Ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια της φύσης είναι η ανθρώπινη ψυχή,το πώς δηλαδή σκέφτεται κι αισθάνεται ένας άνθρωπός και το ποια είναι τα κίνητρα που τον ωθούν να κάνει ή όχι μία πράξη...
Ξεκινάω λοιπόν από σήμερα την προσπάθεια να λύσω,στο βαθμό που μπορώ,αυτό το γρίφο και να δώσω απάντηση σε αυτά τα ερωτήματα,αναλύοντας τα διάφορα ανθρώπινα συναισθήματα.Το πρώτο,με το οποίο θα ασχοληθώ,είναι το συναίσθημα της αγάπης,της γνήσιας αγάπης,για το οποίο θα προσπαθήσω να αναφέρω:α)το πώς προκαλείται,β)το πώς βιώνεται,γ)το πώς επηρεάζει τον άνθρωπο.Πρέπει βέβαια να αναφέρω εκ των προτέρων α)ότι θα στηριχθώ σε προσωπικές παρατηρήσεις,οι οποίες ίσως να μην αφορούν όλους τους ανθρώπους,β)ότι η αγάπη δεν υπάρχει μόνο προς τους άλλους ανθρώπους αλλά μπορεί να υπάρξει και ως προς άλλα πράγματα,έμψυχα ή άψυχα,υλικά(εννοώ την ειλικρινή αγάπη για ένα αντικείμενο κι όχι τον υλισμό,τη θεοποίηση των υλικών πραγμάτων) ή άυλα, ακόμα και προς δραστηριότητες.
Ας αρχίσουμε λοιπόν ψάχνοντας το πώς προκαλείται στον άνθρωπο το συναίσθημα της γνήσιας αγάπης.Απαραίτητη προϋπόθεση,για να νοιώσει ένας άνθρωπος γνήσια αγάπη για κάποιον άλλο,είναι αυτός ο άλλος να τον σέβεται,να σέβεται τις ιδέες του,τα συμφέροντά του και την προσωπικότητά του γενικότερα.Χωρίς σεβασμό,δεν είναι δυνατό να γεννηθεί γνήσια αγάπη.Από κει και πέρα,υπάρχουν,κατά βάση,δύο τρόποι,με τους οποίους γίνεται αυτό.Ο βασικός,πρώτος,τρόπος,με τον οποίο συμβαίνει αυτό,είναι η προσφορά.Αυτό σημαίνει ότι,όταν ένας,πρώτος,άνθρωπος προσφέρει σε κάποιον δεύτερο κάτι σπουδαίο και αξιόλογο(κατά την κρίση του δευτέρου)το οποίο δεν θα του το πρόσφερε βέβαια κάθε άλλος,με την ίδια ιδιότητα με αυτόν που του το πρόσφερε(γιατί,αν συνέβαινε αυτό,ο δεύτερος θα το θεωρούσε πιθανότατα κάτι το αυτονόητο και δε θα το εκτιμούσε ιδιαίτερα),τότε ο δεύτερος πιθανότατα θα αρχίσει να νοιώθει γνήσια αγάπη για τον πρώτο.Πράγματι,όλοι οι άνθρωποι,νομίζω,αγαπούν(γνήσια) κάποιον,ο οποίος τους έχει προσφέρει κάποια αγαθά(υλικά,συναισθηματικά,πνευματικά-βέβαια,στην περίπτωση της γνήσιας αγάπης,τα υλικά δεν προκαλούν το συναίσθημα αυτό αν δε συνοδεύονται κι από συναισθηματικά ή πνευματικά αγαθά).Ο δεύτερος τρόπος με τον οποίο προκαλείται σε ένα,δεύτερο,άτομο συναισθήμα γνήσιας αγάπης για ένα άλλο,πρώτο,είναι να υπάρχει μεταξύ τους σύγκλιση απόψεων σε πολλά(σε όλα δε γίνεται) σοβαρά θέματα.Ειδικά στη σημερινή εποχή,που είναι τόσο δύσκολο να βρει κανείς ανθρώπους που θα έχουν ίδιες/παρόμοιες απόψεις με εκείνον,το να μιλά την <<ίδια γλώσσα>> με ένα άλλο άτομο είναι μάλλον αρκετό για να νοιώσει αγάπη για αυτό(αν κι η επικοινωνία αποτελεί βέβαια κι αυτή μορφή συναισθηματικής-πνευματικής προσφοράς).Όσον αφορά στην αγάπη για πράγματα ή όντα,διάφορα των ανθρώπων (ιδέες,αντικείμενα, ζώα, θεούς),τότε αυτή προκαλείται κυρίως μέσω της προσφοράς του παράγοντα αυτού στον άνθρωπο,εφόσον ο δεύτερος τρόπος,που αναφέρθηκε παραπάνω,μάλλον δεν υφίσταται.
