συμβάλλει στη συναισθηματική και κοινωνική του ανάπτυξη;
Περίπου 15.000 ώρες κατά μέσο όρο παίζει ένα παιδί τα έξι πρώτα χρόνια της ζωής του και αναμφίβολα οι ώρες αυτές είναι και οι πιο ευτυχισμένες γι’ αυτό. Γεγονός καθόλου τυχαίο, αν αναλογιστεί κανείς πως σε μια εποχή που ο χρόνος των παιδιών είναι τόσο ασφυκτικά προγραμματισμένος, το παιχνίδι τους προσφέρει τις απαραίτητες ώρες χαλάρωσης και λειτουργεί ως μηχανισμός μετριασμού του άγχους. Υπάρχουν γονείς που θεωρούν πως είναι μια στιγμή κατά την οποία το παιδί δεν κάνει τίποτα ουσιαστικό, απλώς περνάει την ώρα του. Άλλοι γονείς πάλι θεωρούν το παιχνίδι ως το καλύτερο μέσο ψυχαγωγίας για το παιδί. Και υπάρχουν και γονείς που θεωρούν τις ώρες του παιχνιδιού χαμένο χρόνο. Τι είναι όμως τελικά το παιχνίδι πέρα από μια αναζωογονητική ενασχόληση; Μήπως ένα απαραίτητο εργαλείο για να γνωρίσει τη ζωή και τον κόσμο, να συνειδητοποιήσει και να αξιοποιήσει τις ικανότητες του;
Η σημασία του παιχνιδιού στη ζωή του παιδιού
Μπορεί το παιχνίδι να φαίνεται για πολλούς απλά διασκεδαστικό, στην πραγματικότητα όμως έχει όλα τα χαρακτηριστικά μιας τέλειας παιδαγωγικής διδασκαλίας, η οποία συντελεί στην ανάπτυξη της προσωπικότητάς του. Μέσω του παιχνιδιού, εξυπηρετούνται όλοι οι τομείς της ανάπτυξης ενός παιδιού. Πώς γίνεται αυτό; Παίζοντας ένα παιδί αναπτύσσει όλες τις λειτουργίες και τις δεξιότητές του. Είτε αυτές αφορούν το σώμα του είτε το πνεύμα του ή ακόμα και το συναίσθημά του.
«Αρχίζω να σκέφτομαι»
Με τη βοήθεια του παιχνιδιού, το παιδί μαθαίνει πώς να «μαθαίνει». Παίζοντας αναπτύσσει όλες τις γνωστικές λειτουργίες του και όλες τις πνευματικές του δεξιότητες: Τη μνήμη, τη φαντασία, την κρίση, τη σκέψη, ενώ παράλληλα εξελίσσει και το λόγο.
«Γνωρίζω τον κόσμο»
Η εξερεύνηση του εξωτερικού περιβάλλοντος αρχίζει με το ομαδικό παιχνίδι. Δημιουργούνται οι πρώτες σχέσεις του παιδιού με τον κόσμο, με τους άλλους ανθρώπους, αλλά και η πρώτη γνωριμία με τον εαυτό του. Ανακαλύπτει τρόπους για να επικοινωνεί, αποκτά εμπειρίες, καλλιεργείται ηθικά, ενώ παράλληλα γίνεται πιο ανεξάρτητο. Από την άλλη, το ομαδικό παιχνίδι το βοηθάει να διαχειρίζεται τις συγκρούσεις, να νιώθει άνετα με τον περίγυρό του, του ενισχύσει την αυτοεκτίμηση και του μαθαίνει τον αμοιβαίο συμβιβασμό.
«Μαθαίνω το σώμα μου»
Ο καλύτερος τρόπος για να γνωρίσει το παιδί το σώμα του είναι να παίξει με αυτό! Αυτό είναι άλλωστε και το πρώτο παιχνίδι κάθε βρέφους, το παιχνίδι με το ίδιο του το σώμα! Μαθαίνει να κυριαρχεί στο σώμα του, να συντονίζει τις κινήσεις του, να εξελίσσει τις αισθήσεις του. Παράλληλα, έχει και έναν τρόπο για να δώσει διέξοδο στην κινητικότητά του, να ασκήσει αλλά και να συνειδητοποιήσει τη σωματική του δύναμη.
