Ο κόκκινος χρωματισμός επάνω δεξιά είναι η επαρχία Δοβρουτσά η οποία επιστράφηκε στην Βουλγαρία μετά την Συνθήκη της Κραιόβας το 1940
Η κόκκινη λεπτή γραμμή είναι τα σημερινά σύνορα
Η δεκαετία του'40 ήταν περίοδος δραματικών εξελίξεων όσον αφορά την χάραξη των συνόρων και της πολιτικής-διοικητικής οργάνωσης των περιοχών που ανήκαν κοντά ή μέσα στην περιοχή της Μακεδονίας.
Το σημαντικότερο γεγονός αυτής της δεκαετίας ήταν η ίδρυση της Λαικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας ως ομόσπονδου κράτους στην ενιαία τότε Γιουγκοσλαβία.
Η δημιουργία κρατικών δομών στην νότια Γιουγκοσλαβία επέτρεψαν την ανάδειξη της "μακεδονικής"εθνικής ιδεολογίας...γεγονός με επιπτώσεις στην ελληνική και βουλγαρική Μακεδονία.
Στον Β΄Παγκόσμιο πόλεμο δεν συγκρούστηκαν μόνο συμμαχίες κρατών και πολιτικές ιδεολογίες.
Στην νοτιοανατολική άκρη της Ευρώπης ο πόλεμος έγινε ευκαιρία για ξεκαθάρισμα παλαιών λογαριασμών που κρατούσαν απο το 1920.
Η Βουλγαρία αρνούνταν να συμβιβαστεί με την οριστική διάθεση του μεγαλύτερου μέρους της γεωγραφικής περιοχής της Μακεδονίας στην Ελλάδα και την Σερβία(λόγω ήττας της στους Βαλκανικούς πολέμους).
Για τους περισσότερους Βούλγαρους η Μακεδονία της Ελλάδας και Σερβίας θεωρούνταν χαμένες πατρίδες και αντιπροσώπευαν τον βασικό στόχο της Μεγάλης Ιδέας της χώρας τους.
Οι Βουλγαρομακεδόνες εργάζονταν για την "απελευθέρωση" της Μακεδονίας και την προσάρτησή της στο Βουλγαρικό έθνος.Η θεωρία τους ήταν ότι η Μακεδονία αφορούσε κυρίως Βούλγαρους και απαξίωναν το γεγονός ότι υπήρχαν σλαβόφωνοι στην ευρύτερη γεωγραφική περιοχή της Μακεδονίας που ταυτίζονταν με την Ελλάδα και αποκαλούνταν Γκρεγκομάνοι!
Αυτή λοιπόν η μερίδα των Βουλγάρων εθνικιστών πίεζε τον Βούλγαρο βασιλιά και την βουλγαρική κυβέρνηση για συμπαράταξη με την Γερμανία, με απώτερο σκοπό η απόδοση της διεκδικούμενης περιοχής στην χώρα τους.
Ο Βούλγαρος βασιλιάς Μπόρις ΙΙΙ σε χειραψία με τον Χίτλερ
Παρά όμως τις επιθυμίες τους για άμεση "απελευθέρωση" της Βόρειας Ελλάδας η Γερμανία απέδωσε στην Βουλγαρία μόνο την Θράκη και την Ανατολική Μακεδονία δίχως να επιτρέψει την επίσημη προσάρτησή τους στην Βουλγαρία ενόσω διαρκούσε ο πόλεμος.
Τους άφησε όμως απόλυτη ελευθερία κινήσεων για εκβουλγαρισμό.
Το σημαντικότερο γεγονός αυτής της δεκαετίας ήταν η ίδρυση της Λαικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας ως ομόσπονδου κράτους στην ενιαία τότε Γιουγκοσλαβία.
Η δημιουργία κρατικών δομών στην νότια Γιουγκοσλαβία επέτρεψαν την ανάδειξη της "μακεδονικής"εθνικής ιδεολογίας...γεγονός με επιπτώσεις στην ελληνική και βουλγαρική Μακεδονία.
Στον Β΄Παγκόσμιο πόλεμο δεν συγκρούστηκαν μόνο συμμαχίες κρατών και πολιτικές ιδεολογίες.
Στην νοτιοανατολική άκρη της Ευρώπης ο πόλεμος έγινε ευκαιρία για ξεκαθάρισμα παλαιών λογαριασμών που κρατούσαν απο το 1920.
Η Βουλγαρία αρνούνταν να συμβιβαστεί με την οριστική διάθεση του μεγαλύτερου μέρους της γεωγραφικής περιοχής της Μακεδονίας στην Ελλάδα και την Σερβία(λόγω ήττας της στους Βαλκανικούς πολέμους).
Για τους περισσότερους Βούλγαρους η Μακεδονία της Ελλάδας και Σερβίας θεωρούνταν χαμένες πατρίδες και αντιπροσώπευαν τον βασικό στόχο της Μεγάλης Ιδέας της χώρας τους.
Οι Βουλγαρομακεδόνες εργάζονταν για την "απελευθέρωση" της Μακεδονίας και την προσάρτησή της στο Βουλγαρικό έθνος.Η θεωρία τους ήταν ότι η Μακεδονία αφορούσε κυρίως Βούλγαρους και απαξίωναν το γεγονός ότι υπήρχαν σλαβόφωνοι στην ευρύτερη γεωγραφική περιοχή της Μακεδονίας που ταυτίζονταν με την Ελλάδα και αποκαλούνταν Γκρεγκομάνοι!
Αυτή λοιπόν η μερίδα των Βουλγάρων εθνικιστών πίεζε τον Βούλγαρο βασιλιά και την βουλγαρική κυβέρνηση για συμπαράταξη με την Γερμανία, με απώτερο σκοπό η απόδοση της διεκδικούμενης περιοχής στην χώρα τους.
Ο Βούλγαρος βασιλιάς Μπόρις ΙΙΙ σε χειραψία με τον Χίτλερ
Παρά όμως τις επιθυμίες τους για άμεση "απελευθέρωση" της Βόρειας Ελλάδας η Γερμανία απέδωσε στην Βουλγαρία μόνο την Θράκη και την Ανατολική Μακεδονία δίχως να επιτρέψει την επίσημη προσάρτησή τους στην Βουλγαρία ενόσω διαρκούσε ο πόλεμος.
