του Γιώργου Χαρκοφτάκη
Η ασάφεια των εννοιών εντείνεται σε περιόδους κρίσης και παρακμής, όπου η ανάγκη για ελαστικότητα της ερμηνείας του λόγου είναι ανάλογη της ανάγκης για επιθετικό πολιτικό αγώνα. Σε αυτές τις περιόδους οι πολιτικοί σχηματισμοί επιδιώκουν την κινητοποίηση δυνάμεων οι οποίες αβασάνιστα υιοθετούν ιδεολογίες του συρμού. Ο λαϊκισμός ευδοκιμεί σε όλες τις δημοκρατίες όπου το πολιτικό μάρκετινγκ ερεθίζει τους πολίτες με ευερέθιστες συναισθηματικές χορδές. Η πληθώρα των ιδεών και των πληροφοριών έχει πάψει να αποτελεί πλεονέκτημα : ο μέσος νους απορρίπτει τον ευμεγέθη όγκο δεδομένων και επιλέγει μόνο όσα συμφωνούν με την ερμηνεία του κόσμου όπως την έχει ήδη σχηματίσει από τον συνδυασμό των πολιτικών, κοινωνικών και ψυχικών παραγόντων που έχουν επιδράσει επάνω του.
Κύριο χαρακτηριστικό του λαϊκίστικου εύπεπτου λόγου είναι η χρησιμοποίηση της ονομαστικής αξίας των ιδεών. Ονομαστική αξία μιας ιδέας είναι η εξιδανικευμένη μορφή της ιδέας απαλλαγμένη από υποκειμενικές συνθήκες, προθέσεις και προϋποθέσεις. Για παράδειγμα “Δημοκρατία” είναι εκείνη η πολιτική οργάνωση η οποία στηρίζεται στη θέληση των πολλών, “Ανεξάρτητος” είναι ο αποδεσμευμένος από εξυπηρετήσεις. Ο “Λόγος” είναι η ορθολογική σκέψη, και “Λαϊκός” είναι εκείνος που βρίσκεται κοντά στο λαό. Εκείνος ο οποίος αυτοχαρακτηρίζεται “πατριώτης” ή “δημοκρατικός” επιθυμεί να διαχωριστεί από τους άλλους οι ο οποίοι εμμέσως κατηγοριοποιούνται ως μη-πατριώτες ή ως μη-δημοκρατικοί. Η ονομαστική αξία λοιπόν δεν είναι παρά η αυτάρεσκη διακήρυξη πολιτικών προθέσεων, μια θέση μάχης από την οποία εξαπολύονται επιθέσεις προς τους πολιτικούς αντιπάλους και ταυτόχρονα περιορίζεται η δράση των οικείων δυνάμεων εντεύθεν της παρατάξεως.
Επομένως σε όσους δεν είναι ικανοποιημένοι με τις διακηρύξεις και συνηθίζουν να διαβάσουν πίσω από τις λέξεις, δεν προκαλεί καθόλου έκπληξη η συνεχής διάψευση των όσων κουραστικά επαναλαμβάνουν και πιπιλίζουν οι πολιτικοί – κοινωνικοί σχηματισμοί. Σε αυτές τις άγρυπνες συνειδήσεις ο πολιτικός λόγος δεν εξαργυρώνεται στην ονομαστική του αξία, αλλά ερμηνεύεται ως εργαλείο αντιπαράθεσης και διαχωρισμού, για αυτό είναι συνήθως και άσχετος με τις πραγματικές ανάγκες της κοινωνίας.
Προϋποθέσεις ενός νέου πατριωτισμού
Ο πατριωτισμός έχει χρησιμοποιηθεί από τόσο ετερόκλητα πολιτικά υποκείμενα ώστε η σύγχυση των πολιτών είναι δικαιολογημένη. Για να μην παγιδευτούμε στις αφηρημένες έννοιες και τις ονομαστικές αξίες, θα πρέπει να εξετάσουμε τις προϋποθέσεις επάνω στις οποίες θα μπορούσε να στηριχθεί ένας νέος πατριωτισμός.
Ο πατριωτισμός λοιπόν πρέπει να ισχυροποιεί και να προστατεύει αυτό που ονομάζουμε κοινή πατρίδα, η οποία δεν είναι μόνο η ιστορία και η γεωγραφία, είναι και η πραγματικότητα της κοινωνίας όπως αυτή την βιώνουμε καθημερινά. Το βρίσκω δύσκολο να κινητοποιήσεις τον πληθυσμό επικαλούμενος τον πατριωτισμό σε μια χώρα βυθισμένη στη διαφθορά και την ανομία. Όταν ανέξοδα αναρτούμε γαλανόλευκες σημαίες, ενώ με την καθημερινή μας συμπεριφορά πληγώνουμε την ισχύ της, δεν είμαστε πατριώτες αλλά υποκριτές. Πολλοί πολίτες δικαιολογημένα δεν μπορούν τα καταλάβουν τι υπάρχει που αξίζει να υπερασπισθούν και αρκετοί εγκαταλείπουν τη χώρα για να εγκατασταθούν σε μια άλλη πατρίδα επειδή το φαύλο πολιτικό σύστημα τους καταδικάζει στην ανεργία και την ανέχεια. Επίσης είναι υποκριτές όσοι υιοθετούν τον πατριωτισμό ως κεντρικό σύνθημα αποφεύγοντας να αναφερθούν πως ο δικός τους “πατριωτισμός” θα ισχυροποιήσει την χώρα με έργα και όχι λόγια πεζοδρομίου. Υπηρεσία προς την πατρίδα δεν είναι η διατήρηση των πολιτικών, των κοινωνικών και των οικονομικών δομών που μας καταδικάζουν στην ανυποληψία μιας βαλκανικής επαρχίας.
Μπορεί ο πατριωτισμός μας να είναι στείρος και να καταδικάζει τη χώρα σε μειονεξία; Όσοι δεν προσαρμόζονται παρακμάζουν. Ας βρούμε μια νέα ερμηνεία για την αρχαία και μεσαιωνική μας κληρονομία η οποία θα προάγει το δυναμισμό του λαού και δεν θα αποτελεί μια βολική ψυχολογική αναπλήρωση της εθνικής μας καχεξίας. Προσωπικά προτιμώ να είμαι εξίσου υπερήφανος για τη σύγχρονη και την Αρχαία Ελλάδα. Σε ένα κόσμο ραγδαία εξελισσόμενο όπου το κέντρο ισχύος μετατοπίζεται στην Ασία και η παρακμή της Δύσης είναι ένα πιθανό σενάριο, η κρίση χρέους που βιώνουμε ίσως αποτελεί μόνο το πρώτο επεισόδιο μπροστά στον καταιγισμό εξελίξεων που θα ακολουθήσουν. Σε αυτές τις ακραίες συνθήκες θα χρειαστεί να επιστρατεύσουμε το σύνολο των δυνάμεων μας για να αποτρέψουμε πολύ χειρότερες κοινωνικές καταστάσεις και εξωτερικές εξαρτήσεις.
