Τα αγγεία που κοσμούν τα αρχαιολογικά και λαογραφικά μουσεία αποκαλύπτουν τον πλούτο της εκπληκτικής τέχνης του ανθρώπινου πολιτισμού. Στις περισσότερες πόλεις της Μινωικής Κρήτης, που διέθεταν κοντά κατάλληλο χώμα, ανακαλύπτουμε καμίνια και εργαστήρια κεραμικής.
Η εισβολή των Σαρακηνών το 824 που βιαιοπραγούν στην Κρήτη και αργότερα των πειρατών που έχουν ανάγκη δοχείων μεταφοράς της λείας τους, λεηλατούν τους αγγειοπλάστες που αναγκάζονται να μεταφερθούν στην ενδοχώρα. Επιλέγουν μέρη ασφαλή που διαθέτουν νερό, κατάλληλα χώματα και βλάστηση για καύσιμη ύλη.
Το Κεντρί, το Θραψανό, οι Μαργαρίτες, τα Νόχια συγκαταλέγονται στα μεγαλύτερα αγγειοπλαστικά κέντρα της Κρήτης που συνέχισαν να παράγουν. Τον αγγειοπλαστικό πολιτισμό των εκατό τελευταίων ετών στο Κεντρί παρουσιάζει σε πόνημα του ο συνταξιούχος εκπαιδευτικός Γεώργιος Μανιαδάκης, το οποίο εκδόθηκε με τη συνδρομή του Μορφωτικού Συλλόγου Κεντριού. Το πόνημα του παιδαγωγού Γιώργου Μανιαδάκη είναι μια ενδιαφέρουσα περιπλάνηση στο χώρο της λαογραφίας της αγγειοπλαστικής τέχνης στο Κεντρί με τους παραδοσιακούς σταμνάδες και τους αγγειοπλάστες των μολυβωτών.
Μελετώντας τις ιστορικές πηγές προσεκτικά, καταγράφοντας τις διηγήσεις από τους πρωταγωνιστές μαστόρους, κυρίως από τους πουργούς των τσικαλαριών και το αρχειακό υλικό της πρώην κοινότητας Κεντρί, αποτύπωσε χωρίς λογοτεχνικές ωραιοποιήσεις την έρευνα του και πρόσφερε σε όλους εμάς σήμερα την δυνατότητα να γνωρίσουμε και να θαυμάσουμε τους τεχνίτες του πηλού.
Το χωριό των σταμνάδων βρήκε τον άνθρωπο να γυρίσει τον χρόνο. Μπορεί σήμερα τα καμίνια του Κεντριού να μη καπνίζουν πια, οι χωματάδες να μη κουβαλούν χώμα, να μην ακούγεται ο ήχος του κόπανου, τα χωράφια που οι αγγειοπλάστες νοίκιαζαν για να συλλέξουν την καύσιμη ύλη για το ψήσιμο των αγγείων να γέμισαν ασπαλάθους, σκίνους, αχιμάδες, αχινοπόδια και φασκομηλιές, αλλά οι εικόνες των μαστόρων πηλοπλαστών αποτυπώνονται ανάγλυφα στα κείμενα του βιβλίου ζωντανεύοντας μνήμες πολλών δεκαετιών.
Τα κείμενα εμπλουτισμένα με σπάνιες ασπρόμαυρες και έγχρωμες φωτογραφίες, αναλυτικά σχεδιαγράμματα με ογκομετρικά στοιχεία του κεντριανού σταμνιού, λαηνιού και των άλλων αγγείων, του αγγειοπλαστικού τροχού, με πίνακα όλων των αγγειοπλαστών και των θέσεων των καμινιών, των ιδιοκτητών τσικαλαριών που μίσθωναν τα εργαστήρια τους, μας δίνει μια πλήρη εικόνα του αγγειοπλαστικού πολιτισμού εκατό χρόνων στο Κεντρί, που δυστυχώς έσβησε.
Στο πρώτο μέρος καταγράφεται η τυπολογία του Κεντριανού σταμνιού με την μοναδική φινέτσα και το μικρό βάρος λόγω της άριστης ποιότητας των αργιλοχωμάτων και του ταλέντου των κεντριανών μαστόρων. Στο δεύτερο μέρος αναλύονται οι παράγοντες που βοήθησαν στην ανάπτυξη της αγγειοπλαστικής τέχνης στο Κεντρί. Οι παραγωγικοί συντελεστές των τσικαλαριών αναλύονται στο τρίτο μέρος, η δομή του αγγειοπλαστικού χώρου, ο εξοπλισμός του αγγειοπλαστείου, η μορφολογία του καμινιού στο τέταρτο μέρος.
Στο πέμπτο μέρος παρουσιάζεται όλη η διαδικασία της δημιουργίας σταμνιού καθώς και η εμπορία των αγγείων και τις «στραθιές» στα χωριά του οροπεδίου Λασιθίου που ήταν ο πιο δημοφιλής τόπος προορισμού για πώληση των κεραμικών, κυρίως των σταμνιών.
Η κατηγοριοποίηση των παραδοσιακών κεντριανών κεραμικών και η ταξινόμηση τους όπως έχει υιοθετηθεί από το Εθνολογικό Μουσείο Βόρων στη Μεσαρά Ηρακλείου παρουσιάζεται στο έκτο μέρος και τέλος, στο έβδομο μέρος, γίνεται ιστορική αναδρομή των κεντριανών τσικαλαριών με ιδιαίτερη αναφορά στην περίοδο άνθισης που ο συγγραφέας την τοποθετεί μεταξύ 1920 έως 1940, πριν από το Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο, και την περίοδο της παρακμής στην δεκαετία του ΄60 λόγω των κοινωνικών ανακατατάξεων και την εισαγωγή στην αγορά των γυάλινων αλλά κυρίως των πλαστικών χρηστικών αντικειμένων χαμηλής αγοραστικής αξίας.
Ο Κεντριανός Γεώργιος Μαρ. Μανιαδάκης, νιώθοντας περισσότερο από άλλους το χρέος στο χώμα που πρωτοπερπάτησε, τόλμησε να προσθέσει ένα λιθαράκι στην καταγραφή της τοπικής ιστορίας και της λαογραφίας της αγγειοπλαστικής στο Κεντρί Ιεράπετρας και του αξίζει έπαινος.
Έπαινος αξίζει και στα δραστήρια μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου του Μορφωτικού Συλλόγου Κεντριού για την έκδοση του πονήματος.