«Νιώθω ελεύθερο»
Αν θέλουμε να καταλάβουμε πώς νιώθει ένα παιδί, τότε σίγουρα θα πρέπει να παρατηρήσουμε τον τρόπο με τον οποίο παίζει. Μέσω του παιχνιδιού απελευθερώνει το φόβο, το θυμό και τα άγχη του, εκφράζεται δηλαδή ελεύθερα. Επίσης, μαθαίνει καινούργιες συμπεριφορές, ταυτίζεται με τους ρόλους που παίζει, εκτονώνει το συναίσθημά του. Παράλληλα συνειδητοποιεί πως μπορεί να ελέγχει καταστάσεις, να ελέγχει τη συμπεριφορά προσώπων ή αντικειμένων, κάτι που χωρίς τη βοήθεια του παιχνιδιού δεν θα μπορούσε να κάνει ποτέ. Επομένως, καταλήγουμε πως το παιχνίδι λειτουργεί και ψυχοθεραπευτικά για το παιδί.
Με τι παίζουν τα παιδιά
Το περιεχόμενο των παιχνιδιών με τα οποία παίζουν τα παιδιά, είτε ατομικά είτε ομαδικά, προβάλλει αυτό που το παιδί διακρίνει στη ζωή των ενηλίκων. Έτσι θα παρατηρήσουμε τα μικρά παιδιά να θέλουν να ασχολούνται με το χειρισμό κάποιων «ενήλικων» αντικειμένων όπως, για παράδειγμα, με το τηλέφωνο, το τηλεχειριστήριο ή την κουζίνα. Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας ασχολούνται περισσότερο με τις ανθρώπινες σχέσεις. Μιμούνται πολύ τη μητέρα που φροντίζει το μωρό ή τον πατέρα που οδηγεί και πηγαίνει βόλτα την οικογένεια. Τα μεγαλύτερης ηλικίας παιδιά δίνουν έμφαση...
στην τήρηση των κανόνων που αντιστοιχούν στους ανθρώπους, αλλά και στο ρόλο του καθενός από αυτούς. Αρχίζει λοιπόν το παιχνίδι των επαγγελμάτων, αλλά και των καθημερινών ρόλων. Η δασκάλα και η μητέρα είναι δύο από αυτούς.
Και η ηλικία παίζει το ρόλο της
Όπως αλλάζει ένα παιδί με την πάροδο των χρόνων, έτσι αλλάζει και ο τρόπος που παίζει. Τα μωρά, για παράδειγμα, αρχίζουν να παίζουν κινητικά παιχνίδια ή παιχνίδια ενστίκτου και αυτό τα ευχαριστεί πολύ. Παίζουν με τις κινήσεις που μπορούν να κάνουν, απλές ή επαναλαμβανόμενες, με μιμητικούς ήχους, με το σώμα τους ή με αντικείμενα. Έτσι μαθαίνουν να ελέγχουν και να συντονίζουν τις κινήσεις τους, ενώ αρχίζουν να γνωρίζουν το σώμα τους. Αυτή η ανάγκη για παιχνίδι είναι έμφυτη και αρχίζει με τη βοήθεια της παρατήρησης. Από τον τρίτο κιόλας μήνα της ζωής του, το μωρό δημιουργεί διάφορους τρόπους παιχνιδιού με όλα τα ερεθίσματα που υπάρχουν γύρω του. Τα φώτα, τα χρώματα, τα αντικείμενα. Από το πρώτο έτος, αρχίζει να φτιάχνει και να γκρεμίζει πύργους. Στο δεύτερο έτος ξεκινά το συμβολικό παιχνίδι, δηλαδή το παιχνίδι στο οποίο έχουμε πλασματικές ενέργειες και καταστάσεις πάνω σε αντικείμενα. Κωδικοποιεί με σύμβολα τις εμπειρίες του παίζοντας παιχνίδια ρόλων. Τα ψώνια στο σούπερ μάρκετ, οι δουλειές του σπιτιού, η επίσκεψη στο γιατρό και το νανούρισμα της κούκλας είναι μερικά από αυτά. Στο τρίτο έτος έρχεται η δημιουργία μικρών ομάδων παιδιών, που παίζουν διάφορα κοινωνικά σενάρια. Έτσι γίνεται η εισαγωγή του παιδιού στο ομαδικό παιχνίδι. Τα ομαδικά παιχνίδια μπορεί να είναι και κινητικά πέρα από συμβολικά, όπως το κρυφτό και το κυνηγητό. Στην ηλικία των πέντε ετών, το παιδί μαθαίνει να παίζει με κανόνες, αλλά και ανταγωνιστικά. Μαθαίνει να αναγνωρίζει και να δέχεται τους περιορισμούς κάθε παιχνιδιού και να λειτουργεί μέσα σε αυτούς. Τότε αρχίζει να παίζει επιτραπέζια ή και άλλα ομαδικά παιχνίδια, όπως μήλα και ποδόσφαιρο.