Έτσι λοιπόν γεννιέται σε έναν άνθρωπο γνήσια αγάπη για έναν άλλο.Τι σημαίνει όμως,πρακτικά γνήσια αγάπη;Τα χαρακτηριστικά του συναισθήματος αυτού διαφέρουν ανάλογα με το αν η αγάπη είναι για έναν άνθρωπο ή για κάτι άλλο.Στην δεύτερη περίπτωση,τα χαρακτηριστικά της γνήσιας αγάπης είναι τρία,ενώ στην πρώτη υπάρχουν και τρία ακόμα.Θα αναφερθώ κατ'αρχήν στα τρία που ισχύουν και στις δύο περιπτώσεις.Το πρώτο λοιπόν από αυτά είναι η ευχαρίστηση που αισθάνεται κάποιος όταν βρίσκεται κοντά σε κάποιον ή κάτι που αγαπάει(στην περίπτωση που αυτό το κάτι είναι άυλο,τότε ο άνθρωπος βρίσκεται κοντά του όποτε το θέλει πραγματικά).Αυτό το χαρακτηριστικό,το οποίο είναι ένας σίγουρος τρόπος να καταλάβει κανείς αν αγαπάει κάποιον ή κάτι,είναι ίσως και το κίνητρο των ανθρώπων,το οποίο τους κάνει να νοιώθουν την ανάγκη να αναπτύξουν σχέσεις αγάπης με τους συνανθρώπους τους.Το χαρακτηριστικό αυτό αποτελεί επίσης το λόγο που δύο άνθρωποι,όταν αγαπούν ο ένας τον άλλον,μπορούν να περάσουν καλά και να είναι χαρούμενοι,ακόμα κι όταν επιδίδονται σε μια ασχολία που σε άλλες περιπτώσεις τους δυσαρεστεί.Το δεύτερο χαρακτηριστικό της γνήσιας αγάπης είναι η ανιδιοτελής προσφορά.Όταν κάποιος δηλαδή αγαπάει κάποιον ή κάτι,τότε είναι πρόθυμος να του προσφέρει ό,τι μπορεί,χωρίς να ζητάει κάποιο αντάλλαγμα(όταν κάποιος προσφέρει σε κάποιον με απώτερο σκοπό να προσφέρει κι ο <<κάποιος>> σε αυτόν,τότε αυτό δεν είναι γνήσια αγάπη.Αυτό βέβαια δε σημαίνει πως όταν προσφέρουμε σε κάτι κάποιον κι εκείνος δεν μας ανταποδίδει τίποτα,ενώ έχει τη δυνατότητα να το κάνει,πρέπει να συνεχίσουμε να το κάνουμε,γιατί το άτομο αυτό μας εκμεταλλεύεται).Έτσι η προσφορά είναι σημαντικότατος παράγοντας,τόσο για τη γένεση της γνήσιας αγάπης,τόσο και για την αύξηση και τη διατήρησή της.Η προσφορά βέβαια διαφέρει αναλόγως με σε ποιον ή σε τι προσφέρεται κάτι(σε έναν άνθρωπο που αγαπάει κάποιος μπορεί να του προσφέρει π.χ. φιλία,ενώ σε ένα σπίτι,που αγαπάει,μπορεί να κάνει έργα για τη συντήρησή του).Τέλος,το τρίτο γενικό χαρακτηριστικό της γνήσιας αγάπης είναι η μονιμότητα.Αυτό σημαίνει πως,όταν αγαπάει κάποιος <<γνήσια>> κάποιον ή κάτι,τότε το αγαπάει για πάντα.Διαφορετικά δεν υπάρχει περίπτωση γνήσιας αγάπης,αλλά κάποιας από τις ψεύτικες απομιμήσεις της,για τις οποίες θα κάνω λόγο στο επόμενο ψυχολογικό δοκίμιο,όπως είναι η εκμετάλλευση ή ο εθισμός. Εξαιρούνται φυσικά περιπτώσεις που κάποιος ανακαλύπτει ότι αυτός ή αυτό που αγαπάει του κάνει περισσότερο κακό,παρά τον ωφελεί ή αν,σε περίπτωση αγάπης προς έναν άλλο άνθρωπο,πάψει να υπάρχει μεταξύ τους σχετική σύγκλιση απόψεων και εμφανιστεί διάσταση,με λίγα δηλαδή λόγια,αν οι παράγοντες γέννησης της αγάπης πάψουν να υφίστανται.
