«Φέτος, στις 25 Μαρτίου, έγινε η τελευταία παρέλαση στο χωριό μας», λέει φανερά δυσαρεστημένος ο πρόεδρος της κοινότητας Μαυροπηγής Τάσος Εμμανουήλ. Το ρήγμα εμφανίστηκε για πρώτη φορά πριν από περίπου δύο χρόνια, έκτοτε όμως η ΔΕΗ, η οποία λειτουργεί το ορυχείο λιγνίτη, δεν έχει δρομολογήσει τις απαραίτητες διαδικασίες για τη μετεγκατάσταση των κατοίκων.
«Το πρόβλημα παρατηρήθηκε πρώτη φορά το καλοκαίρι του 2010, όταν οι κάτοικοι είδαν ρωγμές στα χωράφια τους. Μία από αυτές, μάλιστα, κατάπιε ένα ολόκληρο τρακτέρ!», εξηγεί ο Θεόδωρος Τσάπανος, καθηγητής Σεισμολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, ο οποίος συμμετέχει σταθερά στην ομάδα του τμήματος Γεωλογίας του Πανεπιστημίου, που ανέλαβε να διερευνήσει το φαινόμενο. Στη συνέχεια, όπως λέει χαρακτηριστικά, «υιοθέτησε» τη Μαυροπηγή. Κατά τις έρευνες που διεξήχθησαν διαπιστώθηκε σημαντική μετακίνηση του εδάφους, η οποία τον Ιούλιο του 2011 ξέφυγε εντελώς από τα όρια ασφαλείας που ορίζει η σχετική νομοθεσία.
Πλέον το ορυχείο έχει επεκταθεί στα 500 μέτρα από τα πρώτα σπίτια του χωριού - το όριο ασφαλείας είναι τα 1.000 μ.- ενώ στις 28 Οκτωβρίου 2012 σημειώθηκε μεγάλη κατολίσθηση, που δημιούργησε ρήγμα μήκους 150 μέτρων και βάθους έως 12 μ. στις παρυφές του χωριού, 70 μόλις μέτρα από το κέντρο του. «Ακολούθησε νέα κατολίσθηση στις αρχές Μαρτίου, κατά την οποία άλλα 27 σπίτια κρίθηκαν ακατάλληλα, ανεβάζοντας τον συνολικό αριθμό στα 94», επισημαίνει ο Θ. Τσάπανος, ο οποίος κρίνει επιτακτική την ανάγκη μέχρι το καλοκαίρι να έχει εκκενωθεί το χωριό και να έχουν αποζημιωθεί οι κάτοικοι. «Η κατάσταση είναι εκτός ελέγχου. Το έδαφος δεν συμπεριφέρεται τόσο καλά πλέον, με αποτέλεσμα ο κίνδυνος να μεγαλώνει μέρα με τη μέρα», τονίζει και καταλήγει: «Πρόκειται για ένα δυναμικό φαινόμενο, το οποίο απαιτεί συνεχή παρακολούθηση».
Σε ανάλογο συμπέρασμα έχει φτάσει και το Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών (ΙΓΜΕ). Οπως αναφέρει ο διευθυντής Τεχνικής Γεωλογίας του Ινστιτούτου, Νικόλαος Νικολάου, «η κινηματική δραστηριότητα στην περιοχή συνεχίζεται, καθώς υπάρχει μια σταθερή αύξηση των μετακινήσεων, ενώ υφίσταται μια εξέλιξη των μετακινήσεων και εντός του οικισμού, αλλά και στις ρωγματώσεις στην ευρύτερη αγροτική έκταση». Το ΙΓΜΕ συνιστά συνέχιση της συστηματικής παρακολούθησης και επίσπευση των διαδικασιών μετεγκατάστασης του οικισμού.
Οι εξορύξεις
Η ΔΕΗ ξεκίνησε τις εξορύξεις λιγνίτη στη Μαυροπηγή Κοζάνης, τη δεκαετία του ’80. Οταν εμφανίστηκε το ρήγμα, η επιχείρηση αποποιήθηκε την οποιαδήποτε ευθύνη. Ο Παναγιώτης Νικολακάκος, γενικός διευθυντής της Γενικής Διεύθυνσης Ορυχείων της επιχείρησης, αναγνωρίζει μεν τις έρευνες των επιστημόνων, όμως υποστηρίζει ότι το ρήγμα υπήρχε από πριν: «Πιθανόν να ενεργοποιήθηκε από το ορυχείο, αλλά επ’ ουδενί δεν το προκάλεσε η εξορυκτική δραστηριότητα».
Ωστόσο, οι ειδικοί θεωρούν ότι, αν η εταιρεία είχε εκπονήσει σωστές μελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων, η κατάσταση αυτή θα είχε αποφευχθεί και παράλληλα θα είχε συγκρατηθεί η επέκταση του ορυχείου. «Τα φαινόμενα αυτά, όπως ακριβώς συμβαίνει με τους σεισμούς, δεν μπορείς να ταπροβλέψεις. Εξάλλου δεν είμαστε κοντά στο χωριό για τα δεδομένα τα δικά μας. Ο κίνδυνος δεν είναι τόσο για το ίδιο το χωριό, όσο για τους εργάτες του ορυχείου που δουλεύουν κάτω από το ρήγμα», απαντά ο Π. Νικολακάκος.