Ατομικό ή ομαδικό παιχνίδι;
Και το ατομικό αλλά και το ομαδικό παιχνίδι είναι εξίσου σημαντικά για ένα παιδί. Και τα δύο είναι αποτέλεσμα της έμφυτης τάσης του παιδιού και είναι απαραίτητα για την ανάπτυξή του, αφού το καθένα έχει τα δικά του οφέλη. Μέσα από το ατομικό παιχνίδι το παιδί αναγνωρίζει την ύπαρξη και την προσωπική του αξία. Αποκτά υπομονή, εφευρετικότητα και δημιουργικότητα. Το ομαδικό παιχνίδι, με τη σειρά του, προσφέρει στο παιδί ψυχική επαφή. Κινητοποιεί όλες τις σωματικές και ψυχικές του δυνάμεις, αναπτύσσει το θάρρος του, τη συντροφικότητά του και κερδίζει φίλους.
Γιατί κάποια παιδιά δεν μπορούν να παίξουν μόνα τους;
Πολλά παιδιά προτιμούν να παίζουν με τους γονείς τους και όχι μόνα τους, είναι όμως πολύ σημαντικό για το παιδί να έχει τον προσωπικό του χρόνο. Όταν παίζει μόνο του, μπορεί να εξασκήσει τις καινούργιες δεξιότητες που έχει κατακτήσει, αλλά και να νιώσει ελεύθερο, αφού μπορεί να αναπαράγει τις καθημερινές του εμπειρίες όπως εκείνο θέλει, χωρίς να το παρατηρεί κανείς. Υπάρχουν όμως κάποια παιδιά που αρνούνται να παίξουν μόνα τους. Ένας από τους λόγους που τα παιδιά ζητούν έντονα την παρουσία των γονιών τους είναι επειδή απλά τους λείπουν. Σκεφτείτε πως σημασία δεν έχει μόνο πόσο χρόνο περνάμε με τα παιδιά μας, αλλά πόσο ποιοτικός είναι ο χρόνος αυτός. Σημαντικές είναι επίσης οι συνήθειες τις οποίες αποκτά ένα παιδί. Αν κανείς δεν το παρότρυνε να παίξει μόνο του, τότε απλά δεν ξέρει πώς να το κάνει. Τέλος, μπορεί απλά να περνάει μια μεταβατική περίοδο κατά την οποία δεν νιώθει ιδιαίτερα ασφαλές. Αυτό που χρειάζεται από εσάς είναι ενίσχυση και όχι υπερπροστασία.
Τι μπορούμε να κάνουμε
Αφιερώστε του χρόνο. Κανονίστε κάποια ώρα μέσα στη μέρα να είναι αφιερωμένη στο μικρό σας. Έτσι θα περνάτε ποιοτικό χρόνο μαζί και δεν θα του λείπει το παιχνίδι μαζί σας.
Ένα βήμα κάθε φορά. Αν είναι δύσκολο για το παιδί σας να μείνει μόνο του σ’ ένα δωμάτιο ή είναι πολύ μικρό για κάτι τέτοιο, τότε μπορεί να παίξει δίπλα σας αλλά όχι μαζί σας. Την ώρα, για παράδειγμα, που εσείς σιδερώνετε, θα μπορούσε να παίξει μ’ ένα παιχνίδι κατασκευών ή να κοιμίσει την κούκλα του.
Μάθετέ το να περιμένει. Δεν είναι κακό να πείτε στο παιδί πως δεν μπορείτε να παίξετε μαζί του τη στιγμή που το ζητάει, αλλά πρέπει να περιμένει να τελειώσετε τη δουλειά σας πρώτα. Έτσι θα αποκτήσει υπομονή. Αρκεί βέβαια να τηρήσετε κι εσείς το λόγο σας.
