Εισαγωγικό κείμενο και βιογραφικά στοιχεία από το βιβλίο του Νίκου Νικολάου: "ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ στην ιστορία της πόλης Ρόδου μέσα από τα ονόματα των δρόμων της".
Με τη συνθήκη των Βερσαλλιών, στις 28 Ιουνίου 1919, σφραγίστηκε το τέλος του Β! παγκοσμίου πολέμου. Η Ελλάδα, είναι με τους νικητές. Όμως το Δωδεκανησιακό Ζήτημα δεν έχει βρει ακόμα τη λύση του.
Ήδη από το Δεκέμβριο του 1918 ο Έλληνας πρωθυπουργός, Ελευθέριος Βενιζέλος, είχε υποβάλει στο συνέδριο ειρήνης στο Παρίσι, υπόμνημα με τις ελληνικές θέσεις και διεκδικήσεις στους τέσσερις Μεγάλους, Αγγλία, Αμερική, Γαλλία και Ιταλία.
Το Δωδεκανησιακό Ζήτημα είναι επιτέλους στο προσκήνιο της διεθνούς διπλωματίας.
Τις απόψεις του ο Βενιζέλος τις στηρίζει σ' ένα βασικό αξίωμα: Την παρουσία πυκνών ελληνικών πληθυσμών στις διεκδικούμενες περιοχές, στην εθνολογική δηλαδή, βάση. Και τα Δωδεκάνησα, υποστηρίζει, είναι από χιλιετηρίδες ελληνικά και πρέπει να επανέλθουν στην Ελλάδα. Εξάλλου, σύμφωνα και με τη διακήρυξη του δόγματος των Εθνοτήτων και του δικαιώματος για αυτοδιάθεση των λαών του Αμερικανού προέδρου Ουίλσον, κάθε συνθήκη που αντιστρατευόταν τις αρχές αυτές, έπαυε να έχει ισχύ. Και με βάση τα παραπάνω η μυστική συνθήκη του 1915 μεταξύ της Ιταλίας και των Δυνάμεων της Αντάντ, για προσάρτηση της Δωδεκανήσου, έπρεπε να ακυρωθεί.
Όσο όμως το Δωδεκανησιακό Ζήτημα παρέμενε άλυτο, οι κάτοικοι των νησιών συνέχιζαν να αγωνιούν. Αντιλαμβάνονται πλέον ότι πρέπει να κινητοποιηθούν, αν θέλουν να πετύχουν την εθνική τους αποκατάσταση.
Και για το σκοπό αυτό συντάσονται ψηφίσματα και οργανώνονται συλλαλητήρια για να προβάλουν με κάθε τρόπο την ελληνικότητα των νησιών και τον προαιώνιο πόθο τους, για ένωση με την Ελλάδα, ανασκευάζοντας την ύπουλη ιταλική προπαγάνδα, για δήθεν αδιαφορία τους στην αλλαγή της πολιτικής τους ζωής.
Επίκεντρο των ενωτικών και εθνικών εκδηλώσεων του δωδεκανησιακού λαού είναι η Ιερά Μητρόπολη Ρόδου, με αρχηγό τον ποιμενάρχη της Απόστολο Τρύφωνος και τη Δημογεροντία, που, σε συνεννόηση με το "Δωδεκανησιακό Σύλλογο Αθηνών", οργανώνειπανδωδεκανησιακό συλλαλητήριο για την Ένωση ανήμερα το Πάσχα, στις 7 Απριλίου του 1919.
Η ιταλική αντίδραση υπήρξε βίαιη και απάνθρωπη στις εκκλησίες της πόλης και των χωριών. Στη Βιλλανόβα, σημερινό Παραδείσι, λογχίζονται από Ιταλούς στρατιώτες, οι Εθνομάρτυρες Παπαλουκάς και Ανθούλα Ζερβού και συλλαμβάνονται οι πρωταίτιοι της εξέγερσης, για να δικαστούν. Μνημειώδης υπήρξε η υπεράσπιση των κατηγορουμένων ως πρωταιτίων, από τον πατριώτη δικηγόρο και δημογέροντα Γεώργιο Θ. Γεωργιάδη (1883-1951).
