Οι πολίτες χωρών της Ζώνης Σένγκεν έχουν το δικαίωμα να ταξιδεύουν σε οποιαδήποτε χώρα της Ζώνης χωρίς την επίδειξη ταυτότητας ή διαβατηρίου, αν και συμβουλεύται να έχουν ένα... από τα δύο μαζί τους, αφού μπορεί να τους ζητηθεί να αποδείξουν την ταυτότητά τους, πχ, κατά την επιβίβαση σε αεροσκάφος ή σε έλεγχο της αστυνομίας. Ωστόσο θα χρειαστεί να επιδείξουν την ταυτότητά τους κατά την είσοδό τους στις χώρες της Ε.Ε. που δεν ανήκουν στη Ζώνη Σένγκεν.
Ένας πολίτης μιας χώρας εκτός Ζώνης Σένγκεν μπορεί να ταξιδέψει σε ένα κράτος μέλος για μια διάρκεια τριών μηνών (90 ημερών), με την προϋπόθεση ότι πληροί τους όρους Σένγκεν, δηλαδή να έχει στην κατοχή του έγκυρο διαβατήριο, θεώρηση εισόδου σύντομης διαμονής, να μπορεί να αποδείξει το σκοπό του ταξιδιού του, να έχει επαρκείς πόρους συντήρησης για την περίοδο παραμονής και για την επιστροφή και να μην είναι καταχωρημένος στο σύστημα πληροφοριών Σένγκεν για την άρνηση εισόδου (δεν πρέπει να θεωρείται επικίνδυνος για τη δημόσια τάξη ή εθνική ασφάλεια όλων των κρατών Σένγκεν).
Η Συμφωνία Σένγκεν του 1985 και η Σύμβαση Εφαρμογής της Συμφωνίας Σένγκεν ( ΣΕΣΣ), η οποία τέθηκε σε εφαρμογή το 1995, οδήγησαν στην κατάργηση των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα των κρατών που την είχαν υπογράψει, καθώς και στη δημιουργία ενιαίων εξωτερικών συνόρων, στα οποία οι έλεγχοι εισόδου στο χώρο Σένγκεν, πραγματοποιούνται με βάση τις ίδιες διαδικασίες. Με την ίδια Σύμβαση καθιερώθηκαν κοινοί κανόνες για την έκδοση θεωρήσεων, την παροχή ασύλου και τον έλεγχο στα εξωτερικά σύνορα, ώστε να είναι εφικτή η ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων στο εσωτερικό του χώρου Σένγκεν χωρίς παράλληλα να διαταράσσεται η δημόσια ασφάλεια.
Το σημαντικότερο από τα αποκαλούμενα αντισταθμιστικά μέτρα στην ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων αποτελεί η δημιουργία και λειτουργία ενός κοινού συστήματος πληροφοριών, του Συστήματος Πληροφοριών Σένγκεν [(Schengen Information System – SIS) στο εξής και ΣΠΣ], το οποίο δημιουργήθηκε στο πλαίσιο της βελτίωσης της συνεργασίας μεταξύ των αστυνομικών και δικαστικών αρχών. Το ΣΠΣ είναι μια βάση δεδομένων που επιτρέπει στις αρμόδιες αρχές των κρατών Σένγκεν την ανταλλαγή δεδομένων αναφορικά με ορισμένες κατηγορίες προσώπων και πραγμάτων. Ειδικότερα, στο ΣΠΣ καταχωρούνται πληροφορίες σχετικά με πρόσωπα που καταζητούνται από τις δικαστικές αρχές, με ανεπιθύμητους αλλοδαπούς, με πρόσωπα που έχουν εξαφανισθεί καθώς και με πρόσωπα τα οποία τίθενται υπό διακριτική παρακολούθηση. Με βάση το άρθρο 108 της ΣΕΣΣ και προκειμένου να καταστεί δυνατή η ανταλλαγή μεταξύ των συμβαλλομένων μερών πρόσθετων ή συμπληρωματικών πληροφοριών σχετικά με τις καταχωρήσεις στο ΣΠΣ, συστάθηκαν σε όλα τα κράτη Σένγκεν τα «Γραφεία SIRENE». Η λέξη SIRENE σχηματίζεται από τα αρχικά των λέξεων Supplementary Information Request at the National Entry (αίτηση συμπληρωματικών πληροφοριών για εθνικές καταχωρήσεις) και αποκαλύπτει το κύριο έργο των Γραφείων SIRENE. Μεταξύ των κυριότερων καθηκόντων τους περιλαμβάνεται η εισαγωγή καταχωρίσεων στο Σύστημα Πληροφοριών Σένγκεν και η εκτέλεση των προβλεπόμενων μέτρων. Τα Γραφεία SIRENE αποτελούν ενιαίο σημείο επαφής για όλες τις εθνικές αρχές επιβολής του νόμου που συμμετέχουν στο ΣΠΣ και για την αστυνομική συνεργασία στο χώρο Σένγκεν και λειτουργούν επί 24ώρου βάσεως .