Τους άφησε όμως απόλυτη ελευθερία κινήσεων για εκβουλγαρισμό.
Φιλογερμανική συγκέντρωση, όπου απεικονίζεται ο χάρτης της Μακεδονίας και τα πορτραίτα του Χίτλερ και ηγετών του Άξονα. Το σύνθημα στα κυριλικά γράφει:"Eνας λαός,ένας αρχηγός ένα κράτος"
Το ίδιο έγινε και με το γιουγκοσλαβικό κομμάτι της Μακεδονίας. Αποδόθηκε κι'αυτό στην Βουλγαρία. Η δημόσια ομιλία της σερβικής απαγορεύτηκε και οι κάτοικοι της περιοχής δεν διορίζονταν στην δημόσια διοίκηση με το πρόσχημα ότι δεν γνώριζαν τα βουλγαρικά.
Η Ανάδυση του γιουγκοσλαβικού Μακεδονισμού
Έτσι οι προσπάθειες του Τίτο για δημιουργία αντίστασης στην περιοχή βρήκαν πρόσφορο έδαφος καθώς μάλιστα συνδυαζόταν με την πρόταση για αυτοδιάθεση του μακεδονικού λαού.
Ο Στρατάρχης Τίτο αριστερά με στολή αντάρτη.
Σύμφωνα με την ιστορικό Ελίζαμπεθ Μπάρκερ, η πραγματική τομή για την γιουγκοσλαβική Μακεδονία ήταν ο ερχομός τον Φεβρουάριο του 1943, του Μαυροβούνιου Σφέτοζαρ Βουκμάνοβιτς, γνωστού στο αντάρτικο κίνημα με το όνομα Τέμπο.
Ο SVETOZAR VUKMANOVIC γνωστός με το ψευδώνυμο Τέμπο, εκφωνεί λόγο στους παρτιζάνους
Το ίδιο έγινε και με το γιουγκοσλαβικό κομμάτι της Μακεδονίας. Αποδόθηκε κι'αυτό στην Βουλγαρία. Η δημόσια ομιλία της σερβικής απαγορεύτηκε και οι κάτοικοι της περιοχής δεν διορίζονταν στην δημόσια διοίκηση με το πρόσχημα ότι δεν γνώριζαν τα βουλγαρικά.
Η Ανάδυση του γιουγκοσλαβικού Μακεδονισμού
Έτσι οι προσπάθειες του Τίτο για δημιουργία αντίστασης στην περιοχή βρήκαν πρόσφορο έδαφος καθώς μάλιστα συνδυαζόταν με την πρόταση για αυτοδιάθεση του μακεδονικού λαού.
Ο Στρατάρχης Τίτο αριστερά με στολή αντάρτη.
Σύμφωνα με την ιστορικό Ελίζαμπεθ Μπάρκερ, η πραγματική τομή για την γιουγκοσλαβική Μακεδονία ήταν ο ερχομός τον Φεβρουάριο του 1943, του Μαυροβούνιου Σφέτοζαρ Βουκμάνοβιτς, γνωστού στο αντάρτικο κίνημα με το όνομα Τέμπο.
Ο SVETOZAR VUKMANOVIC γνωστός με το ψευδώνυμο Τέμπο, εκφωνεί λόγο στους παρτιζάνους
Κατά την Μπέρκερ είναι πιθανόν ο Τέμπο να διέδωσε, προκειμένουν να πετύχει την υποστήριξη του πληθυσμού, ότι ο Τίτο θα συναινούσε στην ενοποίηση και των τριών τμημάτων της Μακεδονίας στο πλαίσιο της Γιουγκοσλαβίας.
Οι Γιουγκοσλάβοι κομμουνιστές πρόβαλαν επιτυχημένα την εθνική ιδεολογία του Μακεδονισμού, συνδυάζοντας την με την πολιτική ιδεολογία του Κομμουνισμού, συσπειρώνοντας στο πλευρό τους τους περισσότερους κατοίκους της περιοχής που έβλεπαν θετικά την προοπτική μιας αυτόνομης "Μακεδονίας για τους Μακεδόνες" η οποία δεν θα ελεγχόταν ούτε απο τους Σέρβους, ούτε απο τους Βουλγάρους(η διοίκηση των οποίων είχε αρνητικά αποτελέσματα για τους ίδιους κατά την διάρκεια του Μεσοπολέμου και του Β΄Παγκόσμιου πολέμου)
Η ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ ΤΟΥ ΓΙΑΙΤΣΕ
Οι Γιουγκοσλάβοι κομμουνιστές πρόβαλαν επιτυχημένα την εθνική ιδεολογία του Μακεδονισμού, συνδυάζοντας την με την πολιτική ιδεολογία του Κομμουνισμού, συσπειρώνοντας στο πλευρό τους τους περισσότερους κατοίκους της περιοχής που έβλεπαν θετικά την προοπτική μιας αυτόνομης "Μακεδονίας για τους Μακεδόνες" η οποία δεν θα ελεγχόταν ούτε απο τους Σέρβους, ούτε απο τους Βουλγάρους(η διοίκηση των οποίων είχε αρνητικά αποτελέσματα για τους ίδιους κατά την διάρκεια του Μεσοπολέμου και του Β΄Παγκόσμιου πολέμου)
Η ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ ΤΟΥ ΓΙΑΙΤΣΕ
Ο Τίτο στην μέση κοντά στην πόλη Foca το 1942
Στις 29 Αυγούστου 1943 πραγματοποιήθηκε στο Γιάιτσε η σύγκληση του Αντιφασιστικού Συμβουλίου για την Εθνική Απελευθέρωση της Γιουγκοσλαβίας, στην οποία καταδικάστηκε ο διαμελισμός της Γιουγκοσλαβίας απο τους "φασίστες ιμπεριαλιστές" και ταυτόχρονα αποφασίστηκε η οργάνωση της Γιουγκοσλαβίας σε ομοσπονδιακή βάση μετά την Απελευθέρωση.
Συγκεκριμένα σ'αυτή την ιστορική συνεδρίαση ειπώθηκαν τα εξής:
"Για να καταστεί δυνατή η τήρηση των αρχών της εθνικής κυριαρχίας των εθνών της Γιουγκοσλαβίας και να κατορθώσει η Γιουγκοσλαβία να γίνει πραγματική πατρίδα όλων των λαών της και όχι αρένα για τις μηχανορραφίες αντιδραστικών στοιχείων, οικοδομείται η χώρα βάσει μιας ομόσπονδιακής αρχής, η οποία θα εξασφαλίσει απόλυτη ισότητα των εθνών της Σερβίας, της Κροατίας, της Σλοβενίας, της Μακεδονίας, του Μαυροβουνίου, της Βοσνίας και της Ερζεγοβίνης.
