Επιτέλους, το βλέπουν! Η Ευρώπη αρχίζει να ανησυχεί για τις ομοιότητες ανάμεσα στις οικονομίες της Ελλάδας και της Πορτογαλίας, φοβούμενη ότι θα οδηγήσουν σε πλήρη εκτροχιασμό του πορτογαλικού προγράμματος παρά τη μεγάλη διαφορά στις συμπεριφορές των πολιτικών ηγεσιών των δύο κρατών. Ο εκτροχιασμός του πορτογαλικού προγράμματος είναι επί θύραις και η Ευρώπη – δηλαδή το Βερολίνο – αρχίζει να φοβάται ότι αυτό θα ενισχύσει τις αμφιβολίες για τη στρατηγική του στην επίλυση της κρίσης χρέους της Ευρωζώνης που είναι η αυστηρή δημοσιονομική πειθαρχεία με κάθε κόστος. Διότι αν αποτύχει και το πρόγραμμα της Πορτογαλίας με τον ίδιο ή παραπλήσιο τρόπο με τον οποίο απέτυχε το ελληνικό πρόγραμμα, θα δικαιωθούν όλοι εκείνοι – και είναι πάρα πολλοί – που έχουν υποστηρίξει από την αρχή ή … κάπου στο δρόμο ότι η συνταγή που δίνει η Μέρκελ στον ευρωπαϊκό Νότο συντρίβει τις οικονομίες και περιορίζει τις δυνατότητες των κυβερνήσεων να θέσουν υπό έλεγχο το χρέος τους.
Οι Πορτογάλοι έχουν εφαρμόσει στο μέγιστο βαθμό όλες τις συνταγές που τους έδωσε η Ευρώπη – ίσως επομένως να υπάρχει πρόβλημα με τις συνταγές της Ευρώπης, δηλαδή της Γερμανίας, της ΕΚΤ και του ΔΝΤ, αρχίζουν να ψιθυρίζουν τις τελευταίες μέρες στις Βρυξέλλες.
Το κοινό στοιχείο ανάμεσα στην Ελλάδα και την Πορτογαλία που αποτελεί κι ένα βασικό πρόβλημα και των δύο χωρών είναι ο μικρός εξαγωγικός τομέας. Γι’ αυτό οι δύο αυτές περιφερειακές χώρες είναι ευάλωτες στη μεγάλη μείωση των δημοσίων ελλειμμάτων τους.
Κι έτσι οι επενδυτές έχουν κάθε λόγο να είναι επιφυλακτικοί. Η Ελλάδα έχασε οριστικά τη μάχη βιωσιμότητας του χρέους της και το ελληνικό PSI είναι κιόλας εδώ. Η Πορτογαλία είδε αντίστοιχα τα επιτόκια του 10ετούς ομολόγου της να περνούν από το 10% τον περασμένο Μάιο, όταν έγινε η συμφωνία διάσωσης της χώρας, στο 14% σήμερα, επίπεδο που δηλώνει σοβαρές ανησυχίες για πιθανό χρεοστάσιο.
Σε αντίθεση με την Ελλάδα, που με τις διαρκείς παλινδρομήσεις της κυβέρνησης Παπανδρέου ανάμεσα στις άφθονες υποσχέσεις και δεσμεύσεις για μεταρρυθμίσεις και μείωση των ελλειμμάτων στο εξωτερικό και την αδράνεια στο εσωτερικό, έγινε το κακό παιδί της Ευρώπης, η Πορτογαλία είναι ο άριστος μαθητής που μόνο καλά λόγια λένε γι’ αυτόν οι Ευρωπαίοι.
Η Λισσαβόνα ακολουθεί τις απαιτήσεις του ευρωπαϊκού προγράμματος με θρησκευτική ευλάβεια και υποστηρίζει πως η φιλόδοξη ατζέντα διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων που εφαρμόζει – κυρίως η χαλάρωση της νομοθεσίας για τις προσλήψεις και τις απολύσεις – θα ενισχύσει την ανταγωνιστικότητα της οικονομίας. Επίσης επιμένει στην ταχεία περικοπή των δημοσίων ελλειμμάτων.
