Ομιλία στη Λάρισα, 8 Ιουλίου 2011
Τόσο η Ελλάδα όσο και η Ευρώπη σήμερα βρίσκονται σε κρίσιμο χρονικό σημείο.
Στη Ελλάδα, η προσοχή όλων μας είναι στραμμένη στην οικονομική κρίση και σε οποιαδήποτε χρηματοδοτική συμβολή θα μπορούσε να περιορίσει τις τεράστιες επιπτώσεις που γίνονται ολοένα και πιο αισθητές σε όλο και μεγαλύτερη μερίδα του πληθυσμού. Αυτό είναι και το πλαίσιο που καθορίζει τις περισσότερες συζητήσεις για την αναθεώρηση της Κοινής Γεωργικής Πολιτικής (ΚΓΠ) και τη σύνταξη του νέου Πολυετούς Δημοσιονομικού Πλαισίου (ΠΔΠ), που θα ισχύσουν από το 2014 έως το 2020.
Στην Ευρώπη όμως τα βλέμματα είναι εξίσου στραμμένα και σε μια άλλη κρίση που μας απειλεί όλους παγκοσμίως και θα έχει καταστροφικές και μη αναστρέψιμες συνέπειες από τώρα στο μέλλον, αν δε δράσουμε με την απαιτούμενη σοβαρότητα. Πρόκειται για τη μεταβολή στις περιβαλλοντικές συνθήκες, όπως αυτή πια εκδηλώνεται με την κλιματική αλλαγή, την εξάντληση και υποβάθμιση των φυσικών πόρων, την απώλεια της βιοποικιλότητας. Και αυτή η νέα πρόκληση, μαζί με υπόλοιπους τους στόχους της στρατηγικής για την ΕΕ-2020 -την απασχόληση, την κοινωνική ενσωμάτωση, την επάρκεια σε ενέργεια, την εκπαίδευση- αποτελεί για την υπόλοιπη Ευρώπη άμεση προτεραιότητα στην αναθεώρηση τόσο της ΚΓΠ όσο και του ΠΔΠ.
Ήδη τον περασμένο Νοέμβριο η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε τιςκατευθυντήριες γραμμές της για την εξέλιξη της ΚΓΠ από το 2014 έως το 2020, ενώ την προηγούμενη εβδομάδα κατέθεσε τις προτάσεις της για το Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο (ΠΔΠ) και τον προϋπολογισμό για τη γεωργία για το ίδιο διάστημα. Εν τω μεταξύ, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει καταθέσει δύο εκθέσεις με τις απόψεις του, ενόψει και των νομοθετικών προτάσεων για την ΚΓΠ που αναμένεται να δημοσιοποιηθούν τον ερχόμενο Οκτώβρη. Ας δούμε λοιπόν τι είδους τοπίο διαμορφώνουν όλες αυτές οι μέχρι στιγμής εξελίξεις για τη νέα ΚΓΠ και τι αυτό σημαίνει για την Ελλάδα.
Πρώτ΄ απ΄ όλα, η Κομισιόν προτείνει σταθεροποίηση -σε ονομαστική αξία- των προϋπολογιζόμενων δαπανών για την Κοινή Γεωργική Πολιτική στο επίπεδο του 2013. Έτσι καλύπτει την ελάχιστη απαίτηση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και κάνει πραγματικότητα το πιο αισιόδοξο σενάριο για όσους παρακολούθησαν από την αρχή τον αγώνα βορείων χωρών για δραστικές μειώσεις στις γεωργικές δαπάνες.
Εδώ θα πρέπει να τονισθεί, ότι ο περιορισμός των απωλειών επιτεύχθηκε χάριν της ανάδειξης του πολυλειτουργικού ρόλου που μπορεί να έχει η γεωργία και της καθοριστικής συμβολής της όχι μόνο στην επάρκεια των τροφίμων, αλλά και στην παροχή δημόσιων αγαθών, όπως είναι μεταξύ άλλων η καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής ή η προστασία και αναβάθμιση των φυσικών πόρων, του περιβάλλοντος, της βιοποικιλότητας. Το επιχείρημα δηλαδή που έπεισε να δοθούν λεφτά για την ΚΓΠ, είναι ότι οι γεωργικές δραστηριότητες δεν αφορούν μόνο τους αγρότες, αλλά έχουν επίδραση και στην ποιότητα ζωής όλων των πολιτών.