Στις 29 Αυγούστου 1943 πραγματοποιήθηκε στο Γιάιτσε η σύγκληση του Αντιφασιστικού Συμβουλίου για την Εθνική Απελευθέρωση της Γιουγκοσλαβίας, στην οποία καταδικάστηκε ο διαμελισμός της Γιουγκοσλαβίας απο τους "φασίστες ιμπεριαλιστές" και ταυτόχρονα αποφασίστηκε η οργάνωση της Γιουγκοσλαβίας σε ομοσπονδιακή βάση μετά την Απελευθέρωση.
Συγκεκριμένα σ'αυτή την ιστορική συνεδρίαση ειπώθηκαν τα εξής:
"Για να καταστεί δυνατή η τήρηση των αρχών της εθνικής κυριαρχίας των εθνών της Γιουγκοσλαβίας και να κατορθώσει η Γιουγκοσλαβία να γίνει πραγματική πατρίδα όλων των λαών της και όχι αρένα για τις μηχανορραφίες αντιδραστικών στοιχείων, οικοδομείται η χώρα βάσει μιας ομόσπονδιακής αρχής, η οποία θα εξασφαλίσει απόλυτη ισότητα των εθνών της Σερβίας, της Κροατίας, της Σλοβενίας, της Μακεδονίας, του Μαυροβουνίου, της Βοσνίας και της Ερζεγοβίνης.
Ο Τίτο δεύτερος απο τα αριστερά, με τα μέλη της Κεντρικής Επιτροπής του Γιουγκοσλαβικού Κομμουνιστικού Κόμματος κατά την διάρκεια του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου.
Υπογραμμίζω Μαμούνι, πως οι αποφάσεις του Γιάτσε εγκρίθηκαν δημοσίως απο την Μόσχα, κάτι που σήμαινε ότι ο Τίτο είχε την σοβιετική υποστήριξη!
Οι Βούλγαροι κομμουνιστές σε καμμία περίπτωση δεν ήθελαν να φανεί στο βουλγαρικό λαό ότι υποχωρούν σ'ένα τόσο βασικό εθνικό θέμα, όπως το Μακεδονικό και έτσι πρόβαλαν το παλαιό σύνθημα για την ενιαία και ανεξάρτητη Μακεδονία της ΕΜΕΟ.
Οι Έλληνες, τώρα, κομμουνιστές εξέφρασαν και αυτοί αντιρρήσεις για την απομάκρυνση απο το σύνθημα του 1935 της Κομμουνιστικής Διεθνούς για την "ισοτιμία των λαών" της Μακεδονίας, αλλά τόσο αυτοί όσο και οι Βούλγαροι κομμουνιστές βρίσκονταν έναντι των Γιουγκοσλάβων συντρόφων τους σε μειονεκτική θέση, εφ'όσον οι τελευταίοι είχαν την υποστήριξη της ΕΣΣΔ.
Στις 2 Αυγούστου του 1944, κατά τον εορτασμό της επετείου της Εξέγερσης του Ίλιντεν, πραγματοποιήθηκε στο μοναστήρι Πρόχορ Πρσίνσκι η πρώτη αντιφασιστική συνέλευση της Μακεδονίας(ΑSNOM), η οποία έθεσε τις βάσεις για την ίδρυση της Λαικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας(η περιοχή αυτή στα χρόνια του Βυζαντίου ήταν γνωστή με τ'όνομα Μοναστήρι, και στα χρόνια της "Ανατολικής Σλαβονίας" Βάρνταρσκα Μπανόβινα-) και την ένταξή της στην γιουγκοσλαβική ομοσπονδία.
Oι εξελίξεις στην Ελλάδα: H ίδρυση του ΣΝΟΦ
Το ΚΚΕ κλήθηκε κατά την Κατοχή να ισορροπήσει μεταξύ της πολιτικής αλληλεγγύης του με τον Τίτο και της εθνικής του αποστολής ως ηγετικής δύναμης του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα κατά των κατακτητών στην Ελλάδα. Οι διακηρύξεις των Γιουγκοσλαβομακεδόνων περί ενοποίησης της Μακεδονίας έβρισκαν κατηγορηματικά αντίθετους τους Ελληνες κομμουνιστές που είχαν αντιληφθεί το πόσο αρνητικά επηρρέαζε τους Έλληνες η πιθανότητα αλλαγής των συνόρων της Ελλάδας.
Ο Ανδρέας Τζήμας σε πρωτοσέλιδο εφημερίδας το 1948
Χαρακτηριστικό των όσο αναφέρω είναι η δήλωση του Ανδρέα Τζήμα, πρώην βουλευτή και βασικό στέλεχος του ΚΚΕ στον επικεφαλής της σοβιετικής στρατιωτικής αποστολής στο επιτελείο του Τίτο, τον Ιούνιο του 1944: "Oι Γιουγκοσλάβοι θέλουν εξαιτίας 120.000 Μακεδόνων να χάσουμε όλο τον ελληνικό λαό, του οποίου η ευαισθησία για τα εθνικά θέματα το τελευταίο διάστημα έχει αναπτυχθεί σε μεγάλο βαθμό!"
Σύμφωνα με τον ιστορικό Ιωάννη Κολιόπουλο, η ίδρυση(τον Οκτώβριο του 1943) του ΕΑΜ των Σλαβομακεδόνων ή αλλιώς ΣΝΟΦ(Σλαβιανομακεντόνσκι Ναρόντο Οσλομποτίτελεν Φροντ-που σημαίνει Σλαβομακεδονικό Λαικό Απελευθερωτικό Μέτωπο, αποτελούσε μια χειρονομία καλής θέλησης της ελληνικής κομμουνιστικής ηγεσίας προς τους Γιουγκοσλάβους κομμουνιστές, μετά την απόρριψη απο το ΕΑΜ των γιουγκοσλαβικών προτάσεων για την σύσταση κοινού στρατηγείου μεταξύ γιογκοσλάβων παρτιζάνων και Ελλήνων ανταρτών.