Τα γεγονότα, γνωστά και ως "Αιματηρόν Πάσχα", πήραν μεγάλη δημοσιότητα στην Ελλάδα και στην Ευρώπη, που βλέπει πλέον με συμπάθεια το Δωδεκανησιακό Αγώνα.
Ιδού, πώς περιγράφει τα γεγονότα ο δικηγόρος Γ. Θ. Γεωργιάδης, στο βιβλίο του "Το Αιματηρόν Πάσχα του 1919", από τη σειρά "Δωδεκανησιακή Βιβλιοθήκη", που εκδόθηκε στην Αθήνα το 1945.
Γεγονότα εις την πρωτεύουσαν Ρόδον
Από πρωίας, την ημέραν του Πάσχα, ολόκληρος ο ελληνικός λαός της πρωτευούσης Ρόδου, αψηφών τας απειλάς τας οποίας αι Ιταλικαί Αρχαί από της Μεγάλης Εβδομάδος ήρχισαν ν' απευθύνωσι προς αυτόν διαφοροτρόπως, είχε συγκεντρωθεί εις τον αυλόγυρον της Ιεράς Μητροπόλεως ίνα αφ' ενός μεν συνοδεύση τον Μητροπολίτην κατά το κρατούν έθιμον εις τον Καθεδρικόν Ναόν, όπου θα ετελείτο η συνήθης ακολουθία της Β! Αναστάσεως, αφ΄ετέρου δε να εκδηλώση άπαξ έτι τους κατακλύζοντας την ψυχήν του προαιωνίους πόθους, υπέρ της ενώσεως και της Ρόδου μετά της μητρός Ελλάδος.
Εκτός όμως τούτων ο Ροδιακός λαός εσκόπει να αποκηρύξει και πάντας εκείνους, οι οποίοι ηθέλησαν να πλαστογραφήσωσι τα ελληνικά του αισθήματα, την ελληνικήν του εν γένει οντότητα, δίδων τοιουτοτρόπως δια μίαν ακόμη φοράν έν καλόν μάθημα εις τους Ιταλούς, οι οποίοι εζήτουν να καταπνίξωσι πάσαν εκδήλωσιν της ελληνικής του υποστάσεως δια παντός θεμιτού και αθεμίτου μέσου και να παρουσιάζωσι τον ελληνικόν λαόν της Δωδεκανήσου σκεπτόμενον και φρονούντα άλλως ως επέβαλλεν εις αυτόν η εθνική του συνείδησις, ήν τοσούτοι αιώνες στυγεράς δουλείας δεν κατώρθωσαν να διαστρεβλώσωσι και νοθεύσωσι.
Ο Λόγος του Μητροπολίτου Αποστόλου
"Αγαπητά τέκνα,
Κατά το παρελθόν έτος, χαιρετίζων υμάς κατά την στιγμήν ταύτην, ηυχόμην μεθ΄υμών τω Ειρηνάρχη Θεώ, όπως πέμψη τω κόσμω την ειρήνην και όπως αξιωθώμεν κατά το παρόν έτος να συνεορτάσωμεν μετά των άλλων αδελφών ημών.
Ο καλός μας Θεός ήκουσε την ευχήν μας. Πολλοί αδελφοί μας επέστρεψαν περιμένομεν δε, μετ' ολίγον και τους άλλους.
Το τηλεβόλον έπαψεν τους απαισίους μυκηθμούς, εξεχώρησε δε την θέσιν του εις την γραφίδα.
Τα μάλλον εξέχοντα πνεύματα της ανθρωπότητος κάθηνται σήμερον περί την πρασίνην τράπεζαν και συσκέπτονται πώς να δημιουργήσωσι δια την ανθρωπότητα ειρήνην διαρκή, μέλλον ημερώτερον, φιλανθρωπότερον.."
