Η πρόσφατη πολιτική αναταραχή στην Ισπανία λόγω των μέτρων λιτότητας της κυβέρνησης Ραχόι σηματοδοτεί νέα όξυνση της αστάθειας στην Ευρώπη. Είναι πια φανερό ότι... δεν πρόκειται για κρίση δημόσιων οικονομικών στην Ελλάδα, υπερχρέωσης του ιδιωτικού τομέα στην Ισπανία, στασιμότητας στην Πορτογαλία, και ούτω καθεξής.
Η κρίση είναι μία και ενιαία. Πρόκειται για συνέχεια της παγκόσμιας κρίσης που άρχισε τον Αύγουστο του 2007 και πήγασε από τον αντιφατικό και προβληματικό χαρακτήρα της παγκόσμιας καπιταλιστικής οικονομίας.
Το πραγματικό ζήτημα στην Ευρώπη δεν είναι όμως να καταδειχτεί ο παραλογισμός της οικονομίας της ελεύθερης αγοράς. Είναι μάλλον να εντοπιστούν τα αίτια της κρίσης με τρόπο σαφή και συγκεκριμένο γιατί οι καπιταλιστικές κρίσεις είναι πάντα συγκεκριμένα φαινόμενα. Τα αίτια στην Ευρώπη πηγάζουν από τη νομισματική ένωση.
Οι μηχανισμοί του κοινού νομίσματος είναι βαθύτατα προβληματικοί και έχουν διαχωρίσει την ευρωζώνη σε κέντρο και περιφέρεια. Η κρίση είναι εντονότερη στην περιφέρεια όπου εμφανίζεται ως αδυναμία εξυπηρέτησης χρεών και ως ελλείμματα του δημόσιου προϋπολογισμού. Τα χρέη είναι δημόσια και ιδιωτικά, αλλά κυρίως, είναι χρέη εκφρασμένα σε ευρώ, το οποίο παρουσιάζεται μυθοπλαστικά ως εθνικό νόμισμα της κάθε χώρας, αλλά στην πραγματικότητα είναι ένα ξένο προς κάθε χώρα νόμισμα, που ελέγχεται κυρίως από το Βερολίνο. Για αυτό και η επακόλουθη αντιμετώπιση χρεών και ελλειμμάτων με τις μεθόδους της Τρόικας επιφέρει ύφεση, ανεργία, φτώχεια και κοινωνική εξαθλίωση.
Το ευρώ αποδείχτηκε παγίδα για ολόκληρη την περιφέρεια, όπως πλέον φαίνεται και στην περίπτωση της Ισπανίας. Η ισπανική οικονομία βρίσκεται ίσως σε χειρότερη θέση από την ελληνική, τουλάχιστον όπως αυτή ήταν πριν τα γιατροσόφια της Τρόικας. Οι ρυθμοί ανάπτυξης και η άνοδος της παραγωγικότητας κατά τη δεκαετία του 2000 ήταν χειρότεροι από τους ελληνικούς. Η Ισπανία έχασε συστηματικά ανταγωνιστικότητα ως προς τις χώρες του κέντρου, με αποτέλεσμα το 2008 να έχει τεράστιο έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών, της τάξης του 10% του ΑΕΠ. Στην ουσία η ένταξη της στην ΟΝΕ ήταν αποτυχημένη. Η αποτυχία καλύφθηκε όμως για ένα διάστημα από το πιστωτικό όργιο των ιδιωτικών τραπεζών που αξιοποίησαν τον φτηνό δανεισμό από την ΕΚΤ για σπέκουλα στα ακίνητα και για να διευρύνουν την διεθνή τους παρουσία.
Όταν ξέσπασε για τα καλά η κρίση της ευρωζώνης το 2009, η ισπανική οικονομία είχε συνολικά χρέη πενταπλάσια του ΑΕΠ. Πάνω από το 85% των οποίων ήταν ιδιωτικά, κυρίως των τραπεζών και του τομέα ακινήτων. Μετά την αναπόφευκτη κατάρρευση των τιμών ακινήτων, οι τράπεζες βρέθηκαν επι ξύλου κρεμάμενες. Ο ισπανικός δημόσιος τομέας όμως δεν είχε αυξήσει τον δανεισμό του παρά ελάχιστα. Η Ισπανία ήταν υπόδειγμα ‘αξιοπιστίας’ και συντηρητισμού όλη αυτήν την περίοδο, τηρώντας τους περιορισμούς του Σύμφωνου Σταθερότητας ευλαβικότερα από τη Γερμανία. Η ανταμοιβή της ήταν να βυθιστεί στην βαθύτερη κρίση που πέρασε από τον θάνατο του Φράνκο.
Το 2008-9 οι ισπανικές τράπεζες άρχισαν να περικόπτουν τις πιστώσεις τους καθώς βρέθηκαν σε δεινή θέση και η χώρα μπήκε σε ύφεση. Η ισπανική οικονομία χαρακτηρίζεται από ιδιαίτερα άγριες συνθήκες στην αγορά εργασίας, με αποτέλεσμα η ανεργία να εκτοξευτεί σταδιακά στο 25%, δηλαδή υψηλότερα της ελληνικής, παρ’ ότι η ισπανική ύφεση δεν είχε τη βιαιότητα της ελληνικής ύφεσης. Τα επιτόκια δανεισμού παράλληλα ανέβηκαν σημαντικά. Η μεγάλη ανεργία, η ύφεση και τα υψηλά επιτόκια, οδήγησαν σε γιγάντωση του δημόσιου ελλείμματος. Οι μέθοδοι που επέλεξαν οι ισπανικές κυβερνήσεις για να αντιμετωπίσουν την κρίση ήταν οι ίδιες με τις ελληνικές, αλλά ηπιότερες λόγω απουσίας της Τρόικας. Κυριάρχησε το δίπτυχο ‘σταθεροποίηση μέσω λιτότητας’ και ‘ανάπτυξη μέσω απελευθέρωσης αγορών και ιδιωτικοποιήσεων’.