Στην πραγματικότητα η ίδρυση του ΣΝΟΦ ήταν η προσπάθεια του ΚΚΕ να κερδίσει την εμπιστοσύνη των σλαβόφωνων χωρικών και να τους κινητοποιήσει στον κοινό αντιστασιακό αγώνα. ΄Αμεσοι στόχοι του ΣΝΟΦ ήταν ο αφοπλισμός των σλαβόφωνων που είχαν εξοπλιστεί απο τους Ιταλούς και συνεργάζονταν με τις δυνάμεις Κατοχής, η ένταξη τους στο ΣΝΟΦ και η καλλιέργεια σλαβομακεδονικής εθνικής ταυτότητας.
ΡΙΞΗ ΚΚΕ με Σλαβομακεδόνες
Όμως παρά το γεγονός ότι το ΕΑΜ και το ΚΚΕ είχαν ταχθεί σαφώς υπερ της ισοτιμίας των Σλαβομακεδόνων με τους υπόλοιπους Έλληνες, αλλά δίχως καμμία παραχώρηση ελληνικού εθνικού εδάφους, οι Γιουγκοσλάβοι παρτιζάνοι έμπαιναν στις ορεινές περιοχές της Δυτικής Μακεδονίας συχνά προπαγάνδιζαν την ιδέα της ενωμένης Μακεδονίας-όραμα- που φαίνεται ότι μοιράζονταν αρκετά απο τα ηγετικά στελέχη της σλαβόφωνου πληθυσμού, όπως το ηγετικό στέλεχος του ΣΝΟΦ Ηλίας Δημάκης ή Γκότσε. Σύμφωνα με τοπικά στελέχη του ΚΚΕ, ο Γκότσε παρασύρθηκε απο τους Γιουγκοσλάβους παρτιζάνους και γι'αυτό στράφηκε προς τον αυτονομισμό.
Υπογραμμίζω Μαμούνι, πως οι αποφάσεις του Γιάτσε εγκρίθηκαν δημοσίως απο την Μόσχα, κάτι που σήμαινε ότι ο Τίτο είχε την σοβιετική υποστήριξη!
Οι Βούλγαροι κομμουνιστές σε καμμία περίπτωση δεν ήθελαν να φανεί στο βουλγαρικό λαό ότι υποχωρούν σ'ένα τόσο βασικό εθνικό θέμα, όπως το Μακεδονικό και έτσι πρόβαλαν το παλαιό σύνθημα για την ενιαία και ανεξάρτητη Μακεδονία της ΕΜΕΟ.
Οι Έλληνες, τώρα, κομμουνιστές εξέφρασαν και αυτοί αντιρρήσεις για την απομάκρυνση απο το σύνθημα του 1935 της Κομμουνιστικής Διεθνούς για την "ισοτιμία των λαών" της Μακεδονίας, αλλά τόσο αυτοί όσο και οι Βούλγαροι κομμουνιστές βρίσκονταν έναντι των Γιουγκοσλάβων συντρόφων τους σε μειονεκτική θέση, εφ'όσον οι τελευταίοι είχαν την υποστήριξη της ΕΣΣΔ.
Στις 2 Αυγούστου του 1944, κατά τον εορτασμό της επετείου της Εξέγερσης του Ίλιντεν, πραγματοποιήθηκε στο μοναστήρι Πρόχορ Πρσίνσκι η πρώτη αντιφασιστική συνέλευση της Μακεδονίας(ΑSNOM), η οποία έθεσε τις βάσεις για την ίδρυση της Λαικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας(η περιοχή αυτή στα χρόνια του Βυζαντίου ήταν γνωστή με τ'όνομα Μοναστήρι, και στα χρόνια της "Ανατολικής Σλαβονίας" Βάρνταρσκα Μπανόβινα-) και την ένταξή της στην γιουγκοσλαβική ομοσπονδία.
Oι εξελίξεις στην Ελλάδα: H ίδρυση του ΣΝΟΦ
Το ΚΚΕ κλήθηκε κατά την Κατοχή να ισορροπήσει μεταξύ της πολιτικής αλληλεγγύης του με τον Τίτο και της εθνικής του αποστολής ως ηγετικής δύναμης του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα κατά των κατακτητών στην Ελλάδα. Οι διακηρύξεις των Γιουγκοσλαβομακεδόνων περί ενοποίησης της Μακεδονίας έβρισκαν κατηγορηματικά αντίθετους τους Ελληνες κομμουνιστές που είχαν αντιληφθεί το πόσο αρνητικά επηρρέαζε τους Έλληνες η πιθανότητα αλλαγής των συνόρων της Ελλάδας.
Ο Ανδρέας Τζήμας σε πρωτοσέλιδο εφημερίδας το 1948
Χαρακτηριστικό των όσο αναφέρω είναι η δήλωση του Ανδρέα Τζήμα, πρώην βουλευτή και βασικό στέλεχος του ΚΚΕ στον επικεφαλής της σοβιετικής στρατιωτικής αποστολής στο επιτελείο του Τίτο, τον Ιούνιο του 1944: "Oι Γιουγκοσλάβοι θέλουν εξαιτίας 120.000 Μακεδόνων να χάσουμε όλο τον ελληνικό λαό, του οποίου η ευαισθησία για τα εθνικά θέματα το τελευταίο διάστημα έχει αναπτυχθεί σε μεγάλο βαθμό!"
Σύμφωνα με τον ιστορικό Ιωάννη Κολιόπουλο, η ίδρυση(τον Οκτώβριο του 1943) του ΕΑΜ των Σλαβομακεδόνων ή αλλιώς ΣΝΟΦ(Σλαβιανομακεντόνσκι Ναρόντο Οσλομποτίτελεν Φροντ-που σημαίνει Σλαβομακεδονικό Λαικό Απελευθερωτικό Μέτωπο, αποτελούσε μια χειρονομία καλής θέλησης της ελληνικής κομμουνιστικής ηγεσίας προς τους Γιουγκοσλάβους κομμουνιστές, μετά την απόρριψη απο το ΕΑΜ των γιουγκοσλαβικών προτάσεων για την σύσταση κοινού στρατηγείου μεταξύ γιογκοσλάβων παρτιζάνων και Ελλήνων ανταρτών.
