Κατά την τελευταία σύνοδο κορυφής της ΕΕ, ο πρωθυπουργός του Λουξεμβούργου, Jean-Claude Juncker, πρότεινε ότι ο κίνδυνος μιας «κοινωνικής επανάστασης» δεν θα πρέπει να αποκλειστεί.
Αν και το αποτέλεσμα αυτό παραμένει απίθανο, είναι ολοένα και πιο σαφές ότι πολλές ευρωπαϊκές χώρες - και η ΕΕ στο σύνολό της - πρέπει να επαναδιαπραγματευθεί βασικές κοινωνικές αρχές. Αλλά οι ευρωπαϊκές ελίτ, που προτίμησαν δυστυχώς μόνο βραχυπρόθεσμες διορθώσεις, δεν έχουν εξετάσει τη μακροπρόθεσμη ανάγκη για τέτοιες αναθεωρήσεις – και για αυτό έχασαν.
Πράγματι, παρά τις σημαντικές διαφοροποιήσεις ανά χώρα, μία τάση γίνεται όλο και πιο εμφανής σε ολόκληρη την ΕΕ: ψηφοφόροι, ανεξάρτητα από τον πολιτικό τους προσανατολισμό, δεν επανεκλέγουν ηγέτες που εφαρμόζουν μέτρα λιτότητας. Αλλά, πέρα από αυτό συντριπτική αντίθεση στη λιτότητα, οι εμπειρίες των χωρών διαφέρουν σημαντικά.
Η Ελλάδα έχει δει την άνοδο ενός απροκάλυπτα φασιστικού κόμματος, τη Χρυσή Αυγή, η οποία συνεχίζει με υπερηφάνεια την κληρονομιά του πρώην δικτάτορα Ιωάννη Μεταξά. Παρά το γεγονός ότι η Χρυσή Αυγή υπάρχει για περίπου δύο δεκαετίες, μόνο κατά το τελευταίο έτος έχει κερδίσει αρκετή υποστήριξη για να εισέλθει στο κοινοβούλιο. Η επιτυχία της Χρυσής Αυγής δεν αντανακλά μια βαθιά επιθυμία των Ελλήνων να επιστρέψουν στον αυταρχισμό. Το κόμμα έχει απλώς παρενέβη όταν το ελληνικό κράτος - που μαστίζεται από την αναποτελεσματικότητα και η διαφθορά - έχει κάνει πίσω, παρέχοντας οι ίδιοι βασική πρόνοια και άλλες υπηρεσίες σε απελπισμένους πολίτες, ενώ συμμετέχοντας συγχρόνως σε πρωτοφανή βία κατά ατόμων που είναι ή μοιάζουν με μετανάστες.
Η λιτότητα έχει οξύνει ομοίως μια μακροχρόνια κρίση νομιμότητας κρατικής υπόστασης και πολιτικής στην Ιταλία, η οποία αντανακλάται στην άνοδο ενός νέου κόμματος, το Κίνημα των Πέντε Αστέρων, το οποίο ισχυρίζεται ότι έχει υπερβεί την παραδοσιακή διαχωριστική γραμμή αριστεράς-δεξιάς του πολιτικού φάσματος. Πράγματι, η κίνηση δεν έχει σαφείς πολιτικούς στόχους.
Τα εκλογικά σώματα ορισμένων χωρών υποστήριξαν αρχικά τη λιτότητα, αλλά κανένα δεν το έκανε δύο φορές. Στην Ισπανία, για παράδειγμα, οι ψηφοφόροι κατανοήσαν τις συνέπειες της υποστήριξης του κυβερνώντος Λαϊκού Κόμματος, καθιστώντας τη χώρα μια από τις λίγες, όπου η κυβέρνηση είχε κάποιο είδος λαϊκής εντολής για την εφαρμογή σκληρής λιτότητας.
Ομοίως, το κεντροδεξιό Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα της Πορτογαλίας έχει ωθήσει μια σκληρή γραμμή λιτότητα, συμπεριλαμβανομένων φορολογικών αυξήσεων και περικοπών των δαπανών, από την άνοδο του στην εξουσία το 2011. Αλλά τα νέα μέτρα που θεσπίστηκαν τον προηγούμενο μήνα έχουν οδηγήσει όλο και πιο πολλούς απογοητευμένουςπολίτες στους δρόμους για να απαιτήσουν γενικές εκλογές δύο χρόνια νωρίτερα από το καθορισμένο.