Δημιουργήστε τον κατάλληλο χώρο. Ένας χώρος αποκλειστικά για το παιχνίδι του παιδιού είναι απαραίτητος. Μια γωνιά στην οποία θα μπορεί να παίξει μόνο του, χωρίς τις παρεμβάσεις άλλων, με υλικό και παιχνίδια για να μπορεί να δημιουργήσει.
Ενισχύστε την ανεξαρτησία του. Ενθαρρύνετέ το να παίξει μόνο του. Δείξτε του εμπιστοσύνη. Ένας καλός τρόπος για να το δελεάσετε είναι να του δώσετε κίνητρο. Για παράδειγμα, να κάνει μόνο του μια ζωγραφιά ή ένα παζλ και να σας το δείξει όταν τελειώσει. Η επιβράβευσή σας θα το βοηθήσει πολύ.
Επιλέγοντας τα κατάλληλα παιχνίδια
Αυτό που πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη μας όταν αγοράζουμε παιχνίδια είναι να ταιριάζουν με την ηλικία του παιδιού, με την προσωπικότητά του, αλλά και με τον ατομικό του ρυθμό ανάπτυξης. Δεν παίζει ρόλο δηλαδή μόνο πόσων χρόνων είναι, αλλά και το πόσο έχει εξελιχθεί. Γιατί δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε πως το κάθε παιδί αναπτύσσεται με το δικό του τρόπο και ρυθμό.
Ένα παιχνίδι για κάθε ηλικία
0-6 μηνών: Το μωρό δεν χρειάζεται πολλά παιχνίδια. Λίγα σε μόνιμη βάση και κάποια που θα προστίθενται για να ζωντανεύουν την περιέργεια και το ενδιαφέρον του. Ιδανικά είναι τα μαλακά ζωάκια, το χαλί με τις διάφορες δραστηριότητες και φυσικά οι κουδουνίστρες.
6 μηνών-1 έτους: Τώρα αρχίζει να επεξεργάζεται τα πάντα γύρω του. Χτυπάει και δαγκώνει ό,τι βρίσκει. Κατάλληλα λοιπόν είναι τα παιχνίδια εδάφους. Παιχνίδια που κινούνται, με χρώματα ή με ήχο. Ένα κουτί με δραστηριότητες, αλλά και ένα με τρύπες σε σχήματα. Τώρα μπορείτε να αρχίσετε να αγοράζετε και παιχνίδια για το μπάνιο, αλλά και τα πρώτα του βιβλιαράκια.
1-2 ετών: Το μυαλό του και το σώμα του κινούνται τώρα όλο και πιο γρήγορα! Οι κινήσεις γίνονται πιο επιδέξιες, αρχίζει να περπατάει, να σκέφτεται και να ανακαλύπτει συνεχώς. Παιχνίδια που συναρμολογούνται, παιχνίδια που μπορεί να τα σέρνει, τουβλάκια, σφήνες, αλλά και είδη ζωγραφικής, όπως κηρομπογιές και μαρκαδόροι, θα καλύψουν τις πνευματικές και σωματικές του ανάγκες. Αλλά και παιχνίδια που μοιάζουν με αντικείμενα που εσείς χρησιμοποιείται, όπως το τηλέφωνο, θα εξυπηρετήσουν την ανάγκη του για μίμηση.
2-3 ετών: Η σκέψη αλλά και η φαντασία του είναι ιδιαίτερα αναπτυγμένες.
Μια κούκλα με τα κατάλληλα αξεσουάρ για τα κοριτσάκια ή ένα αυτοκίνητο για τα αγοράκια θα είναι απαραίτητα για τα παιχνίδια μίμησης. Αλλά και τα παζλ, τα παιχνίδια με κανόνες, τα βιβλία, και τα παιχνίδια χειροτεχνίας θα βοηθήσουν πολύ στην ανάπτυξη των δεξιοτήτων του.
3-7 ετών: Σε αυτή την ηλικία, κατάλληλα είναι τα παιχνίδια που βοηθούν στην ανάπτυξη του παιδιού. Ένα ποδήλατο θα αναπτύξει την κινητικότητά του, ένα κουκλόσπιτο ή ένα αγρόκτημα τη συναισθηματική του ευφυΐα, πλαστελίνη, χρώματα, μουσικά όργανα και ψηφιδωτά τη δημιουργικότητά του, ενώ τα παζλ, οι κατασκευές και τα επιτραπέζια τη διανοητικότητά του.