Ως εγγύηση των δικαιωμάτων των πολιτών η ΣΕΣΣ προβλέπει, μεταξύ άλλων, τη λειτουργία μιας ανεξάρτητης Αρχής Ελέγχου σε κάθε συμβαλλόμενο κράτος, η οποία είναι αρμόδια να εξετάζει αν από την επεξεργασία των δεδομένων θίγονται τα δικαιώματα των ενδιαφερομένων προσώπων (άρθρο 114 ΣΕΣΣ). Στην Ελλάδα η αρμοδιότητα αυτή έχει ανατεθεί με το άρθρο 19 παρ. 1 στοιχ. ιε του ν. 2472/1997 στην Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα. Παράλληλα, με βάση τη νομοθεσία για την είσοδο και διαμονή αλλοδαπών στην Ελλάδα (άρθρο 82 του ν. 3386/2005), τηρείται και ο Εθνικός Κατάλογος Ανεπιθύμητων Αλλοδαπών (στο εξής και ΕΚΑΝΑ). Τα κριτήρια και η διαδικασία εγγραφής και διαγραφής αλλοδαπών από τον κατάλογο αυτό καθορίζονται με την υπ αριθ. 4000 4/32 - ιβ 4.9.2006 (ΦΕΚ Β 1353/14.9.2006) κοινή υπουργική απόφαση των Υπουργών Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης, Εξωτερικών, Εθνικής Άμυνας, Δικαιοσύνης και Δημοσίας Τάξης. Η Αρχή είναι αρμόδια να ελέγχει (στο πλαίσιο εξέτασης των αντιρ!
ρήσεων των υποκειμένων των δεδομένων – άρθρο 13 του ν. 2472/1997) και τη νομιμότητα των καταχωρίσεων στον ΕΚΑΝΑ.
ρήσεων των υποκειμένων των δεδομένων – άρθρο 13 του ν. 2472/1997) και τη νομιμότητα των καταχωρίσεων στον ΕΚΑΝΑ.
1. Τι είναι η Συμφωνία Σένγκεν, το Σύστημα Πληροφοριών Σένγκεν, τα Γραφεία SIRENE και ο Εθνικός Κατάλογος Ανεπιθύμητων Αλλοδαπών;
Η Σύμβαση Εφαρμογής της Συμφωνίας Σένγκεν ( ΣΕΣΣ) υπογράφηκε στις 19 Ιουνίου 1990 και τέθηκε σε εφαρμογή το 1995 με αποτέλεσμα την κατάργηση των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα των κρατών που την είχαν υπογράψει, καθώς και τη δημιουργία ενιαίων εξωτερικών συνόρων, στα οποία οι έλεγχοι εισόδου στο Χώρο Σένγκεν πραγματοποιούνται με βάση τις ίδιες διαδικασίες. Με την ίδια Σύμβαση καθιερώθηκαν κοινοί κανόνες για την έκδοση θεωρήσεων, την παροχή ασύλου και τον έλεγχο στα εξωτερικά σύνορα, ώστε να είναι εφικτή η ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων στο εσωτερικό του Χώρου Σένγκεν χωρίς παράλληλα να διαταράσσεται η δημόσια ασφάλεια.
