Ορισμένοι απορούν γιατί ασκείται αρνητική κριτική στην...
πεζοδρόμηση της Πανεπιστημίου: ποιος δεν θέλει να κάθεται σε σκιερά υπόστεγα, μέσα σε πράσινο, χωρίς κυκλοφορία αυτοκινήτων παρά μόνον ποδηλάτων και τραμ, να πίνει τον καφέ του θαυμάζοντας τη Νεοκλασική Τριλογία και χαζεύοντας τους λοιπούς αργόσχολους πολίτες-τουρίστες στα γειτονικά τραπέζια; Με τέτοιες εικόνες άλλωστε -σε 3-D- μας βομβαρδίζει επί τόσα έτη ο ειδησεογραφικός οργασμός των ΜΜΕ; Είναι σαν να ρωτάς σε δημοσκόπηση: σας αρέσει η βολή και η καλοπέραση; Τι απαντήσεις φαντάζεται κανείς ότι θα λάβει;
Γι’ αυτόν το λόγο οι περισσότεροι πολίτες αντιμετωπίζουν την κριτική της πεζοδρόμησης με καχυποψία, ενώ μερικοί τη θεωρούν αδικαιολόγητη. Μπείτε όμως στον κόπο να διαβάσετε το παρακάτω σχόλιο, να προβληματιστείτε, και τότε είναι πιθανό να συμφωνήσετε πως το έργο αυτό είναι περιττό και εν δυνάμει βλαβερό για ολόκληρο το κέντρο της πόλης.
Εμπρός μας έχουμε ένα τυπικό πρόβλημα ιεράρχησης προτεραιοτήτων μεταξύ ανταγωνιστικών (ως προς την εξασφάλιση δημοσίων πόρων) έργων. Μια συγκεκριμένη παρέμβαση αναζωογόνησης του δημόσιου χώρου, όπως κάθε πολεοδομική παρέμβαση, δεν είναι πολιτικά ουδέτερη: άλλα κοινωνικά στρώματα ή ομάδες ευνοεί, άλλα αφήνει αδιάφορα και άλλα ενδεχομένως ζημιώνει. Με δεδομένο ότι οι διαθέσιμοι δημοσιονομικοί πόροι είναι πάντα περιορισμένοι (ιδιαίτερα τώρα), κάθε έργο που αποφασίζεται κατά προτεραιότητα, στερεί –ή πάντως καθυστερεί– από κάποια ομάδα (κοινωνική, γεωγραφική ή συμφερόντων) την ωφέλεια από κάποιο άλλο έργο, που ματαιώνεται.
Από τα πολλά ερωτήματα, ας δοθεί ένα παράδειγμα: γιατί αποτελεί προτεραιότητα η πεζοδρόμηση της Πανεπιστημίου απέναντι π.χ. στην ολοκλήρωση της ανάπλασης του Φαληρικού όρμου ή στη δημιουργία Διεθνούς Συνεδριακού Κέντρου στο Φάληρο ή στην ανάκτηση της ακτής σε άλλο σημείο της μητροπολιτικής Αθήνας;
Μήπως ο στόχος της καθιέρωσης της Αθήνας ως city break δικαιολογεί την προτεραιότητα μιας ανάπλασης στο κέντρο της πόλης αντί μιας άλλης στο θαλάσσιο μέτωπο; Συζητήσιμο, αλλά τότε με τι κριτήρια επιλέγεται η Πανεπιστημίου έναντι της Σταδίου π.χ. που έχει φτάσει σε τέτοια παρακμή και έχει οφθαλμοφανώς ανάγκη βελτίωσης;
Ακόμα όμως και βάζοντας προς το παρόν στην άκρη το επιχείρημα της προτεραιότητας, η πεζοδρόμηση της Πανεπιστημίου αφήνει αναπάντητα κρίσιμα ερωτήματα και κρύβει κινδύνους:
Είναι εύλογη -και δύσκολα αντικρούεται- η υπόνοια ότι η υλοποίηση του έργου θα έχει, για ολόκληρο το κέντρο, δυσμενείς κυκλοφοριακές επιπτώσεις που εκτείνονται μέχρι και το μεγάλο περιμετρικό δακτύλιο –κατά την ίδια τη μελέτη- και ότι η δαπάνη για την αντιμετώπισή τους θα ανέλθει σε απροσδιόριστο επίπεδο. Αποκλείεται;