«Όλα αυτά τα προγράμματα πρέπει να είναι εμπροσθοβαρή», έχει δηλώσει ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Κάρλο Μέντας που διαχειρίζεται το ευρωπαϊκό πρόγραμμα. «Θέλουμε να κάνουμε όσο πιο γρήγορα γίνεται την προσαρμογή ώστε να επιστρέψουμε όσο το δυνατό πιο σύντομα στην ανάπτυξη».
Το ευρωπαϊκό πρόγραμμα της Πορτογαλίας που τέθηκε σε εφαρμογή το Μάιο του 2011 βασίζονταν στην υπόθεση ότι η χώρα θα μπορούσε να βγει στις αγορές εκδίδοντας 10ετή ομόλογα ύψους 10 δις ευρώ το Σεπτέμβριο του 2003. Το μεγαλύτερο μέρος των οικονομολόγων αμφιβάλλει πλέον ότι κάτι τέτοιο είναι εφικτό. «Καταφανώς δεν υπάρχει περίπτωση», δήλωσε στη Wall Street Journal ο Ντάνιελ Γκρος, διευθυντής του Centre for European Policy Studies.
Οι Πορτογάλοι κυβερνητικοί αξιωματούχοι τονίζουν ότι οι Ευρωπαίοι ηγέτες άφησαν ανοιχτό το ενδεχόμενο να δώσουν και νέα βοήθεια στη Λισσαβόνα αν οι αγορές δεν έχουν ηρεμήσει ως το δεύτερο ήμισυ του 2013 – η βασική προϋπόθεση ωστόσο είναι να έχουν παραμείνει μέσα στους στόχους του προγράμματος. «Δεν θα χρειαστούμε νέα βοήθεια επειδή δεν εφαρμόσαμε αποτελεσματικά το πρόγραμμα», λέει ο Κάρλο Μέντας.
Η επίλυση της κρίσης της Πορτογαλίας είναι εξαιρετικά δύσκολη για τον ίδιο λόγο που ήταν και στην Ελλάδα: των πολύ χαμηλών εξαγωγών και των δύο αυτών οικονομιών. Για την Ελλάδα οι εξαγωγές αντιπροσωπεύουν μόλις το 25% του ΑΕΠ της και για την Πορτογαλία το 35%. Πώς σας φαίνεται σε σύγκριση με το 100% του ΑΕΠ της που έχει η Ιρλανδία; Και το Δουβλίνο εφαρμόζει σκληρό πρόγραμμα λιτότητας αλλά χάρη στις υψηλές εξαγωγές η ιρλανδική οικονομία παρουσίασε πέρυσι μικρή ανάπτυξη και η Ιρλανδία κατάφερε πριν λίγες μέρες να βγει στις αγορές και να πραγματοποιήσει ανταλλαγή χρέους προετοιμάζοντας το δρόμο για την επιστροφή της στα τέλη του 2012. Αντίθετα οι πολύ χαμηλές εξαγωγές της Πορτογαλίας και οι ακόμη χαμηλότερες της Ελλάδας έχουν σαν αποτέλεσμα η λιτότητα να συντρίβει τις οικονομίες τους γιατί δεν μπορούν να πετύχουν μια μεγάλη αύξηση εξαγωγών και να αντισταθμίσουν τη ζημιά των δημοσιονομικών περικοπών.