Στην πραγματικότητα η ίδρυση του ΣΝΟΦ ήταν η προσπάθεια του ΚΚΕ να κερδίσει την εμπιστοσύνη των σλαβόφωνων χωρικών και να τους κινητοποιήσει στον κοινό αντιστασιακό αγώνα. ΄Αμεσοι στόχοι του ΣΝΟΦ ήταν ο αφοπλισμός των σλαβόφωνων που είχαν εξοπλιστεί απο τους Ιταλούς και συνεργάζονταν με τις δυνάμεις Κατοχής, η ένταξη τους στο ΣΝΟΦ και η καλλιέργεια σλαβομακεδονικής εθνικής ταυτότητας.
ΡΙΞΗ ΚΚΕ με Σλαβομακεδόνες
Όμως παρά το γεγονός ότι το ΕΑΜ και το ΚΚΕ είχαν ταχθεί σαφώς υπερ της ισοτιμίας των Σλαβομακεδόνων με τους υπόλοιπους Έλληνες, αλλά δίχως καμμία παραχώρηση ελληνικού εθνικού εδάφους, οι Γιουγκοσλάβοι παρτιζάνοι έμπαιναν στις ορεινές περιοχές της Δυτικής Μακεδονίας συχνά προπαγάνδιζαν την ιδέα της ενωμένης Μακεδονίας-όραμα- που φαίνεται ότι μοιράζονταν αρκετά απο τα ηγετικά στελέχη της σλαβόφωνου πληθυσμού, όπως το ηγετικό στέλεχος του ΣΝΟΦ Ηλίας Δημάκης ή Γκότσε. Σύμφωνα με τοπικά στελέχη του ΚΚΕ, ο Γκότσε παρασύρθηκε απο τους Γιουγκοσλάβους παρτιζάνους και γι'αυτό στράφηκε προς τον αυτονομισμό.
Η επιστολή όπου ο γραμματέας της περιφερειακής επιτροπής του ΚΚΕ Καστοριάς Περικλής Αντωνόπουλος έστειλε στα κεντρικά του κόμματος, επεσήμαινε έντονα την σύνδεση του Γκότσε και του στρατιωτικού αρχηγού του τάγματος Κοροβέση με τη γιουγκοσλαβική Μακεδονία.
Ο υπολοχαγός Παύλος Τσάμης, διοικητής του αποσπάσματος Βίτσι του 28ου συντάγματος του ΕΛΑΣ υποστήριζε πως το καλά εξοπλισμένο τάγμα Γκότσε απέφευγε να εμπλέκεται σε μάχες με τους Γερμανούς και ζήτησε τέλη Σεπτέμβρη απο την ηγεσία του ΕΑΜ την έγκριση ν'αναπτυχθεί σε ταξιαρχία ώστε μετά την αποχώρηση των Γερμανών, την Καστοριά και την Φλώρινα να την καταλάβουν τα τμήματά του.
Η δράση του τάγματος Γκότσε και ιδίως η στρατολόγηση σ'αυτό πολλών πρώην κομιταζήδων χρησιμοποιήθηκε κατά κόρον απο την αντικομμουνιστική ιστοριογραφία για να τεκμηριώσει την ανθελληνική στάση του ΚΚΕ, το οποίο θεωρήθηκε ότι καλλιέργησε τον μακεδονικό αλυτρωτισμό που εξέφραζε μια μερίδα στελεχών του ΣΝΟΦ.
Όμως, όπως προκύπτει απο τις αναφορές των στελεχών του ΚΚΕ, αυτή η πρακτική δεν είχε την έγκριση του κόμματος, γι'αυτό κι ακολούθησε η δίωξη του τάγματος Γκότσε που γινόταν σταδιακά ανεξέλεγκτο.
Ισοτιμία εντός του ελληνικού κράτους
Μετά την απελευθέρωση παρέμεινε σταθερή η στάση του ΚΚΕ σχετικά με την ανάγκη αναγνώρισης και ισοτιμίας της σλαβομακεδονικής μειονότητας με τους υπόλοιπους Έλληνες.
Βασικός άξονας της πολιτικής του ΕΑΜ ήταν η συμφιλίωση Ελλήνων και Σλαβομακεδόνων σύνθημα που προωθήθηκε έντονα απο τους επιτελείς του ΕΑΜ σε ομιλίες στελεχών του.
Η αναγνώριση της σλαβομακεδονικής μειονότητας απο το ΚΚΕ και όλες οι παραχωρήσεις του απέναντι στους σλαβόφωνους κατά την περίοδο της επικράτησης του ΕΑΜ(σχολεία,τοπική αυτοδιοίκηση, ελευθερία γλώσσας, τραγουδιών και εθίμων) ερμηνεύτηκαν και καταγγέλθηκαν απο το αντικομμουνιστικό στρατόπεδο ως απόδειξη ακριβώς της αντεθνικότητας του και επομένως της επιθυμίας του για αλλαγή συνόρων στην περιοχή της Μακεδονίας.
Του Νίκου Μαραντζίδη
Απόσπασμα από το βιβλίο «Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας, 1946-1949»,
σελ 59-61,
Πηγές και παραπομπές στο βιβλίο.
Σε ό,τι αφορά την εθνοτική ταυτότητα των μαχητών του ΔΣΕ εμφανιζόταν μεγαλύτερη ανομοιογένεια. Η μεγάλη διαίρεση ήταν ανάμεσα στους Σλαβομακεδόνες και τους Έλληνες. Το ΚΚΕ κατάφερε να κινητοποιήσει το τμήμα εκείνο των Σλαβομακεδόνων που βρίσκονταν κάτω από τον εδαφικό του έλεγχο. Σύμφωνα με γιουγκοσλαβικές πηγές και πηγές του Ελληνικού Γενικού Επιτελείου, οι Σλαβομακεδόνες αποτέλεσαν περίπου το 20-25% της συνολικής δύναμης του ΔΣΕ, δηλαδή περίπου 15.000-20.000 άτομα σε όλη τη διάρκεια του πολέμου. Πιο αναλυτικά, στα μέσα του 1947 υπολογίζονταν σε 5.200, δηλαδή περίπου στο ένα τέταρτο της δύναμης του Δημοκρατικού Στρατού. Ώς τα μέσα του 1948, φαίνεται πως είχαν ενταχθεί στο ΔΣΕ περίπου 14.000 Σλαβομακεδόνες. Κατά τα τέλη του 1948 συνιστούσαν το 30% περίπου της δύναμης του ΔΣΕ και προς το τέλος του Εμφυλίου ήταν πλειονότητα στις μονάδες του Γράμμου και του Βίτσι. Το στέλεχος του ΔΣΕ Παντελής Βαϊνάς και ο βρετανός Κρις Γουντχάουζ αναφέρουν πως το 1948 11.000 από τους 25.000 μαχητές του ΔΣΕ ήταν Σλαβομακεδόνες και στα μέσα του 1949 ο αριθμός αυτός ανήλθε σε 14.000 σε σύνολο 20.000 ανταρτών. Σε κάθε περίπτωση, αποτελούσαν την πιο σημαντική εθνοτική ομάδα μέσα στο ΔΣΕ.