Με βάση το άρθρο 92 της Σύμβασης Εφαρμογής της Συμφωνίας Σένγκεν δημιουργήθηκε ένα κοινό σύστημα πληροφοριών, το Σύστημα Πληροφοριών Σένγκεν ( ΣΠΣ), για την ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των συμβαλλομένων κρατών, το οποίο περιέχει πληροφορίες σχετικά με πρόσωπα και αντικείμενα Με βάση το άρθρο 108 της ΣΕΣΣ και προκειμένου να καταστεί δυνατή η ανταλλαγή μεταξύ των συμβαλλομένων μερών πρόσθετων ή συμπληρωματικών πληροφοριών σχετικά με τις καταχωρήσεις στο ΣΠΣ, συστάθηκαν σε όλα τα κράτη Σένγκεν τα Γραφεία SIRENE.
Στο άρθρο 82 του ν. 3386/2005 για την είσοδο, διαμονή και κοινωνική ένταξη υπηκόων τρίτων χωρών στην ελληνική επικράτεια προβλέπεται ότι το Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη τηρεί κατάλογο ανεπιθύμητων αλλοδαπών ( ΕΚΑΝΑ). Τα κριτήρια και η διαδικασία εγγραφής και διαγραφής αλλοδαπών από τον κατάλογο αυτό καθορίζονται με κοινή υπουργική απόφαση (Υπουργός Εσωτερικών, Αποκέντρωσης και Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης, Εξωτερικών, Εθνικής Άμυνας, Δικαιοσύνης και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και Προστασίας του Πολίτη).
2. Τι αρμοδιότητες έχει η Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα σχετικά με το ΣΠΣ και τον ΕΚΑΝΑ;
Η Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα βάσει του άρθρου 19 παρ. 1 στοιχ. ιε του ν. 2472/1997 και του άρθρου 114 της Σύμβασης Εφαρμογής της Συμφωνίας Σένγκεν ασκεί ανεξάρτητο έλεγχο στο εθνικό τμήμα του Συστήματος Πληροφοριών Σένγκεν. Στις αρμοδιότητές της, επομένως, ανήκει και ο έλεγχος της νομιμότητας των καταχωρίσεων στο ΣΠΣ στις οποίες προέβησαν οι ελληνικές αρχές. Με βάση δε το άρθρο 19 παρ. 1 στοιχ. γ και η του ν. 2472/1997, η ΑΠΔΠΧ είναι αρμόδια να ελέγχει τη νομιμότητα κάθε αρχείου, επομένως και των καταχωρίσεων στον ΕΚΑΝΑ.
3. Ποια είναι τα δικαιώματα ενός προσώπου το οποίο έχει καταχωρισθεί στο ΣΠΣ ή και στον ΕΚΑΝΑ και πώς αυτά ασκούνται;
Στην περίπτωση που ένα πρόσωπο έχει καταχωρισθεί στο ΣΠΣ ή και στον ΕΚΑΝΑ έχει τα δικαιώματα που ο ν. 2472/1997 απονέμει σε κάθε υποκείμενο των δεδομένων. Ειδικότερα έχει τα δικαιώματα πρόσβασης (άρθρο 12 του Ν. 2472/1997) και αντίρρησης (άρθρο 13 του Ν. 2472/1997), τα οποία ασκούνται εγγράφως στον υπεύθυνο επεξεργασίας, στη συγκεκριμένη περίπτωση, δηλαδή, στο Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη .
Και στις δύο περιπτώσεις (άσκηση δικαιώματος πρόσβασης - άσκηση δικαιώματος αντίρρησης) εάν ο υπεύθυνος επεξεργασίας (το Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη) δεν απαντήσει εγγράφως εντός 15 ημερών, το υποκείμενο των δεδομένων μπορεί να προσφύγει ενώπιον της ΑΠΔΠΧ .