Σύμφωνα με την πρόταση της Επιτροπής, λοιπόν, το 36,2% του ΠΔΠ, το οποίο θα έχει συνολικό ύψος 1,025 τρισ. ευρώ για το διάστημα 2014-2020, κατανέμεται στην ΚΓΠ. Επιβεβαιώνοντας τη συνέχιση της δομής σε δύο πυλώνες, η κατανομή για όλη την περίοδο προβλέπει €281,8 δισ. για τις άμεσες ενισχύσεις και τους μηχανισμούς αγοράς του Πυλώνα Ι και €89,9 δισ. για την αγροτική ανάπτυξη (πυλώνας ΙΙ).
Νέο στοιχείο είναι η διάθεση άλλων €15,2 δισ. για τη στήριξη του γεωργικού τομέα, σε άλλες γραμμές του προϋπολογισμού ή εκτός του ΠΔΠ. Από αυτό το επιπρόσθετο ποσό, εξαιρετικής σημασίας είναι η πρόβλεψη €500 εκατ. ετησίως για την άμεση αντιμετώπιση κρίσεων στο γεωργικό τομέα (δηλ., €3,5 δισ. στην επταετία), καθώς και η πρόβλεψη €2,5 δισ. για όλη την περίοδο προς μερική αντιμετώπιση της αστάθειας των τιμών στις διεθνείς αγορές ή για τη διευκόλυνση της προσαρμογής παραγωγών σε νέες εμπορικές συμφωνίες (μέσω του Ευρωπαϊκού Ταμείου για Προσαρμογή στην Παγκοσμιοποίηση). Το υπόλοιπο θα διατεθεί, μέσω άλλων γραμμών του προϋπολογισμού, στην έρευνα και την καινοτομία για τη γεωργία (€4,5 δισ.), στην ασφάλεια των τροφίμων (€2,2 δισ.) και στη διάθεση τροφίμων σε ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού (€2,5 δισ.).
Ας δούμε τώρα, με δεδομένο αυτόν τον προϋπολογισμό, τι προβλέπεται για την κατανομή αυτών των πόρων μεταξύ των κρατών μελών (ΚΜ). Και εδώ, οι εξελίξεις είναι πολύ πιο ευνοϊκές για την Ελλάδα, απ΄ ό,τι ήταν αναμενόμενο. Συγκεκριμένα, η Επιτροπή προτείνει μια ιδιαίτερα συντηρητική σύγκλιση των άμεσων ενισχύσεων που λαμβάνουν τα νέα ΚΜ στο μέσο επίπεδο άμεσων ενισχύσεων της ΕΕ-27. Στην επταετία, και για όσα ΚΜ λαμβάνουν άμεσες ενισχύσεις κάτω του 90% του μέσου όρου της ΕΕ-27, προτείνεται να καλυφθεί μόλις το 30% της τρέχουσας διαφοράς τους από το 90% του μέσο επιπέδου άμεσων ενισχύσεων στην ΕΕ-27 (ανά στρέμμα επιλέξιμης και όχι χρησιμοποιούμενης γης). Τη διαφορά θα καλύψουν αναλογικά όλα τα ΚΜ που λαμβάνουν σήμερα ενισχύσεις πάνω από το μέσο όρο.
Ο προϋπολογισμός όμως εισάγει και άλλες σημαντικές αλλαγές.
Εκτός από την επιβεβαίωση ότι η στήριξη θα παρέχεται στους ενεργούς αγρότες, εισάγει και το υποχρεωτικό «πρασίνισμα» της γεωργίας. Έτσι το 30% του ύψους των άμεσων ενισχύσεων θα δίνεται σε όλους τους αγρότες υπό την προϋπόθεση ότι αυτοί θα έχουν ακολουθήσει γεωργικές πρακτικές, που έχουν υψηλότερες απαιτήσεις για την προστασία του περιβάλλοντος και την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής από τους όρους της σημερινής πολλαπλής συμμόρφωσης.
Για την αγροτική ανάπτυξη προτείνεται η αποτελεσματικότερη ανακατανομή πόρων βάσει πιο αντικειμενικών κριτηρίων και καλύτερης στόχευσης.
