Αλλά ούτε οι αρχαιολόγοι και οι μηχανικοί που το εξέτασαν κατόρθωσαν να αντιληφθούν τη χρησιμότητά του. Πόσω μάλλον που η προσοχή όλων είχε επικεντρωθεί στο υπόλοιπο, μοναδικό φορτίο του πλοίου, το οποίο είχε ναυαγήσει περί το 60-50 π.Χ. μαζί με τα χάλκινα και μαρμάρινα αγάλματα, τα μικρά γλυπτά, τα χάλκινα, γυάλινα και πήλινα αγγεία, τα κοσμήματα, τα νομίσματα, ακόμη και τμήματα κλινών.
Από διαβρωμένο χαλκό, με θαλάσσιες επικαθήσεις και με τα κομμάτια του ενωμένα σε συμπαγή μάζα, θα περνούσε απαρατήρητο για οκτώ μήνες ακόμη. Ώσπου, τον Μάιο του 1902, ο νομισματολόγος Ι. Σβορώνος εξετάζοντας τα θραύσματα θα αναγνώριζε ένα είδος μετεωρολογικού οργάνου-αστρολάβου. Στα χρόνια που ακολούθησαν ο κύκλος των μελετητών του όχι απλώς διευρύνθηκε, αλλά και διεθνοποιήθηκε. Το μυστηριώδες όργανο εξετάστηκε με τα πιο σύγχρονα μέσα κάθε εποχής. Πολλοί επιστήμονες επεχείρησαν την αναπαράστασή του προκειμένου να γίνει καλύτερα κατανοητό, και πράγματι οι αποκαλύψεις που επεφύλασσε ήταν τεράστιες.
Στην έκθεση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου «Το ναυάγιο των Αντικυθήρων» τα 82 θραύσματα του Μηχανισμού (επτά μεγάλα και 75 μικρά), η παρουσίαση των μελετών μέσω βίντεο και οι αναπαραστάσεις καταλαμβάνουν ολόκληρη αίθουσα εισάγοντας τους επισκέπτες στον άγνωστο κόσμο της αρχαίας υψηλής τεχνολογίας.
«Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων είναι ο αρχαιότερος αναλογικός υπολογιστής που χρησιμοποιεί την τεχνική των οδοντωτών τροχών για να κάνει μια σειρά πολύπλοκους υπολογισμούς που τελικά μας δίνουν τη θέση των ουράνιων σωμάτων» λέει ο διαστημικός φυσικός Ξενοφών Μουσάς, αναπληρωτής καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και μέλος της διεπιστημονικής ομάδας που μελετά τον Μηχανισμό.
Υπολογίζει δηλαδή τη θέση του Ήλιου και της Σελήνης και την παρουσιάζει σε ειδικές κυκλικές κλίμακες που παριστάνουν το ζωδιακό κύκλο, συγχρόνως δίνει την ημερομηνία, ενώ δεν αποκλείεται να έδειχνε και την ώρα. Επιπλέον δίνει τις φάσεις της Σελήνης και προβλέπει όλες τις εκλείψεις. Επίσης, υπολογίζει διάφορα ημερολόγια, όπως το τροπικό έτος, που χρησιμοποιείται ακόμη και σήμερα για αγροτικές εργασίες, κρατικές λειτουργίες (εκπαίδευση) και για τα σεληνοηλιακά ημερολόγια που τηρούνται ως σήμερα για τον προσδιορισμό του Πάσχα.
«Είναι ένα θαύμα της Αστρονομίας και της Μηχανικής. Η μετεξέλιξη του Πλανηταρίου του Αρχιμήδη, πρόγονος των σημερινών υπολογιστών και με βεβαιότητα πολύ πιο προηγμένος από τα αστρονομικά ωρολόγια που εμφανίστηκαν στη Δυτική Ευρώπη μετά τον 14ο αιώνα» προσθέτει ο κ. Μουσάς. Είναι επόμενο, εξάλλου, ότι θα ήταν εξαιρετικά πολύτιμος: ο Αργέστιος Χρωμάτιος, κυβερνήτης της Ρώμης τον 3ο αιώνα μ.Χ., μας πληροφορεί ότι ο παππούς του είχε πληρώσει για έναν παρόμοιο μηχανισμό με Δαίμονες (θεότητες) που έδειχναν με τα χέρια τους τη θέση των πλανητών 200 λίβρες (90 κιλά) χρυσό!
Η έκθεση «Το ναυάγιο των Αντικυθήρων» θα διαρκέσει ως τις 28 Απριλίου 2013.