Η πολιτική και κοινωνική αναταραχή σε όλη την νότια Ευρώπη ενέχει πολλά μαθήματα για τους υποστηρικτές της λιτότητας - ειδικά για τη Γερμανία. Πρώτον και κύριον, το δόγμα ότι στερεά δημόσια οικονομικά - ένα λειτουργικό κράτος, γενικότερα, - μπορεί να επιτευχθούν μόνο μέσω επώδυνης λιτότητας είναι μια ψευδαίσθηση.
Όταν αναγκάζεται να επιλέξει μεταξύ των κοινωνιών τους και της πελατείας τους, οι πολιτικοί μπορεί να αποφασίσουν να επιτρέψουν στις κοινωνικές εντάσεις να αυξηθούν - ακόμη και σε επικίνδυνα επίπεδα - από το να θυσιάσουν τη δική τους δύναμη.
Στην πραγματικότητα, όταν η Γερμανία ξεκίνησε πριν από μια δεκαετία ένα πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων με μεγάλες περικοπές στο κράτος πρόνοιας και μια πιο ευέλικτη αγορά εργασίας, βγήκε εκτός κανόνων σταθερότητας της ευρωζώνης. Οι δημόσιες δαπάνες έπρεπε να αυξηθούν πριν να μπορούν να μειωθούν, έτσι ώστε να παρέχει κάποια ελευθερία κινήσεων, ενώ μέρη του κοινωνικού συμβολαίου θα ήταν σε επαναδιαπραγμάτευση.
Το δεύτερο δίδαγμα από τη νότια Ευρώπη είναι ότι αυτή η δύσκολη πορεία είναι απίθανο να λειτουργήσει. Οικοδομώντας την αναγκαία υποστήριξη για ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο θα απαιτήσει μια έκκληση για δικαιοσύνη, όχι μόνο δημοσιονομική ευθύτητα. Και ένας μηχανισμός που θα εγκρίνει τη νέα συμφωνία - όπως ένα μεγάλο συνασπισμό που πράγματι θα εξουσιοδοτηθεί μέσα από νέες εκλογές (και όχι μόνο από μια απρόθυμη στήριξη από τα μεγάλα κόμματα για τεχνοκράτες ηγέτες όπως ο Mario Monti Ιταλία) - είναι απαραίτητος.
Εναλλακτικά, οι πολίτες θα μπορούσαν να προσπαθήσουν να ηγηθούν οι ίδιοι των προσπαθειών για την εκ νέου διαπραγμάτευση συνταγματικών ρυθμίσεων των χωρών τους. Η Ισλανδία, για παράδειγμα, έχει ξεκινήσει μια άνευ προηγουμένου διεργασία με τη διαμόρφωση ενός νέου συντάγματος από τη λαϊκή βάση. Ομοίως, αν και λιγότερο ριζικό, απλοί πολίτες αποτελούν τα δύο τρίτα της Συνταγματικής Συνέλευσης της Ιρλανδίας.
Αν οι νότιες χώρες της ευρωζώνης ακολούθησουν μια διαδρομή προς μια νέα κοινωνική συμφωνία, θα πρέπει να εξασφαλίσουν ότι αργά ή γρήγορα θα συναντά την πορεία των βόρειων ευρωπαϊκών μελών. Ενώ όλες οι χώρες της ευρωζώνης δεν είναι αναγκαίο να συγκλίνουν σε ένα ενιαίο μοντέλο, η αλληλεξάρτηση τους, σημαίνει ότι μια πανευρωπαϊκή κοινωνική και οικονομική διευθέτηση είναι απαραίτητη.
Οι Ευρωπαίοι ηγέτες πρέπει να προχωρήσουν πέρα από την ολοένα και πιο απίθανη γραμμή της λιτότητας σήμερα – γεμάτες κοιλιές αύριο, και να αναγνωρίσουν ότι, στον πυρήνα της, η κρίση του ευρώ είναι μια πολιτική κρίση. Αντί να επικεντρωθούν σε γρήγορες λύσεις πολιτικής, οι ηγέτες της Ευρώπης πρέπει να ακολουθήσουν μακροπρόθεσμες λύσεις. Και αυτό περιλαμβάνει νέες κοινωνικές συμβάσεις.