"…Η λαμπροτέρα δε γραμμή του Ουιλσονείου προγράμματος είναι η θεμελίωσις της μελλούσης ειρήνης επί της Αρχής των Εθνικοτήτων.
Τι άλλο ωνειροπόλησεν από πέντε αιώνων η ελληνική φυλή; ειμή την εθνικήν της αποκατάστασιν δια της συνενώσεως των διαφόρων αυτής τμημάτων εις έν όλον συμπαγές;
Και όμως, τέκνα μου ηγαπημένα, παρ' όλον τούτον τον ενιαίον πόθον συμπάσης της φυλής μας, ευρέθησαν Έλληνες λεγόμενοι, τον αριθμόν 17, οίτινες ετόλμησαν να πλαστογραφήσωσι την θέλησιν ταύτην του Ορθοδόξου Ελληνικού λαού της Ρόδου…"
"…Δια τούτο νομίζω ότι ο λαός της Ρόδου δύναται χωρίς ποσώς να παρεκτρπή εκ των προς την Σεβαστήν Ιταλικήν Κυβέρνησιν καθηκόντων του, να εκδηλώσει ποίος είναι ο γνήσιος πραγματικός και μοναδικός πόθος του.
Επικυρών δε και εμπράκτως το αναγνωσθέν Δημοψήφισμα να ζητωκραυγάση υπέρ της ενώσεως αυτού μετά της Μητρός Ελλάδος".
Και το πλήθος ξέσπασε σε ουρανομήκεις ζητωκραυγές και συνεχώς επαναλάμβανε:
-Είμεθα Έλληνες και θέλουμε την Μάνα μας.
-Ζήτω η Ελλάς
-Ζήτω η Ένωσις
-Ζήτω το Ελληνικόν Έθνος
-Ζήτω ο Ελληνισμός
-Κάτω οι προδόται
Γεγονότα εις το χωρίον Βιλλανόβα
"Κατά την Β! Αναστασιν εγένετο εντός της εκκλησίας το υπέρ της ενώσεως μετά της Ελλάδος συλλαλητήριον, κατόπιν του οποίου συνελήφθησαν υπό των Ιταλών οι δύο διδάσκαλοι του χωρίου Κωνσταντίνος Πανταζής και Νικόλαος Μαγκαφάς.
Καθ' ήν στιγμήν δε ωδηγούντο ούτοι εις το τμήμα, οι κάτοικοι ζητωκραυγάζοντες υπέρ της ενώσεως απήτουν παρά των στρατιωτών την αποφυλάκισιν των διδασκάλων ή τη σύλληψιν όλων των κατοίκων, διότι όλοι εζητωκραύγαζον υπέρ της ενώσεως μετά της Ελλάδος.
Οι στρατιώτες όμως διαταχθέντες υπό του τενέντε, αντί απαντήσεως ήρχισαν να κτυπώσι δια των υποκοπάνων και της λόγχης, αδιακρίτως, τους κατοίκους δια να διαλύσουν αυτούς.
Την στιγμήν εκείνην η χωρική Ανθούλα Γεωργίου Μανωλά ή Ζερβούιδούσα στρατιώτην Ιταλόν κτυπώντα ανηλεώς δια του υποκοπάνου δωδεκαετές τι παιδίον ζητωκραυγάζον, ηθέλησε να παρατηρήση αυτώ ότι δεν έπρεπε να κτυπά τοιουτοτρόπως έν μικρόν παδίον. Αλλ' ο στρατιώτης εκμανείς εκ της παρατηρήσεως ταύτης επυροβόλησε δια του περιστρόφου του εις το στήθος της γυναικός, η οποία ζώσα εισέτι, επεχείρησε να λάβη λίθον δια να αμυνθή, οπότε λογχισθείσα υπό τριών άλλων στρατιωτών εκ των όπισθεν, έπεσεν αμέσως νεκρά.
