην έλξη πλανητών μικρότερων από τον Δία που περιφέρονται γύρω του, και με τη βοήθειά του έχουν ανακαλυφθεί τα 2/3 των γνωστών εξωπλανητών με τόσο μικρή μάζα.
Πέρα από το τηλεσκόπιο των 3,6 μέτρων, στην κορυφή Λα Σίγια είναι σήμερα εγκαταστημένο και το Τηλεσκόπιο Νέας Τεχνολογίας (New Technology Telescope, NTT), διαμέτρου 3,5 μέτρων. Το τηλεσκόπιο αυτό, που εγκαινιάστηκε το 1989, ήταν το πρώτο στο οποίο δοκιμάστηκε η τεχνολογία της ενεργούς διόρθωσης του σχήματος του κατόπτρου με τη βοήθεια υδραυλικού μηχανισμού. Στο πίσω μέρος του κατόπτρου είναι τοποθετημένα μικρά έμβολα, τα οποία ελέγχονται από έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή. Τα έμβολα αυτά «ωθούν» ή «έλκουν» την επιφάνεια του κατόπτρου, έτσι ώστε να διορθώνονται οι παραμορφώσεις που προκαλούνται από το βάρος του, όταν αυτό περιστρέφεται. Η τεχνολογία αυτή έχει από τότε εξελιχθεί σημαντικά και σήμερα επιτρέπει επιπλέον και τη διόρθωση των παραμορφώσεων των ειδώλων που προκαλούν οι ατμοσφαιρικές διαταραχές.