Η συνύπαρξη των Σλαβομακεδόνων με τους υπόλοιπους ήταν προβληματική και δημιουργήθηκαν πολλές τριβές. Σε αντίθεση τόσο με την προπαγάνδα του Κόμματος, για «την ανοικοδόμηση της νέας ζωής στις λεύτερες σλαυομακεδόνικες περιοχές», όσο και με αυτή του ελληνικού κράτους, η ηγεσία του ΚΚΕ κάθε άλλο παρά με εμπιστοσύνη περιέβαλε τους Σλαβομακεδόνες του ΝΟΦ (Λαϊκού Απελευθερωτικού Μετώπου), τους οποίους αντιμετώπιζε ως καθυστερημένους πληθυσμούς, που είχαν ανάγκη διαφώτισης, και φρόντιζε να έχει υπό ασφυκτικό έλεγχο τα στελέχη τους. Με απόφαση της ηγεσίας του ΔΣΕ μετακινήθηκαν 900-1.000 περίπου σλαβόφωνοι μαχητές από την 'Έδεσσα, τη Φλώρινα και την Καστοριά προς τη Θεσσαλία και τη νότια Πίνδο, προκαλώντας έντονη δυσφορία σ' αυτούς που βρέθηκαν μακριά από τα σπίτια τους αλλά και έκδηλη αμηχανία στους έλληνες μαχητές του ΔΣΕ, που για πρώτη φορά αναγκάστηκαν να συνυπάρξουν μαζί τους, και στους ελληνικούς πληθυσμούς των περιοχών αυτών. Κατανοώντας μάλιστα η ηγεσία του Κόμματος το πολιτικό πρόβλημα που ανέκυψε, υποχρέωσε τους μαχητές αυτούς να μιλάνε ελληνικά, ειδικά μάλιστα όταν περνούσαν κοντά από κατοικημένη περιοχή. Διακρίσεις φαίνεται πως εμφανίζονταν ανάμεσα στους Έλληνες και τους σλαβόφωνους και στα θέματα των προαγωγών: «σε όλα τα πόστα είναι Έλληνες. Οι σλαβομακεδόνες αγωνίζονται και οι Έλληνες διοικούν» γκρίνιαζε ένας σλαβόφωνος μαχητής, γεγονός που και η ίδια η ηγεσία του ΚΚΕ είχε εντοπίσει ως «σοβινιστικό» πρόβλημα. Αρκετοί σλαβομακεδόνες κατώτεροι αξιωματικοί, μάλιστα, είχαν παραπονεθεί προς την ηγεσία του ΔΣΕ πως είχαν αδικηθεί στις προαγωγές μόνο και μόνο λόγω της εθνοτικής τους καταγωγής. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, την άνοιξη του 1948 ένας αριθμός από γνωστούς ηγέτες του ΝΟΦ απευθύνθηκε στο γιουγκοσλαβικό ΚΚ προκειμένου να βρει υποστήριξη. Αμέσως, ο γιουγκοσλάβος υπερυπουργός Αλεξάνταρ Ράνκοβιτς διαμαρτυρήθηκε στον Πέτρο Ρούσο πως το ΚΚΕ δεν αντιμετώπιζε τους Σλαβομακεδόνες ισότιμα με τους υπόλοιπους μαχητές. Τα πράγματα επιδεινώθηκαν για τους σλαβόφωνους μετά τη ρήξη του Τίτο με την Κομινφόρμ το καλοκαίρι του 1948. Ένας σημαντικός αριθμός εκκαθαρίσεων σημειώθηκε και μεγάλος αριθμός σλαβόφωνων τοποθετήθηκε στη λίστα των υπόπτων για προσχώρηση στην «τιτική προδοσία». Έγινε φανερό πλέον πως σημαντικός αριθμός των σλαβόφωνων του ΝΟΦ αντιμετώπιζε τα στελέχη του ΔΣΕ πρωτίστως ως Έλληνες και όχι ως κομουνιστές συντρόφους. Αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης ήταν η δραματική αύξηση του αριθμού των λιποταξιών ανάμεσα στους σλαβομακεδόνες μαχητές. Οι λιποταξίες ήταν σημαντικά μεγαλύτερες στο σλαβόφωνο πληθυσμό σε σχέση με αυτές των Ελλήνων, λόγω της δυνατότητας των πρώτων να βρουν καταφύγιο στη Γιουγκοσλαβία καθώς «κείνος που πηγαίνει μέσα τον περιποιούνται και δεν τον ξαναστέλνουν στην Ελλάδα». Εντέλει, πολλοί Σλαβομακεδόνες είχαν γίνει αρνητικοί απέναντι στον αγώνα του ΔΣΕ, καλλιεργώντας μια «διαλυτική γραμμή» που φώναζε στους μαχητές: «μην πάτε κορόιδα να σκοτώνεστε άδικα στο ΔΣΕ». Ο ΔΣΕ επιχείρησε να στρατολογήσει Σλαβομακεδόνες και στη Βουλγαρία. Όμως εκεί απέτυχε πλήρως, καθώς οι βουλγαρικές αρχές δεν επέτρεψαν στις αποστολές που οργάνωσε ο ΔΣΕ να έρθουν σε επαφή με σλαβομακεδόνες πρόσφυγες.