Ιδίως το ελληνικό πρόγραμμα λιτότητας είχε πολύ βαθύτερες επιπτώσεις στην οικονομία απ’ ό,τι αναμενόταν. Στις εκτιμήσεις που συνόδευαν την πρώτη ανακοίνωση του ελληνικού προγράμματος η Ευρωπαϊκή Ένωση και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο προέβλεπαν ότι η εγχώρια ζήτηση θα μειώνονταν κατά 5.6% το 2010 και κατά 5.9% το 2011. Τελικά η εγχώρια ζήτηση στην Ελλάδα μειώθηκε κατά 7% το 2010 και κατά 9% το 2011 βαθαίνοντας την ύφεση. Για την Πορτογαλία τα νούμερα για την εγχώρια ζήτηση ήταν καλύτερα του αναμενόμενου τους πρώτους 6 μήνες του προγράμματος αλλά η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το ΔΝΤ έχουν μειώσει τις προβλέψεις για την εγχώρια ζήτηση το 2012 και το 2013.
Τουτέστιν, από τη στιγμή που ο εξαγωγικός τομέας των δύο αυτών χωρών ήταν μικρός, οι προσπάθειες της Ελλάδας και της Πορτογαλίας να μειώσουν την ύφεση με εξαγωγές είναι χαμένες από τη στιγμή που δεν μπορούν να υποτιμήσουν τα νομίσματα τους ταχύτερα από τους γείτονές τους.
Τον περασμένο Αύγουστο μια ομάδα οικονομολόγων της Goldman Sachs, με βάση τα στοιχεία έκθεσης του ΔΝΤ, υποστήριξαν σε σημείωμά τους ότι τα προγράμματα λιτότητας της Ελλάδας και της Πορτογαλίας μάλλον ξεπερνούν το ‘όριο ταχύτητας’ – εκείνο δηλαδή το σημείο όπου η λιτότητα γίνεται αυτοτροφοδοτούμενη. «Πολύ μεγάλες και ταχείς προσαρμογές αυτού του τύπου σε καθεστώς σταθερής συναλλαγματικής ισοτιμίας, αν και ενίοτε απαραίτητες, είναι επικίνδυνες καθώς το πλήγμα στην οικονομία μπορεί να υπονομεύσει την επιτυχία τους», αναφέρεται.
Η διαφορά, και γι’ αυτό οι διαφορετικές τύχες της Ιρλανδίας από της Ελλάδας και της Πορτογαλίας αντανακλώνται στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών που δίνει το μέτρο για το πόσα εξάγει μια οικονομία έναντι αυτών που εισάγει. Το 2010 η Ιρλανδία είχε μικρό πλεόνασμα και αναμένεται να το διατηρήσει φέτος, το 2012 και το 2013. Αντίθετα τα ελλείμματα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών της Ελλάδας και της Πορτογαλίας το 2011 βρίσκονταν στο 9.9% και 7.6% του ΑΕΠ τους αντίστοιχα. Πόσο πολύ απέχουν οι δύο αυτές χώρες από τα μεγάλα πλεονάσματα που κατά τους οικονομολόγους χρειάζονται προκειμένου να έχουν πιθανότητες να αποπληρώσουν τα χρέη τους; Πάρα πολύ…
Η Ελλάδα βέβαια έχει υψηλότερο δημόσιο χρέος από την Πορτογαλία – στο 159% του ΑΕΠ της στα τέλη του τρίτου τριμήνου έναντι 110% της Πορτογαλίας. Αλλά η Πορτογαλία έχει πολύ μεγαλύτερο χρέος στον ιδιωτικό τομέα από την Ελλάδα.
«Γνωρίζουμε τι συμβαίνει όταν υπάρχει υπερβολικό χρέος στον ιδιωτικό τομέα: μεταφέρεται στο δημόσιο τομέα», παρατηρεί ο Ντάνιελ Γκρος. «Στον ιδιωτικό τομέα της Πορτογαλίας χρειάζονται περισσότερα χρεοστάσια και μεγαλύτερες διαγραφές χρέους, αλλά είναι πάρα πολύ δύσκολο όλα αυτά να επιτευχθούν».