Σε ό,τι αφορά τις μεγάλες εκμεταλλεύσεις, προτείνεται η επιβολή ενός ανώτατου ορίου στις άμεσες ενισχύσεις, λαμβάνοντας όμως υπόψη τα ενδεχόμενα πλεονεκτήματα που οι εκμεταλλεύσεις αυτές δημιουργούν για την ανταγωνιστικότητα και τη δημιουργία θέσεων απασχόλησης. Για το λόγο αυτό, οι πόροι που θα εξοικονομούνται από τη θέσπιση οροφής θα κατευθύνονται στους εθνικούς φακέλους των κρατών μελών, όπου βρίσκονται αυτές οι εκμεταλλεύσεις για τη χρηματοδότηση της αγροτικής τους ανάπτυξής (πυλώνας ΙΙ).
Για δε τις μικρές εκμεταλλεύσεις, προτείνεται ένας απλοποιημένος μηχανισμός στήριξης, που θα περιορίζει το διοικητικό βάρος, χωρίς επιβάρυνση του προϋπολογισμού.
Επισημαίνεται τέλος, ότι η Επιτροπή προτείνει και προσωρινή αύξηση του ποσοστού της κοινοτικής συγχρηματοδότησης κατά 5-10% για τα ΚΜ που δέχονται την αρωγή δημοσιονομικών προγραμμάτων για την αντιμετώπιση της οικονομικής τους κρίσης.
Συνολικά, δίνεται άλλη μια εξαιρετική ευκαιρία στην Ελλάδα, από πλευράς δημοσιονομικής στήριξης. Μένει βέβαια να την αξιοποιήσουμε αυτή τη φορά κατά τρόπο που θα μειώνει τις αδικίες σε βάρος αγροτών της χώρας και του έλληνα φορολογούμενου, θα προωθεί την ανάπτυξη της γεωργίας και της οικονομίας γενικότερα, θα επιβραβεύει την υγιή επιχειρηματικότητα και την καινοτομία, τον επαγγελματισμό και τη δημιουργία, το σεβασμό στη φύση και την προσφορά στο κοινωνικό σύνολο.
Ας δούμε τώρα πού διαφαίνονται ευκαιρίες για τη χώρα μας, σύμφωνα με τη μέχρι τώρα ανακοίνωση της Κομισιόν για τη νέα ΚΓΠ.
Όπως είπαμε, η νέα ΚΓΠ νομιμοποιεί κατά κάποιο τρόπο τονπολυλειτουργικό ρόλο που έχει η γεωργία και τονίζει τη σύνδεση της ΚΓΠ όχι μόνο με τους αγρότες αλλά και με όλους τους πολίτες. Αυτό καλείται να πράξει ο ενεργός αγρότης, προσφέροντας όχι μόνο διατροφικά προϊόντα στις αγορές, αλλά και υπηρεσίες προς το κοινωνικό σύνολο, που πολλές φορές δεν αποτιμώνται καν στην αγορά. Και για την παροχή αυτών των δημόσιων αγαθών θα εισπράττει ένα τμήμα των άμεσων ενισχύσεων της ΚΓΠ.
Ο χώρος, όμως, αναζήτησης και εντοπισμού των ευκαιριών θα είναι η ίδια η αγορά, οι προτιμήσεις του καταναλωτή. Το πλαίσιο των ευκαιριών, όπως φαίνεται ήδη, διαμορφώνεται με τα προϊόντα ποιότητας που έχουν ταυτότητα, με τη χρήση της καινοτομίας και μεθόδων που διασφαλίζουν μέγιστη αποδοτικότητα των πόρων, φυσικών, ανθρώπινων και δημοσιονομικών.
Η νέα ΚΓΠ, λοιπόν, δε δίνει καμιά μαγική απάντηση στο ερώτημα τι να καλλιεργηθεί. Δεν υποδεικνύει προϊόντα που υπερέχουν έναντι άλλων, ανεξαρτήτως συνθηκών. Η βιώσιμη λύση θα βρεθεί ως αποτέλεσμα μια μεθοδολογίας και όχι σαν απάντηση σε "λυσάρι". Η γεωργία και η ύπαιθρος πρέπει να αναβαπτισθούν και να αναπτυχθούν, σε νέα βάση, μενέα αντίληψη για το ρόλο του ενεργού αγρότη και του κράτους, για το τι ωφελεί και τι βλάπτει, λαμβάνοντας υπόψη τιςαλληλεξαρτήσεις και τις αλληλοσυνδέσεις μεταξύ των διαφόρωντομέων. Χρειαζόμαστε μια νέα αντίληψη για τη θέση και τις υποχρεώσεις του καθενός μας ως προς το κοινωνικό σύνολο. Οι καθημερινές μας δραστηριότητες αφήνουν πίσω ίχνη και γι αυτά έχει ο καθένας μας τη δική του ευθύνη.