Η ισχυρή παρουσία των σλαβόφωνων και η θέση του ΚΚΕ για αυτονομία έδιναν τροφή για γκρίνιες και από την πλευρά των Ελλήνων. Αρκετοί, πρώην ελασίτες μάλιστα, δεν είχαν ξεχάσει πως κατά τη διάρκεια της Κατοχήςσυγκροτήθηκαν στη Δυτική Μακεδονία πολιτικο-στρατιωτικές οργανώσεις (το Αξονομακεδονικό Κομιτάτο και η Οχράνα) που είχαν συνεργαστεί με τις δυνάμεις του Άξονα και μέσα στις οποίες είχαν στρατευτεί ένοπλα χιλιάδες σλαβόφωνοι. Σε διάφορους κύκλους μαχητών διατυπωνόταν η εκτίμηση πως «το αντάρτικο για μας τους Έλληνες δεν είναι καλό. Μόνο για τους Σλαβομακεδόνες [είναι καλό] γιατί τους χαλάνε τη γλώσσα». Η απόφαση της 5ης ολομέλειας για την αυτοδιάθεση της Μακεδονίας φαίνεται πως απογοήτευσε έναν αριθμό ελλήνων ανταρτών, που αποκήρυξαν το Κομμουνιστικό Κόμμα. Σε αρκετές συνελεύσεις μαχητών τα στελέχη του ΔΣΕ προσπάθησαν να αναλύσουν την απόφαση του Κόμματος, αλλά συνάντησαν πολλά ερωτήματα ή και αντιρρήσεις.
Ο υπολοχαγός Παύλος Τσάμης, διοικητής του αποσπάσματος Βίτσι του 28ου συντάγματος του ΕΛΑΣ υποστήριζε πως το καλά εξοπλισμένο τάγμα Γκότσε απέφευγε να εμπλέκεται σε μάχες με τους Γερμανούς και ζήτησε τέλη Σεπτέμβρη απο την ηγεσία του ΕΑΜ την έγκριση ν'αναπτυχθεί σε ταξιαρχία ώστε μετά την αποχώρηση των Γερμανών, την Καστοριά και την Φλώρινα να την καταλάβουν τα τμήματά του.
Η δράση του τάγματος Γκότσε και ιδίως η στρατολόγηση σ'αυτό πολλών πρώην κομιταζήδων χρησιμοποιήθηκε κατά κόρον απο την αντικομμουνιστική ιστοριογραφία για να τεκμηριώσει την ανθελληνική στάση του ΚΚΕ, το οποίο θεωρήθηκε ότι καλλιέργησε τον μακεδονικό αλυτρωτισμό που εξέφραζε μια μερίδα στελεχών του ΣΝΟΦ.
Όμως, όπως προκύπτει απο τις αναφορές των στελεχών του ΚΚΕ, αυτή η πρακτική δεν είχε την έγκριση του κόμματος, γι'αυτό κι ακολούθησε η δίωξη του τάγματος Γκότσε που γινόταν σταδιακά ανεξέλεγκτο.
Ισοτιμία εντός του ελληνικού κράτους
Μετά την απελευθέρωση παρέμεινε σταθερή η στάση του ΚΚΕ σχετικά με την ανάγκη αναγνώρισης και ισοτιμίας της σλαβομακεδονικής μειονότητας με τους υπόλοιπους Έλληνες.
Βασικός άξονας της πολιτικής του ΕΑΜ ήταν η συμφιλίωση Ελλήνων και Σλαβομακεδόνων σύνθημα που προωθήθηκε έντονα απο τους επιτελείς του ΕΑΜ σε ομιλίες στελεχών του.
Η αναγνώριση της σλαβομακεδονικής μειονότητας απο το ΚΚΕ και όλες οι παραχωρήσεις του απέναντι στους σλαβόφωνους κατά την περίοδο της επικράτησης του ΕΑΜ(σχολεία,τοπική αυτοδιοίκηση, ελευθερία γλώσσας, τραγουδιών και εθίμων) ερμηνεύτηκαν και καταγγέλθηκαν απο το αντικομμουνιστικό στρατόπεδο ως απόδειξη ακριβώς της αντεθνικότητας του και επομένως της επιθυμίας του για αλλαγή συνόρων στην περιοχή της Μακεδονίας.
Του Νίκου Μαραντζίδη
Απόσπασμα από το βιβλίο «Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας, 1946-1949»,
σελ 59-61,
Πηγές και παραπομπές στο βιβλίο.
Σε ό,τι αφορά την εθνοτική ταυτότητα των μαχητών του ΔΣΕ εμφανιζόταν μεγαλύτερη ανομοιογένεια. Η μεγάλη διαίρεση ήταν ανάμεσα στους Σλαβομακεδόνες και τους Έλληνες. Το ΚΚΕ κατάφερε να κινητοποιήσει το τμήμα εκείνο των Σλαβομακεδόνων που βρίσκονταν κάτω από τον εδαφικό του έλεγχο. Σύμφωνα με γιουγκοσλαβικές πηγές και πηγές του Ελληνικού Γενικού Επιτελείου, οι Σλαβομακεδόνες αποτέλεσαν περίπου το 20-25% της συνολικής δύναμης του ΔΣΕ, δηλαδή περίπου 15.000-20.000 άτομα σε όλη τη διάρκεια του πολέμου. Πιο αναλυτικά, στα μέσα του 1947 υπολογίζονταν σε 5.200, δηλαδή περίπου στο ένα τέταρτο της δύναμης του Δημοκρατικού Στρατού. Ώς τα μέσα του 1948, φαίνεται πως είχαν ενταχθεί στο ΔΣΕ περίπου 14.000 Σλαβομακεδόνες. Κατά τα τέλη του 1948 συνιστούσαν το 30% περίπου της δύναμης του ΔΣΕ και προς το τέλος του Εμφυλίου ήταν πλειονότητα στις μονάδες του Γράμμου και του Βίτσι. Το στέλεχος του ΔΣΕ Παντελής Βαϊνάς και ο βρετανός Κρις Γουντχάουζ αναφέρουν πως το 1948 11.000 από τους 25.000 μαχητές του ΔΣΕ ήταν Σλαβομακεδόνες και στα μέσα του 1949 ο αριθμός αυτός ανήλθε σε 14.000 σε σύνολο 20.000 ανταρτών. Σε κάθε περίπτωση, αποτελούσαν την πιο σημαντική εθνοτική ομάδα μέσα στο ΔΣΕ.