Ενώ δε διεδραματίζοντο ταύτα, εις άλλο σημείον της οδού είς στρατιώτης Ιταλός διαταχθείς υπό του αξιωματικού έσπευσε πλησίον των εκεί ισταμένων ιερέων Παπα Αναστασίου και Παπα Λουκά και διέταξεν αυτούς να αποσυρθώσι. Επειδή όμως οι ιερείς εξηκολούθουν να παρακολουθώσι τας διαδραματιζομένας σκηνάς μεταξύ αφ' ενός στρατιωτών κτυπώντων δια λόγχης και αφ' ετέρου αόπλων χωρικών προσπαθούντων παντί σθένει να αμυνθώσιν, ο στρατιώτης ελόχγισε εις το στήθος τον Παπά Λουκά εκπνεύσαντα μετ' ολίγα λεπτά, λαβών δε, ως φαίνεται ρητήν εντολήν παρά του αξιωματικού του, ειπόντος καθ' ήν στιγμήν ο στρατιώτης εσκόπει να κτυπήση τον Παπά Αναστάσιον, "τον άλλον, τον άλλον", δηλαδή τον Παπά Λουκάν, πράγμα το οποίον σημαίνει καθαράν προμελέτην, διότι εναντίον του φονευθέντος ιερέως οι Ιταλοί έπνεον μένεα, καθότι καταδικασθείς μάλιστα προ δύο μηνών, υπό του στρατοδικείου εις εξάμηνον φυλάκισιν μόνον διότι είπεν ότι "η Ελλάς θα έλθη εδώ".
Ανάλογα γεγονότα περιγράφονται στο ίδιο βιβλίο και στα χωριά της Ρόδου, Αρχάγγελο, Μαλώνα, Αφάντου, Θολό, Ασκληπειό, Ψίνθο, Λάερμα, Αρνίθα και Απολακκιά, Αρχίπολη, Βάτι, Γεννάδι, Έμπωνα, Κοσκινού, Καλυθιές, Καλαβάρδα και Κάστελλο (Κρητηνία), Κάλαθο, Μαριτσά, Μάσαρι, Μονόλιθο, Πλατάνια, Σορωνή, Σιάννα, Σάλακο, Λίνδο, Λαχανιά, Τριάντα, Φάνες, Λάρδο, Προφύλια και Ίστριο, καθώς και στα νησιά Χάλκη, Σύμη,
Βιογραφικά στοιχεία
Λουκάς Παπαλουκάς (1863-1919)
Ιερέας, Εθνομάρτυρας της ιταλοκρατούμενης Δωδεκανήσου. Το κοσμικό του όνομα ήταν Λουκάς Παπακωνσταντίνου του Κωνσταντίνου. Γεννήθηκε στις 10 Απριλίου 1863 στο χωριό Villanova της Ρόδου, το σημερινό Παραδείσι.
Λογχίστηκε και σκοτώθηκε το Πάσχα του 1919 (7 Απριλίου), όταν ενθουσιώδης και επικεφαλής του συλλαλητηρίου για την Ένωση της Δωδεκανήσου με την Ελλάδα, που είχε αποφασιστεί μυστικά από τη Μητρόπολη της Ρόδου να γίνει σ' όλα τα χωριά, αψήφησε τα έκτακτα μέτρα και τις λόγχες των Ιταλών και έδωσε τη ζωή του για την Εθνική Υπόθεση. Μαζί του σκοτώθηκε με λογχισμό και η Ανθούλα Ζερβού.
Ανθούλα Ζερβού
Σύζυγος Γεωργίου Ζερβού ή Μανωλά το γένος Πίπου, Εθνομάρτυρας. Αγρότισσα από το χωριό Παραδείσι της Ρόδου, λογχίστηκε ανήμερα του Πάσχα του 1919 στις 7 Απριλίου. Περνούσε μέσα από τις ξιφολόγχες των Ιταλών ζητωκραυγάζοντας. Προτομή της, όπως και του Παπαλουκά, κοσμεί την κεντρική πλατεία του Παραδεισίου.