Αυτά είναι τα τρία γενικά χαρακτηριστικά της γνήσιας αγάπης.Στην αγάπη όμως που αφορά στους συνανθρώπους μας,παρατηρούνται τρία επιπλέον χαρακτηριστικά.Για αυτό το λόγο η αγάπη αυτή είναι πιο περίπλοκη,αλλά και πιο δυνατή από την αγάπη προς ένα αντικείμενο π.χ. σε γενικές γραμμές(αν κι αυτό έχει να κάνει και με το βαθμό προσφοράς του αντικειμένου προς τον άνθρωπο.Π.χ. αν ένας άνθρωπος έχει προσφέρει λίγο σε έναν δεύτερο και δεν υπάρχει μεγάλη σύγκλιση απόψεων μεταξύ τους,είναι μάλλον λογικό να αγαπά ο δεύτερος ένα αντικείμενο που του έχει προσφέρει πολλά,όπως το σπίτι του,περισσότερο).Το πρώτο λοιπόν,από τα χαρακτηριστικά αυτά,είναι η ισότιμη μεταχείριση,σε περίπτωση που ένας άνθρωπος αγαπάει κάποιον πολύ.Αυτό σημαίνει ότι όταν νοιώθουμε γνήσια αγάπη για κάποιον άλλο σε μεγάλο βαθμό,τότε του συμπεριφερόμαστε το ίδιο καλά που συμπεριφερόμαστε και στον εαυτό μας.Πρακτικά,αυτό σημαίνει ότι οι ενέργειές μας απέναντί του έχουν μεγάλη ποιότητα(αντίστοιχη με αυτήν που έχουν οι ενέργειές μας προς τον εαυτό μας,δηλαδή τον σεβόμαστε και τον βοηθάμε(αν κι αυτά τα δύο πρέπει να τα κάνουμε ακόμα κι αν δεν αγαπάμε κάποιον),συμπάσχουμε μαζί του και κάνουμε ό,τι περνάει από το χέρι μας για να είναι χαρούμενος,θυσιάζοντας μερικές φορές και τη δική μας,προσωπική ευτυχία(αφού τον αγαπάμε όσο και τον εαυτό μας).Το δεύτερο χαρακτηριστικό(και πέμπτο συνολικά) είναι η ειλικρίνεια.Το να αγαπάμε κάποιον <<γνήσια>> συνεπάγεται με το να είμαστε πάντα ειλικρινείς απέναντί του,ακόμα κι αν αυτό τον πληγώνει.Όταν δεν είμαστε ειλικρινείς,αυτό είναι ένδειξη έλλειψης σεβασμού προς το άτομο αυτό,κάτι που είναι αντίθετο με τη γνήσια αγάπη και προσιδιάζει κυρίως στην εκμετάλλευση.Κι η ειλικρίνεια αυτή δεν αφορά μονάχα τη μετάδοση πληροφοριών αλλά και το πώς θα συμπεριφερόμαστε απέναντι στο άτομο αυτό.Πρέπει δηλαδή να δείχνουμε τον πραγματικό μας εαυτό κι όχι να προσποιούμαστε κάποιον άλλο,υπό το φόβο της απόρριψης.Άλλωστε,αν σε μια σχέση υπάρχει το στοιχείο το φόβου,αυτή η σχέση σίγουρα δεν μπορεί να είναι σχέση γνήσιας αγάπης.Τέλος,το τρίτο στοιχείο που υπάρχει μόνο στην αγάπη προς κάποιον άνθρωπο είναι η αποδοχή με την παράλληλη προσπάθεια για συνεχή βελτίωση του ατόμου αυτού.Αυτό σημαίνει ότι όταν αγαπάμε κάποιον με γνήσιο τρόπο,τότε τον (απο)δεχόμαστε για αυτό που είναι,όμως,προσπαθούμε πάντα να τον βελτιώσουμε σε όποιον τομέα θεωρούμε ότι πάσχει.Για να μιλήσω πιο συγκεκριμένα, δεχόμαστε τα πάντα πάνω του(ακόμα κι αν δε μας αρέσουν),εκτός από όσα χαραχτηριστικά του προσβάλλουν τα δικαιώματά μας ή βλάπτουν εκείνον.Κι αυτό,το δεύτερο(η βελτίωση των χαραχτηριστικών που βλάπτουν αυτόν που αγαπάμε),αν κι από κάποιους δεν εκτιμάται ιδιαίτερα,καθώς στέκονται μόνο στο πρώτο σκέλος,ότι,όταν αγαπάμε κάποιον,τον αποδεχόμαστε γι'αυτό που είναι,είναι μια σοβαρότατη υποχρέωσή μας προς τα αγαπημένα μας πρόσωπα και μια ξεκάθαρη ένδειξη του ενδιαφέροντός μας προς αυτά.