Η συνύπαρξη των Σλαβομακεδόνων με τους υπόλοιπους ήταν προβληματική και δημιουργήθηκαν πολλές τριβές. Σε αντίθεση τόσο με την προπαγάνδα του Κόμματος, για «την ανοικοδόμηση της νέας ζωής στις λεύτερες σλαυομακεδόνικες περιοχές», όσο και με αυτή του ελληνικού κράτους, η ηγεσία του ΚΚΕ κάθε άλλο παρά με εμπιστοσύνη περιέβαλε τους Σλαβομακεδόνες του ΝΟΦ (Λαϊκού Απελευθερωτικού Μετώπου), τους οποίους αντιμετώπιζε ως καθυστερημένους πληθυσμούς, που είχαν ανάγκη διαφώτισης, και φρόντιζε να έχει υπό ασφυκτικό έλεγχο τα στελέχη τους. Με απόφαση της ηγεσίας του ΔΣΕ μετακινήθηκαν 900-1.000 περίπου σλαβόφωνοι μαχητές από την 'Έδεσσα, τη Φλώρινα και την Καστοριά προς τη Θεσσαλία και τη νότια Πίνδο, προκαλώντας έντονη δυσφορία σ' αυτούς που βρέθηκαν μακριά από τα σπίτια τους αλλά και έκδηλη αμηχανία στους έλληνες μαχητές του ΔΣΕ, που για πρώτη φορά αναγκάστηκαν να συνυπάρξουν μαζί τους, και στους ελληνικούς πληθυσμούς των περιοχών αυτών. Κατανοώντας μάλιστα η ηγεσία του Κόμματος το πολιτικό πρόβλημα που ανέκυψε, υποχρέωσε τους μαχητές αυτούς να μιλάνε ελληνικά, ειδικά μάλιστα όταν περνούσαν κοντά από κατοικημένη περιοχή. Διακρίσεις φαίνεται πως εμφανίζονταν ανάμεσα στους Έλληνες και τους σλαβόφωνους και στα θέματα των προαγωγών: «σε όλα τα πόστα είναι Έλληνες. Οι σλαβομακεδόνες αγωνίζονται και οι Έλληνες διοικούν» γκρίνιαζε ένας σλαβόφωνος μαχητής, γεγονός που και η ίδια η ηγεσία του ΚΚΕ είχε εντοπίσει ως «σοβινιστικό» πρόβλημα. Αρκετοί σλαβομακεδόνες κατώτεροι αξιωματικοί, μάλιστα, είχαν παραπονεθεί προς την ηγεσία του ΔΣΕ πως είχαν αδικηθεί στις προαγωγές μόνο και μόνο λόγω της εθνοτικής τους καταγωγής. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, την άνοιξη του 1948 ένας αριθμός από γνωστούς ηγέτες του ΝΟΦ απευθύνθηκε στο γιουγκοσλαβικό ΚΚ προκειμένου να βρει υποστήριξη. Αμέσως, ο γιουγκοσλάβος υπερυπουργός Αλεξάνταρ Ράνκοβιτς διαμαρτυρήθηκε στον Πέτρο Ρούσο πως το ΚΚΕ δεν αντιμετώπιζε τους Σλαβομακεδόνες ισότιμα με τους υπόλοιπους μαχητές. Τα πράγματα επιδεινώθηκαν για τους σλαβόφωνους μετά τη ρήξη του Τίτο με την Κομινφόρμ το καλοκαίρι του 1948. Ένας σημαντικός αριθμός εκκαθαρίσεων σημειώθηκε και μεγάλος αριθμός σλαβόφωνων τοποθετήθηκε στη λίστα των υπόπτων για προσχώρηση στην «τιτική προδοσία». Έγινε φανερό πλέον πως σημαντικός αριθμός των σλαβόφωνων του ΝΟΦ αντιμετώπιζε τα στελέχη του ΔΣΕ πρωτίστως ως Έλληνες και όχι ως κομουνιστές συντρόφους. Αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης ήταν η δραματική αύξηση του αριθμού των λιποταξιών ανάμεσα στους σλαβομακεδόνες μαχητές. Οι λιποταξίες ήταν σημαντικά μεγαλύτερες στο σλαβόφωνο πληθυσμό σε σχέση με αυτές των Ελλήνων, λόγω της δυνατότητας των πρώτων να βρουν καταφύγιο στη Γιουγκοσλαβία καθώς «κείνος που πηγαίνει μέσα τον περιποιούνται και δεν τον ξαναστέλνουν στην Ελλάδα». Εντέλει, πολλοί Σλαβομακεδόνες είχαν γίνει αρνητικοί απέναντι στον αγώνα του ΔΣΕ, καλλιεργώντας μια «διαλυτική γραμμή» που φώναζε στους μαχητές: «μην πάτε κορόιδα να σκοτώνεστε άδικα στο ΔΣΕ». Ο ΔΣΕ επιχείρησε να στρατολογήσει Σλαβομακεδόνες και στη Βουλγαρία. Όμως εκεί απέτυχε πλήρως, καθώς οι βουλγαρικές αρχές δεν επέτρεψαν στις αποστολές που οργάνωσε ο ΔΣΕ να έρθουν σε επαφή με σλαβομακεδόνες πρόσφυγες.
Η ισχυρή παρουσία των σλαβόφωνων και η θέση του ΚΚΕ για αυτονομία έδιναν τροφή για γκρίνιες και από την πλευρά των Ελλήνων. Αρκετοί, πρώην ελασίτες μάλιστα, δεν είχαν ξεχάσει πως κατά τη διάρκεια της Κατοχήςσυγκροτήθηκαν στη Δυτική Μακεδονία πολιτικο-στρατιωτικές οργανώσεις (το Αξονομακεδονικό Κομιτάτο και η Οχράνα) που είχαν συνεργαστεί με τις δυνάμεις του Άξονα και μέσα στις οποίες είχαν στρατευτεί ένοπλα χιλιάδες σλαβόφωνοι. Σε διάφορους κύκλους μαχητών διατυπωνόταν η εκτίμηση πως «το αντάρτικο για μας τους Έλληνες δεν είναι καλό. Μόνο για τους Σλαβομακεδόνες [είναι καλό] γιατί τους χαλάνε τη γλώσσα». Η απόφαση της 5ης ολομέλειας για την αυτοδιάθεση της Μακεδονίας φαίνεται πως απογοήτευσε έναν αριθμό ελλήνων ανταρτών, που αποκήρυξαν το Κομμουνιστικό Κόμμα. Σε αρκετές συνελεύσεις μαχητών τα στελέχη του ΔΣΕ προσπάθησαν να αναλύσουν την απόφαση του Κόμματος, αλλά συνάντησαν πολλά ερωτήματα ή και αντιρρήσεις.