4. Ποιοι είναι οι λόγοι για τους οποίους μπορεί να διαταχθεί η διαγραφή κάποιου προσώπου από το ΣΠΣ ή και τον ΕΚΑΝΑ;
Οι λόγοι διαγραφής προκύπτουν από τη γνωμοδότηση 3 του 2010 της Αρχής προστασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, η οποία ερμηνεύοντας τις σχετικές διατάξεις κατέληξε στα παρακάτω συμπεράσματα:
α) η καταχώριση αλλοδαπού τρίτης χώρας στον κατάλογο ΕΚΑΝΑ δεν συνεπάγεται αυτοδικαίως την εγγραφή στο ΣΠΣ,
β) η καταχώριση στο ΣΠΣ γίνεται εφόσον συντρέχουν οι προϋποθέσεις του άρθρου 96 της ΣΕΣΣ,
γ) δικαστική ή διοικητική απέλαση κατ εφαρμογήν της εθνικής νομοθεσίας για την είσοδο και διαμονή υπηκόων τρίτων χωρών στην ελληνική επικράτεια δικαιολογεί την καταχώριση του αλλοδαπού και στους δύο καταλόγους (ΕΚΑΝΑ και ΣΠΣ),
δ) καταδίκη αλλοδαπού από εθνικό δικαστήριο σε αδίκημα, για το οποίο προβλέπεται ποινή τουλάχιστον ενός (1) έτους, συνιστά λόγο εγγραφής στο ΣΠΣ,
ε) αποχρώσες ενδείξεις για διάπραξη ή προπαρασκευαστικές ενέργειες αξιόποινης πράξης, για την οποία προβλέπεται ποινή τουλάχιστον ενός (1) έτους, δικαιολογούν την εγγραφή στο ΣΠΣ, εφόσον η πράξη αξιολογείται ότι συνιστά απειλή της δημόσιας τάξης και ασφάλειας,
στ) διοικητική απέλαση για τους λόγους που αναφέρονται στο άρθρο 76 παρ. 1 στοιχ. α του ν. 3386/2005 καθώς και για το λόγο ότι η παρουσία ενός αλλοδαπού κρίνεται αιτιολογημένα ως επικίνδυνη για τη δημόσια τάξη ή την ασφάλεια της χώρας δικαιολογεί την εγγραφή του αλλοδαπού στον ΕΚΑΝΑ,
ζ) η διάταξη του άρθρου 48 παρ. 1 του ν. 3772/2009, που αντικατέστησε την περίπτωση γ΄ της παρ. 1 του άρθρου 76 του ν. 3386/2005, στο μέτρο που ορίζει ότι είναι επικίνδυνος για τη δημόσια ασφάλεια ή τη δημόσια τάξη αλλοδαπός για το γεγονός και μόνο ότι σε βάρος του ασκήθηκε ποινική δίωξη για αδίκημα τιμωρούμενο με ποινή στερητική της ελευθερίας τουλάχιστον τριών (3) μηνών, είναι αντισυνταγματική ως προσκρούουσα στο δικαίωμα της ελεύθερης κυκλοφορίας (άρθρο 5 παρ. 1 Σ) και στην αρχή της αναλογικότητας (άρθρο 25 παρ. 1 Σ),
η) ο αλλοδαπός διαγράφεται από το ΣΠΣ, αν παρέλθει τριετία από την καταχώριση και δεν εκδοθεί αιτιολογημένη απόφαση για την αναγκαιότητα διατήρησης της καταχώρισης.
Κατά συνέπεια λόγο διαγραφής αλλοδαπού από το ΣΠΣ συνιστά η μη συνδρομή των προϋποθέσεων του άρθρου 96 της ΣΕΣΣ για την αρχική καταχώρισή του ή η μη συνδρομή των προϋποθέσεων του άρθρου 112 της ΣΕΣΣ για τη διατήρηση της καταχώρισης.
Ειδικός λόγος διαγραφής προβλέπεται από το άρθρο 91 παρ. 11 περ. στ του ν. 3386/2005 για την αυτοδίκαιη διαγραφή καταχωρίσεων από τον ΕΚΑΝΑ (συνεπακόλουθα και από το ΣΠΣ) στην περίπτωση που η καταχώριση έλαβε χώρα αποκλειστικά για λόγους παράνομης εισόδου, εξόδου, εργασίας και διαμονής στη χώρα.
5. Ποια αρχή ελέγχου είναι αρμόδια να εξετάσει την προσφυγή του υποκειμένου των δεδομένων, στην περίπτωση που η καταχώριση στο ΣΠΣ δεν έγινε από την Ελλάδα αλλά από διαφορετικό κράτος μέλος της ΕΕ;
Στην περίπτωση αυτή αρμόδια για να ελέγξει τη νομιμότητα της καταχώρισης είναι η αρχή ελέγχου του κράτους μέλους, του οποίου οι εθνικές αρχές προέβησαν στην καταχώριση. Κατά το άρθρο 114 παρ. 2 της ΣΕΣΣ ο έλεγχος αυτός πραγματοποιείται σε στενή συνεργασία με την ΑΠΔΠΧ. Το υποκείμενο των δεδομένων μπορεί, συνεπώς, είτε να προσφύγει απευθείας στην αρχή ελέγχου του κράτους μέλους που προέβη στην καταχώριση.