Η εγκατάσταση λειτουργιών αναψυχής και λιανικού εμπορίου σε μια λεωφόρο που, στο μεγαλύτερο μήκος της, έχει κτίρια ιδρυματικά και εμβληματικά (Κρατική Τράπεζα, Ναός, Μνημεία, Πανεπιστήμιο, Βιβλιοθήκη, Ακαδημία, Ανώτατο Δικαστήριο κ.ά.) είναι άστοχη και θα σημάνει πλήρη απαξίωση του χαρακτήρα της. Ποιος άραγε θα θεωρούσε βελτίωση το ενδεχόμενο, κάτω από την πίεση μιας επακόλουθης αύξησης των τιμών των ακινήτων, το ισόγειο του Γενικού Λογιστηρίου του Κράτους, π.χ., να μετατραπεί σε πιτσαρία ή σουβλατζίδικο; Αποκλείεται;
Η έλλειψη διέλευσης ΙΧ αυξάνει τους κινδύνους για τις παρόδιες εγκαταστάσεις και τους τολμηρούς πεζούς τις νυχτερινές ώρες. Οι συνθήκες ανασφάλειας από τη διακοπή της κυκλοφορίας οχημάτων θα επιτρέψει στα παραβατικά φαινόμενα της Πλατείας Βάθη, της Ομόνοιας και του Μουσείου να επεκταθούν ευκολότερα και κατά μήκος της Πανεπιστημίου μέχρι το Σύνταγμα. Βραχυπρόθεσμα πιστεύω ότι απόρροια της πρότασης θα είναι η προσέλκυση –και εύκολη επέκταση- της αθλιότητας και της εγκληματικότητας από την Ομόνοια στο Σύνταγμα. Αποκλείεται;
Τέλος, ο στόχος της δημιουργίας ζώνης αναψυχής μπορεί να επιτευχθεί με διαπλάτυνση των πεζοδρομίων (ίσως των φαρδύτερων πεζοδρομίων της πόλης), φύτευση δενδροστοιχιών και παρόδια επιμήκη υπαίθρια εστίαση, στο τμήμα του δρόμου όπου υπάρχουν ήδη αντίστοιχες κτιριακές χρήσεις (ας πούμε χονδρικά από τη διασταύρωση της Χαριλάου Τρικούπη και κάτω) φυσικά με ασύγκριτα χαμηλότερη δαπάνη ανά μ2 ενοικιαζόμενου χώρου τραπεζοκαθισμάτων.
Καλούμαστε λοιπόν να δεχτούμε άνευ συζητήσεως την πεζοδρόμηση ενός ήδη ωραίου δρόμου της Αθήνας, ενός δρόμου με έντονο χαρακτήρα, που αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα πολεοδομικά κεφάλαια της πόλης από την άποψη του κτιριακού πλούτου. Ο δρόμος αυτός θα μπορούσε να βελτιωθεί -αν το θελήσουμε- με πολύ μικρότερη δαπάνη από αυτή που έχει προϋπολογιστεί βάσει της πρότασης πεζοδρόμησης (και από τη σίγουρη υπέρβασής της).
Απέναντι στα παραπάνω ζητήματα, ερωτήματα και κινδύνους, πώς αντιδρά η πόλη; Θα έλεγα σαν ευνουχισμένη: ολόκληρο το πολιτικό, καλλιτεχνικό, πνευματικό, αυτοδιοικητικό, οικολογικό κατεστημένο στην πλειονότητά του σιωπά και βαδίζει χαρούμενο, ‘ανύποπτο’ και απροβλημάτιστο προς τα εγκαίνια! Είναι το μοναδικό θέμα στο οποίο συμφωνούν μνημονιακοί και αντιμνημονιακοί, δεξιοί, δεξιότεροι, αριστεροί, αριστερότεροι, κεντρώοι και α-πολιτίκ.