Θα ήθελα τώρα να αναφερθώ και σε ένα άλλο μείζον θέμα που έχει παραμεληθεί στον τρόπο που αντιμετωπίζαμε επί δεκαετίες τη γεωργία. Είναι το θέμα των συγκριτικών πλεονεκτημάτων της χώρας, τα οποία θα πρέπει όλοι μας να προσπαθούμε να αξιοποιούμε όσο το δυνατόν περισσότερο.
Τι είναι τα συγκριτικά πλεονεκτήματα; Είναι ό,τι μας κάνει να ξεχωρίζουμε σε κάποιο τομέα, να διαφοροποιούμαστε στην αγορά των υπηρεσιών ή των προϊόντων. Και; Έχει η Ελλάδα απ΄ αυτά; Έχει και μάλιστα τα έχει σε αφθονία και κατά τρόπο που θα μπορούσαν να εκτινάξουν την οικονομία μας σε δύο τουλάχιστον τομείς.
Κι αυτό διότι η Ελλάδα διαθέτει ιδιαίτερα γεωφυσικά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά, που ευνοούν ταυτοχρόνως και τον τουρισμό και τη γεωργία και την ανάπτυξη της υπαίθρου. Υπό μια προϋπόθεση. Ότι η ανάπτυξη του ενός τομέα δε θα γίνεται σε βάρος του άλλου. Υπό την προϋπόθεση, δηλαδή, ότι θα εξασφαλίζεται αειφορία, η προστασία και διατήρηση εκείνων των χαρακτηριστικών και των πόρων που είναι απαραίτητοι για την ορθολογική ανάπτυξη κάθε τομέα χωριστά και όλων μαζί.
Αυτές οι διαπιστώσεις μας οδηγούν σε αδιαμφισβήτητη λύση, μακριά από "το μαζικό και το απρόσωπο", είτε των γεωργικών προϊόντων (χύμα) είτε των υπηρεσιών τουρισμού. Μας στρέφει στα προϊόντα και τις υπηρεσίες ποιότητας, με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, με ταυτότητα. Μας οδηγεί σε συνέπεια στις συναλλαγές, σε σεβασμό προς τον καταναλωτή, τη φύση, τις υποχρεώσεις μας. Και μας οδηγεί στην αναγκαιότητα να κατανοήσουμε τη σημασία της συλλογικής και υπεύθυνης δράσης.
Θα ήθελα να κλείσω με δύο λόγια για τη δράση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Οι ευρωβουλευτές έχουμε δώσει πραγματικά ένα μεγάλο αγώνα για να υπερβούμε τις προκαταλήψεις για την ΚΓΠ και να εστιάσουμε στην εξασφάλιση των συνθηκών που θα επιτρέψουν στην ευρωπαϊκή γεωργία το επόμενο διάστημα να είναι ανταγωνιστική, δίκαιη και πράσινη με οφέλη για όλους τους ευρωπαίους πολίτες. Αυτές και θα συνεχίσουμε μέχρι την οριστικοποίηση των δαπανών για τη γεωργία αλλά και την τελική μορφή που θα λάβει η ΚΓΠ.
Για την ισχυροποίηση του παραγωγού στην αγροδιατροφική αλυσίδα και τη βελτίωση της συμμετοχής του στην προστιθέμενη αξία του τελικού προϊόντος
Για την ασφάλεια του καταναλωτή.
Για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και την αξιοποίηση των τοπικών δικτύων διανομής.
Για την κεφαλαιοποίηση των τοπικών πόρων από την τοπική οικονομία και την κοινωνία
Για το ξαναζωντάνεμα της υπαίθρου.
Ομιλία σε εκδήλωση για «Το μέλλον της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής στο πλαίσιο της οικονομικής κρίσης», που πραγματοποιήθηκε στην Λάρισα στις 8 Ιουλίου 2011