Βέβαια,για να το κάνουμε αυτό σωστά,πρέπει να είμαστε ανοιχτοί και προς την άλλη άποψη,αφού μπορεί ένα ελάττωμα που θεωρούμε ότι έχει και θέλουμε να τον βοηθήσουμε να το εξαλείψει,αυτός να μην θεωρεί(σωστά ή λανθασμένα) ότι το έχει,ή να μην το θεωρεί καν ελάττωμα.Σε αυτήν την περίπτωση επιβάλλεται να καταβληθεί κάθε δυνατή προσπάθεια να βγει ένα(ορθό) συμπέρασμα,μέσω διεξοδικής κι ώριμης συζήτησης.Αυτό συνήθως επιτυγχάνεται,αν οι συνομιλητές διαθέτουν ωριμότητα και καλή διάθεση να βρουν μια λύση.[Σε περίπτωση όμως που δεν επιτευχθεί,τότε υπάρχουν δύο λύσεις,οι οποίες είναι και οι δύο αποδεκτές.Η καλύτερη,αλλά και πιο δύσκολη,είναι να συνεχίσεις τη <<διαπραγμάτευση>> μέχρι ο άλλος να κουραστεί και να επιλλέξει να απομακρυνθεί από σένα ή μέχρι να αποδειχθεί ο ένας από τους δύο λάθος,εκ του αποτελέσματος.Η χειρότερη,αλλά και πιο εύκολη,είναι να τα παρατήσεις και να απομακρυνθείς εσύ από τον άλλο.Υπάρχει βέβαια και μια τρίτη λύση(αυτή ισχύει κυρίωςστην περίπτωση που θες να αλλάξεις ένα χαρακτηριστικό του άλλου που προσβάλλει τα δικαιώματά σου),να μπει η διαφορά στην άκρη και να συνεχίσετε,σαν να μην είχε προκύψει ποτέ,αλλά αυτή είναι η χειρότερη από όλες,αφού,αν πρόκειται για διαφορά σε ένα σοβαρό θέμα,θα λειτουργήσει ως ωρολογιακή βόμβα που θα θέσει κάποια στιγμή(άσχημο)τέλος στη σχέση σας.]
Τα αποτελέσματα του συναισθήματος της γνήσιας αγάπης για τον άνθρωπο εξαρτώνται από το αν θα αγαπήσει αυτός <<σωστά>> άτομα,κάτι που είναι κυρίως θέμα κριτικής ικανότητας,αλλά και τύχης,σε κάποιο βαθμό.Αν τα άτομα που θα αγαπήσει λοιπόν διαθέτουν παιδεία(κάτι που για να το καταλάβει κανείς χρειάζεται να διαθέτει κι ο ίδιος),η αγάπη θα έχει ευεργετικά αποτελέσματα για εκείνον.Θα του προσφέρει,όπως ανέφερα παραπάνω χαρά,αφού το να βρίσκεσαι με κάποιον που αγαπάς <<γνήσια>> είναι αρκετό για να σε κάνει χαρούμενο,ένα σοβαρότατο κίνητρο για να εξελίσσεται και να βελτιώνεται συνεχώς,να βρίσκεται σε θέση να του προσφέρει σε μεγαλύτερο βαθμό,αλλά το βασικότερο είναι ότι,αν αγαπήσει κάποιον που διαθέτει παιδεία θα είναι σίγουρος ότι και το άλλο άτομο θα του προσφέρει κι εκείνο,ότι μπορεί.Αυτό είναι μάλλον και το ωραιότερο αποτέλεσμα της αμοιβαίας αγάπης δύο πεπαιδευμένων ανθρώπων,ότι θα προσφέρουν ο ένας στον άλλο συναισθηματικά και πνευματικά αγαθά,τα οποία τα προσφέρεις χωρίς να χάνεις κάποια από τα δικά σου,όπως τα υλικά,ανιδιοτελώς.Έτσι,όταν υπάρχει γνήσια αγάπη μεταξύ δύο πεπαιδευμένων ατόμων,επωφελούνται και τα δύο,σε αντίθεση με δύο περιπτώσεις ψεύτικων απομιμήσεων της αγάπης,όπως του εθισμού και της εκμετάλλευσης,που επωφελείται ο ένας από τους δύο,αυτός που δεν αγαπάει πραγματικά τον άλλο ή,αν κανένας από τους δύο δεν αγαπάει γνήσια,ο εξυπνώτερος.
