Αλλά ενώ έχει βρεθεί επί του παρόντος μια οριακή λύση, πολύς κόσμος πιστεύει πως η κίνηση αυτή απλά μεταθέτει την ημέρα του απολογισμού καθώς η Ελλάδα δεν θα εφαρμόσει τις υποσχέσεις της και θα καταλήξει είτε σε μια απόφαση για έξοδο από την Ευρωζώνη είτε σε ένα αναπόφευκτο χρεοστάσιο.
Και πριν ακόμη την τελευταία συμφωνία οι πολιτικοί ηγέτες της Ολλανδίας και της Φιλανδίας αλλά και μέρος του γερμανικού πολιτικού κατεστημένου αναρωτιούνταν μεγαλόφωνα αν έπρεπε η Ελλάδα να παραμείνει στο ευρώ. Την ίδια στιγμή η λαϊκή οργή στην Αθήνα έβγαινε εκτός ελέγχου και η εμπάθεια της πολιτικής διαμάχης άρχιζε να μοιάζει επικίνδυνα με τις λυσσαλέες διαμάχες για τις γερμανικές αποζημιώσεις της δεκαετίας του 1920.
«Ποιος έχασε την Κίνα;», ήταν το ερώτημα που έθεταν κατά τη δεκαετία του 1950 οι Αμερικανοί μετά τη νίκη των κομμουνιστών του Μάο το 1949. Οι Ευρωπαίοι μπορεί σύντομα να αρχίσουν να θέτουν την ίδια ερώτηση για την Ελλάδα.
Ο βασικός ένοχος είναι βέβαια οι ίδιοι οι Έλληνες. Η ανευθυνότητα της ελληνικής πολιτικής ηγεσίας ξεπέρασε κάθε όριο, οι πελατειακές σχέσεις δηλητηρίασαν την κυβέρνηση ενώ ο δείκτης διαφθοράς της Διεθνούς Διαφάνειας τοποθετεί την Ελλάδα στην 80η θέση παγκοσμίως. Αρκεί να αναλογιστούμε ότι το ελληνικό Υπουργείο Οικονομικών είχε στόχο να διεξάγει μέσα στο 2011 75 φορολογικούς ελέγχους σε άτομα πολύ υψηλών εισοδημάτων αλλά ως το Σεπτέμβριο είχε διεξάγει μόνο 39.
Αλλά θα ήταν πολύ εύκολο να μείνουμε στις ευθύνες των Ελλήνων και να μη δούμε τις ευθύνες της Ευρώπης. Το πρώτο λάθος των Ευρωπαίων πολιτικών ήταν ότι για πάρα πολύ καιρό – ολόκληρους μήνες – χρονοτριβούσαν, μόνο και μόνο για να καταλήξουν στο τέλος σε ένα μη ρεαλιστικό πρόγραμμα βοήθειας που προέβλεπε την επιστροφή της Ελλάδας στις κεφαλαιαγορές το 2013. Τώρα είναι πλέον σαφές ότι η Ελλάδα θα χρειαστεί χρόνια, ίσως και μια ολόκληρη δεκαετία, για να μεταρρυθμίσει την οικονομία της και να διορθώσει τις ανισορροπίες της.
Το δεύτερο λάθος της Ευρώπης ήταν η αντιφατική απάντησή της στην ελληνική κρίση φερεγγυότητας. Υπήρχαν δύο δυνατές στρατηγικές: είτε να απομειωθεί από την αρχή μέσω κουρέματος το ελληνικό δημόσιο χρέος, αποκαθιστώντας έτσι γρήγορα τη φερεγγυότητα της χώρας, είτε να αναληφθεί το ελληνικό χρέος από την Ευρώπη στο όνομα της περιφρούρησης της συλλογικής φήμης όλων των κρατών-μελών της Ευρωζώνης. Η κάθε μια στρατηγική από μόνη της είχε συνοχή. Αλλά η Γερμανία και η Γαλλία συμφώνησαν σε ένα μείγμα που ήταν αντιφατικό. Γερμανοί και Γάλλοι προτίμησαν να προσποιηθούν ότι η Ελλάδα δεν είχε πρόβλημα φερεγγυότητας και να αρχίσουν να τη δανείζουν με τιμωρητικά επιτόκια που επιδείνωσαν το πρόβλημα. Συν τοις άλλοις χρειάστηκαν 18 μήνες για να εγκαταλείψουν αυτήν την λανθασμένη πολιτική.