Η Ισπανία το υιοθέτησε αυτοβούλως για να αποφύγει την υπαγωγή σε πρόγραμμα διάσωσης, το οποίο και θα σήμαινε απώλεια εθνικής κυριαρχίας. Αυτοβούλως, ή όχι, τα αποτελέσματα ήταν καταστροφικά.
Σήμερα (2012), η Ισπανία αντιμετωπίζει έλλειμμα της τάξης του 6.5%, συρρίκνωση του ΑΕΠ ίσως 2-3%, ανεργία των νέων πάνω από 50%. Οι εντάσεις ανάμεσα στις επαρχίες της χώρας αυξάνονται συνεχώς, ιδίως στην Καταλωνία, λόγω της λιτότητας και των χρηματικών μεταβιβάσεων. Πρόσφατα ανακοινώθηκε ότι οι ισπανικές τράπεζες θα χρειαστούν 60δις για ανακεφαλαιοποίηση, τα οποία θα προέλθουν από το ειδικό κονδύλιο 100δις που έχει διαθέσει η ΕΕ. Τα επιτόκια μακροχρόνιου δανεισμού της κυβέρνησης κινούνται ξανά κοντά στο απαγορευτικό 6% μετά από μιά σύντομη περίοδο μείωσης.
Οι αγορές πιστεύουν ότι η Ισπανία δεν μπορεί να διαχειριστεί το χρέος της και οδεύει προς το δικό της Μνημόνιο. Μέσα σ’αυτό το κλίμα, η κυβέρνηση Ραχόι ανακοίνωσε νέο πρόγραμμα λιτότητας ύψους 40δις για να φέρει το έλλειμμα στο 4.5% το 2013, με την ελπίδα να αποφύγει το Μνημόνιο. Πρόκειται για παραλογισμό που θα οδηγήσει τη χώρα στο ίδιο καταστροφικό αδιέξοδο με την Ελλάδα.
Τα τραγικά επακόλουθα της λιτότητας δεν είναι καθόλου μυστηριώδη, ούτε για την Ελλάδα, ούτε για την Ισπανία. Είναι γνωστό ότι η λιτότητα τείνει να δημιουργεί προβλήματα στην οικονομία, άρα και στα δημόσια οικονομικά, όπως συμβαίνει για παράδειγμα τώρα στη Βρετανία. Στην Ελλάδα και την Ισπανία, όμως, τα πράγματα είναι πολύ χειρότερα δεδομένου ότι η ΟΝΕ δεν επιτρέπει την υποτίμηση του νομίσματος. Συνεπώς όλη πίεση της λιτότητας διοχετεύεται στο εσωτερικό, δημιουργώντας τραγικές καταστάσεις.
Γιατί λοιπόν επιμένουν οι κυβερνήσεις της περιφέρειας τόσο άκαμπτα στην πολιτική της λιτότητας; Η απάντηση βρίσκεται στα συμφέροντα των μεγάλων παραγωγικών μονάδων και των τραπεζών που είναι άρρηκτα δεμένα με την νομισματική ένωση. Συμβάλλει επίσης και ο φόβος της γεωπολιτικής αστάθειας, που είναι εξαιρετικά ισχυρός στην Ελλάδα. Τα συμφέροντα αυτά έχουν συμπήξει μια πραγματική παράταξη του ευρώ εξαπολύοντας πρωτοφανή ιδεολογική τρομοκρατία προς τους εργαζόμενους. Στην περίπτωση της Ελλάδας, οι κρατούντες φαίνονται διατεθειμένοι να προκαλέσουν ολική καταστροφή και πλήρη απώλεια της εθνικής κυριαρχίας, αρκεί να παραμείνει η χώρα στο ευρώ, ενώ παράλληλα ωρύονται ότι ακολουθούν την ασφαλέστερη πορεία για το έθνος. Το παράδοξο δε είναι ότι όσο χειρότερα γίνονται τα πράγματα, τόσο μεγαλώνει και ο κίνδυνος εξόδου από την ΟΝΕ.
Η λιτότητα κινδυνεύει να έχει ακριβώς το αντίθετο αποτέλεσμα αυτού που επιδιώκουν οι πολιτικές και κοινωνικές ελίτ της περιφέρειας.
Η έντονη αντίδραση των Ισπανών εργαζομένων και της κοινωνίας ολόκληρης στα μέτρα που προτίθεται να λάβει η κυβέρνηση Ραχόι είναι ενθαρρυντική εξέλιξη. Η Ισπανία είναι ισχυρότερη χώρα, με μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση από την Ελλάδα. Αν ο ισπανικός λαός δεν αποδεχτεί την καταστροφική πορεία που θέλει να του επιβαλει η παράταξη του ευρώ και αντιδράσει αποφασιστικά, πολλά μπορεί να αλλάξουν προς το καλύτερο σε ολόκληρη την Ευρώπη.Σύντομα θα ξέρουμε.