Στην περίπτωση όμως που κάποιος,είτε διαθέτει παιδεία,είτε όχι,αγαπήσει με γνήσιο τρόπο ένα άτομο που δε διαθέτει το αγαθό αυτό,τα πράγματα είναι κάπως πολύπλοκα.Και σε αυτή την περίπτωση θα απολαμβάνει δύο από τα θετικά αποτελέσματα της αγάπης,θα αισθάνεται χαρά όταν βρίσκεται με το άτομο αυτό και θα νοιώθει την ανάγκη να βελτιωθεί ώστε να μπορεί να του προσφέρει το καλύτερο δυνατό.Σε αυτήν την περίπτωση όμως είναι πιθανό το άλλο άτομο να μην εκτιμήσει την προσφορά του και να μην του ανταποδώσει όσα εκείνος του πρόσφερε.Αυτό μπορεί να συμβεί γιατί δε θα έχει την ηθική αρετή που θα τον παρακινήσει να φερθεί στο πρώτο άτομο τόσο καλά όσο του φέρθηκε αυτό,είτε γιατί δε θα έχει την κριτική ικανότητα για να κρίνει το τι θα έπρεπε να του προσφέρει.Βέβαια,αρκετές φορές,άτομα που δε διαθέτουν παιδεία προσφέρουν σε αυτούς που τα αγαπούν στον ίδιο ή και σε μεγαλύτερο βαθμό με αυτά που έχουν,αλλά αυτό είναι κάτι αβέβαιο αν θα συμβεί κι εξαρτάται κυρίως από την τύχη(αν το άτομο θα φερθεί ηθικά κι αν θα κρίνει σωστά τι πρέπει να προσφέρει σε αυτό που το αγαπά).Κι αν αυτό είναι ρίσκο(η <<επένδυση>> της αγάπης έχει πολλαπλάσιες πιθανότητες να είναι επιτυχής όταν γίνεται σε σχέση με άτομα-κατόχους παιδείας),αυτό δε σημαίνει σε καμιά περίπτωση ότι πρέπει να αγαπάμε μόνο πεπαιδευμένα άτομα.Κι αυτοί που έχουν παιδεία <<πρέπει>> να αγαπούν κάποιον ακόμα κι αν δεν έχει,αν βέβαια το άτομο αυτό τους προσφέρει,έστω συναισθηματικά αγαθά,κι υπάρχει έστω κι η υποτυπώδης σύγκλιση απόψεων μεταξύ τους,με την προοπτική να χαρίσουν και σε αυτόν αυτό το σπουδαίο δώρο,το οποίο αποτελεί και μόνο του ύψιστη μορφή προσφοράς.
Η αγάπη είναι ίσως το δυνατότερο από όλα τα συναισθήματα κι σε όλους μας αξίζει να βρούμε άτομα που θα αγαπήσουμε και θα μας αγαπήσουν.Αυτό όμως θα πρέπει να γίνει με ορθό τρόπο,θα πρέπει η αγάπη να είναι γνήσια,σαν αυτή που προσπάθησα να περιγράψω παραπάνω.Δυστυχώς όμως,στις μέρες μας δεν παρατηρείται τόσο η γνήσια αγάπη,όσο οι ψεύτικες απομιμήσεις τις.Σε αυτές θα αναφερθώ στο επόμενο ψυχολογικό δοκίμιο.
Κωστής Ζαμπετακης