Το τρίτο λάθος ήταν οι λανθασμένες προτεραιότητες. Από την έναρξη της κρίσης το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο είχε διαγνώσει ένα διπλό πρόβλημα για την Ελλάδα: αδύναμα δημόσια οικονομικά και σοβαρή απώλεια ανταγωνιστικότητας. Δυστυχώς οι σχεδιαστές πολιτικής της. Ευρώπης εστίασαν στο πρόβλημα των δημόσιων οικονομικών με τη μάταιη ελπίδα ότι οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις θα έλυναν το πρόβλημα της ανταγωνιστικότητας. Οι ελληνικές αρχές επένδυσαν το μεγαλύτερο τμήμα του έτσι κι αλλιώς πενιχρού πολιτικού τους κεφαλαίου στη δημοσιονομική προσαρμογή αντί για την οικοδόμηση μιας ανταγωνιστικής οικονομίας.
Το πρόγραμμα που προτείνεται αυτή τη φορά αντιστρέφει την τάξη των προτεραιοτήτων θέτοντας την ανταγωνιστικότητα και την ανάπτυξη πριν από την επίτευξη των δημοσιονομικών στόχων. Επομένως παραμένει το ερώτημα γιατί έπρεπε να περιμένουμε δύο χρόνια για την απόφαση αυτή.
Τέταρτον, τίποτα το ουσιαστικό δεν έχει γίνει για την ανάπτυξη. Ένα πρόγραμμα δημοσιονομικής προσαρμογής είναι υποχρεωτικά υφεσιακό αλλά η ανάγκη αυτή δεν πρέπει να παρεμποδίζει τις προσπάθειες κινητοποίησης εργαλείων για την ανάκαμψη της οικονομίας. Η Ελλάδα θα έπρεπε κατά βάση να στηριχθεί με μεγάλα κεφάλαια περιφερειακής αναπτυξιακής βοήθειας από τον προϋπολογισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης που δεν χρησιμοποιήθηκαν εξαιτίας της έλλειψης εγχώριας συγχρηματοδότησης. Μόλις το καλοκαίρι αναγνωρίστηκε – και μάλιστα σε πολύ μέτριο βαθμό – ότι αυτή η βοήθεια θα έπρεπε να χρησιμοποιηθεί προκειμένου να στηρίξει την ανάκαμψη της ελληνικής οικονομίας.
Το πέμπτο και τελευταίο αλλά πολύ σοβαρό λάθος της Ευρώπης ήταν η αδιαφορία της απέναντι στο δίκαιο μοίρασμα των βαρών. Θα ήταν κατανοητό κάτι τέτοιο εκ μέρους του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου που είναι ένας τεχνοκρατικός οργανισμός ο οποίος εστιάζει αποκλειστικά στα μακροοικονομικά. Αλλά η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι μια πολιτική οντότητα που είχε ως έναν από τους βασικούς της στόχους την κοινωνική δικαιοσύνη. Δεν είναι δυνατόν να ζητά τη δραστική περικοπή του κατώτατου μισθού και να αποδίδει περιορισμένη σημασία στη φοροδιαφυγή του ενός δέκατου του πληθυσμού που βρίσκεται στην κορυφή της εισοδηματικής πυραμίδας και που στοιχίζει στο ελληνικό δημόσιο το ένα τέταρτο των φορολογικών του εσόδων.
Σε αντίθεση με τις εύκολες κριτικές, η Ευρώπη δεν μπορεί να κατηγορηθεί για την επιβολή λιτότητας στην Ελλάδα. Η λιτότητα ήταν η αναγκαία συνέπεια μιας μεγάλης προσπάθειας χρηματοδοτικής στήριξης και μια χώρα με τόσο μεγάλες ανισορροπίες αναπόφευκτα θα πρέπει να περάσει από ένα στάδιο σκληρής λιτότητας.
Αλλά η Ευρώπη πρέπει να κατηγορηθεί γιατί έδωσε στην Ελλάδα ένα πρόγραμμα πολύ καθυστερημένο, με σφάλματα στον σχεδιασμό του, ανισόρροπο και άδικο. Όταν συνεπώς τεθεί το ερώτημα ‘ποιος έχασε την Ελλάδα’, οι κατηγορίες θα μοιραστούν σε πολλές κατευθύνσεις.