Το κεκτημένο του Σένγκεν περιλαμβάνει μέτρα με τα οποία καταργείται ο έλεγχος στα εσωτερικά σύνορα των χωρών και ενισχύεται η ασφάλεια των εξωτερικών συνόρων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το σημαντικότερο από τα μέτρα αυτά είναι η απαίτηση τα κράτη μέλη που έχουν εξωτερικά σύνορα της ΕΕ να είναι υπεύθυνα για να εξασφαλίζουν την πραγματοποίηση σωστών ελέγχων και την αποτελεσματική επιτήρηση των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ. Συνεπώς, οι επιθεωρήσεις και οι έλεγχοι στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ πρέπει είναι αρκετά αυστηροί για την παρεμπόδιση της λαθρομετανάστευσης, του λαθρεμπορίου ναρκωτικών και άλλων παράνομων δραστηριοτήτων.
Σε περίπτωση σοβαρού κινδύνου για τη δημόσια πολιτική ή τη δημόσια ασφάλεια εξουσιοδοτείται κάθε κράτος μέλος να αποκαταστήσει προσωρινά τους ελέγχους στα σύνορά του εντός της Ζώνης Σένγκεν.
Συμφωνία του Σένγκεν καλείται η συμφωνία που υπεγράφη στις 14 Ιουνίου 1985 στην κωμόπολη Σένγκεν του Λουξεμβούργου ανάμεσα σε πέντε κράτη μέλη των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (ΕΚ) (Βέλγιο, Γερμανία, Γαλλία, Λουξεμβούργο και Ολλανδία) και είχε ως στόχο την προοδευτική κατάργηση των ελέγχων στα κοινά σύνορα, την καθιέρωση της ελεύθερης κυκλοφορίας για όλα τα πρόσωπα, υπηκόους των κρατών που υπέγραψαν τη Συμφωνία, καθώς και την αστυνομική και δικαστική συνεργασία. Η εν λόγω συνεργασία κινούνταν σε καθαρά διακυβερνητικό επίπεδο και εκτός του θεσμικού πλαισίου των ΕΚ, μέχρι τη θέση σε ισχύ της Συνθήκης του Άμστερνταμ.
Άλλα κράτη μέλη των ΕΚ και της ΕΕ που μεταγενέστερα υπέγραψαν Πρωτόκολλα και Συμφωνίες προσχώρησης στα δύο ανωτέρω διεθνή κείμενα ήταν η Ιταλία το 1990, η Ισπανία και η Πορτογαλία το 1991, η Ελλάδα το 1992, η Αυστρία το 1995 και η Δανία, η Φινλανδία και η Σουηδία το 1996. Ταυτόχρονα με τις τελευταίες, η Ισλανδία και η Νορβηγία —δύο κράτη τα οποία, αν και δεν ήταν μέλη των ΕΚ, εντούτοις συμμετείχαν προ πολλού (1957) στη Βόρεια Ένωση Διαβατηρίων (γνωστή και ως Σκανδιναβική Ένωση Διαβατηρίων) με τους λοιπούς σκανδιναβούς γείτονές τους— υπέγραψαν ειδική Συμφωνία με τα υπόλοιπα δεκατρία κράτη μέλη της ΕΕ που συμμετείχαν στο κεκτημένο του Σένγκεν προκειμένου να συνδεθούν και αυτά με τη Ζώνη Σένγκεν.
Στην Ελλάδα η Συνθήκη του Σένγκεν, η Σύμβαση Εφαρμογής της Συνθήκης του Σένγκεν και τα Πρωτόκολλα και οι Συμφωνίες προσχώρησης των νέων κρατών (μεταξύ 1990 και 1996) κυρώθηκαν από τη Βουλή των Ελλήνων με το Νόμο 2514/1997.