Πλήρης σύμπνοια και συναίνεση σε ένα έργο:
(α) για το οποίο δεν έγιναν διαβουλεύσεις μεταξύ φορέων (δεν διαθέτει την ‘κοινωνική νομιμοποίηση’),
(β) το οποίο παρουσιάζεται κατακερματισμένο (‘σαλαμοποιημένο’ στην ομιλουμένη), ώστε ουδείς δημόσιος φορέας φέρει ολόκληρη την ευθύνη γι αυτό πλην του Αττικό Μετρό. Ποιος υπουργός, δήμαρχος, περιφερειάρχης ή άλλος αρμόδιος για την πολεοδομία υπογράφει το ολοκληρωμένο και ενιαίο έργο (κυκλοφοριακό, συγκοινωνιακό, περιβαλλοντικό, δίκτυα υποδομής, πολεοδομικές διαμορφώσεις, αλλαγές των χρήσεων, προδιαγραφές του φορέα συντήρησης και κανονισμοί λειτουργίας του); Μήπως το Αττικό Μετρό έχει, νομικά κατοχυρωμένη, την αποκλειστική ευθύνη για μείζονες πολεοδομικές παρεμβάσεις της Αθήνας; Και τέλος, αλήθεια ποιες είναι οι προεκλογικές θέσεις των υποψήφιων δημάρχων στο θέμα;
(γ) το οποίο δεν απαντά στα, κατά βάση κοινωνικά, προβλήματα του Κέντρου της πόλης, υπεκφεύγοντας με την κλασική αποπροσανατολιστική συνταγή ΠΓΠ (πεζοδρόμηση, γλάστρες, παγκάκια) ή, ακόμα χειρότερα, με το ατράνταχτο δείγμα της παντελούς αμηχανίας και θλιβερής απώλειας στόχου: «ας κάνουμε κάτι, οτιδήποτε τέλος πάντων, σε αυτήν την πόλη».
Το 2011 είχα δημοσιεύσει μια μελέτη που κατέγραφε τις ελλείψεις σε δημόσιο χώρο των υποβαθμισμένων πυκνοδομημένων κεντρικών περιοχών της Αθήνας. Πρότεινα τότε ένα πρόγραμμα δημιουργίας πάρκων γειτονιάς (χώρων πρασίνου και κοινωνικών υπηρεσιών) που θα λειτουργούσαν ως πυρήνες τοπικής αναζωογόνησης.
Αντιπαραβάλλοντας το πρόγραμμα εκείνο με την πρόταση της πεζοδρόμησης της Πανεπιστημίου, είχα κατακρίνει τη δεύτερη ως «έργο προκλητικό που παραβλέπει οικονομικές δυνατότητες, αγνοεί κοινωνικές ανισότητες, ανατρέπει οφθαλμοφανείς προτεραιότητες και επιδεινώνει πιθανώς τη λειτουργία της πόλης· χαρακτηρίζεται, με άλλα λόγια, έργο πολυτελές, περιττό και ενδεχομένως βλαβερό».
Από τότε δεν άλλαξε τίποτε, εκτός ίσως από μια μεγαλύτερη ένταση της ανισότητας: αυξημένο ενδιαφέρον για την επιφανειακή εικόνα, πλήρης αδιαφορία για το περιεχόμενο της πόλης. Όλοι φλέγονται για τη ‘βιτρίνα του μαγαζιού’, όλοι αγνοούν τον ‘ακάλυπτο’ – για να μεταφέρω δύο χαρακτηριστικούς κτιριακούς όρους στο πολεοδομικό/κοινωνικό επίπεδο της Πρωτεύουσας. -->
