Τα ευρήματα, τα οποία αποκαλύπτουν ένα από τα σημαντικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι εργάτριες του μελιού, ρίχνουν νέο φως στα μέτρα που πρέπει να ληφθούν για τη βελτίωση της μελισσοκομίας αλλά και για τη διατήρηση των μελισσών, των οποίων οι πληθυσμοί εμφανίζουν τα τελευταία χρόνια αισθητή πτώση στην Ευρώπη και στη Βόρειο Αμερική.
Ο χορός της παλλόμενης κοιλιάς
Όταν μια «ανιχνεύτρια» μέλισσα επιστρέφει στην κυψέλη ύστερα από το καθημερινό ταξίδι της για τον εντοπισμό τροφής ενημερώνει τα υπόλοιπα μέλη του μελισσιού σχετικά με το πού μπορούν να βρουν νέκταρ και γύρη εκτελώντας συγκεκριμένες χορευτικές κινήσεις.
Ο πιο απλός είναι ο λεγόμενος «κυκλικός χορός», κατά τον οποίο η μέλισσα διαγράφει επάνω στην κηρήθρα μικρούς κύκλους με διαφορετική φορά, δίνοντας παράλληλα στις υπόλοιπες να δοκιμάσουν την τροφή που έχει συλλέξει ώστε να την εντοπίσουν με τη μυρωδιά.
Ο χορός αυτός ανακοινώνει απλώς την ύπαρξη τροφής σε κοντινή απόσταση από τη φωλιά (περίπου μέχρι 50-100 μέτρα) χωρίς να προσδιορίζει τη θέση της.
Όταν η τροφή βρίσκεται σε μεγαλύτερη απόσταση εκτελείται ο «μεικτός χορός» ή «χορός της παλλόμενης κοιλιάς», ο οποίος δίνει στο μελίσσι πληροφορίες τόσο για την απόσταση στην οποία βρίσκεται η τροφή όσο και για τη θέση της.
Εδώ η ανιχνεύτρια μέλισσα επιδίδεται σε διαφορετικές «φιγούρες»: διανύει συγκεκριμένες καμπυλόγραμμες ή ευθύγραμμες διαδρομές σχηματίζοντας ένα «οκτώ» ενώ κατά τη διάρκεια της ευθύγραμμης κίνησής της πάλλει την κοιλιά της δεξιά και αριστερά.
Ο αριθμός των ευθύγραμμων διαδρομών ανά μονάδα χρόνου δηλώνει την απόσταση στην οποία βρίσκεται η τροφή (όσο περισσότερο διαρκεί ο χορός τόσο μεγαλύτερη είναι η απόσταση) ενώ η νοητή γωνία της κίνησης σε σχέση με τον κατακόρυφο άξονα της κηρήθρας δηλώνει τη θέση της τροφής σε σχέση με τη θέση του ήλιου ως προς τον ορίζοντα.
Η πρώτη παρατήρηση των χορών των μελισσών (εκτός από τους προαναφερθέντες υπάρχει και μια σειρά άλλων, που μεταδίδουν διαφορετικές πληροφορίες) έγινε από τον αυστριακό βιολόγο Καρλ φον Φρις, ο οποίος τιμήθηκε το 1973 με το βραβείο Νομπέλ για αυτή την ανακάλυψη.
Εκτοτε οι «φιγούρες» έχουν μελετηθεί και αναλυθεί περαιτέρω από τους ειδικούς αποκαλύπτοντας πολλά από τα μυστικά τους. Καθώς οι πληθυσμοί των μελιτοφόρων μελισσών (Apis melifera) παρουσιάζουν σημαντική κάμψη τα τελευταία χρόνια, οι επιστήμονες από τη Βρετανία σκέφτηκαν να παρακολουθήσουν τον χορό της παλλόμενης κοιλιάς προκειμένου να διαπιστώσουν κατά πόσο δυσκολεύονται να βρουν την τροφή τους.
Φιγούρες σε γυάλινες κυψέλες
Οι ερευνητές από το Εργαστήριο Μελισσοκομίας και Κοινωνικών Εντόμων (LASI) του Πανεπιστημίου του Σάσεξ στη Βρετανία κινηματογράφησαν επί δυο χρόνια τον χορό των μελισσών μέσα σε γυάλινες κυψέλες που είχαν εγκαταστήσει στο εργαστήριό τους.
Διαπίστωσαν ότι οι αποστάσεις που διένυαν οι μέλισσες διαφοροποιούνταν σημαντικά ανάλογα με την εποχή του χρόνου.
Η πιο δύσκολη για την αναζήτηση τροφής εποχή φάνηκε να είναι το καλοκαίρι: κατά τους θερινούς μήνες (και ιδιαίτερα τον Ιούλιο και τον Αύγουστο) η απόσταση στην οποία οι ανιχνεύτρεις δήλωναν ότι έβρισκαν τροφή ήταν 22 φορές μεγαλύτερη από ό,τι την άνοιξη (Μάρτιο) και έξι φορές μεγαλύτερη από ό,τι το φθινόπωρο (Οκτώβριο).
Οι μεγάλες αυτές διαφορές, όπως επισημαίνεται στη μελέτη που δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση PLoS One, δεν σχετίζονται με την ποιότητα που μπορεί να είχε το νέκταρ – οι μέλισσες δεν μπαίνουν στον κόπο να ταξιδέψουν μακριά αν βρουν λουλούδια έτοιμα να τρυγηθούν κάπου κοντά τους, σημειώνουν οι επιστήμονες.
Αντιθέτως, οι διαφοροποιήσεις υποδηλώνουν ότι το καλοκαίρι η τροφή σπανίζει, όχι μόνο για τις μέλισσες αλλά – κατ’ επέκταση – για όλα τα έντομα που τρυγούν άνθη.
«Την άνοιξη υπάρχει αφθονία λουλουδιών, από τους κρόκους και τους νάρκισσους ως τα ανθισμένα δέντρα. Το φθινόπωρο επίσης υπάρχει αφθονία ανθισμένων κισσών» ανέφερε ο Φράνσις Ράτνιεκς, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Σάσεξ και επιβλέπων της μελέτης.
«Το καλοκαίρι όμως είναι δυσκολότερο να εντοπίσουν σημεία με λουλούδια επειδή, εξαιτίας της εντατικοποίησης των αγροκαλλιεργειών, υπάρχουν λιγότερα αγριολούλουδα στην εξοχή».
Οι ερευνητές θεωρούν ότι τα αποτελέσματά τους μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την προστασία των μελισσών και τη βελτίωση της παραγωγής των μελισσοκόμων.
«Οι μέλισσες μας λένε πού τρυγούν οπότε μπορούμε τώρα να καταλάβουμε πώς να τις βοηθήσουμε φυτεύοντας περισσότερα λουλούδια για αυτές κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού» τόνισε ο δρ Ράτνιεκς.
Ο καθηγητής υπογράμμισε επίσης ότι η χαρτογράφηση του χορού των μελισσών μπορεί να βοηθήσει τους βιολόγους να προστατεύσουν και άλλα είδη εντόμων – όπως π.χ. οι βομβίνοι, για τους οποίους η Διεθνής Ενωση για τη Διατήρηση της Φύσης κρούει τον κώδωνα του κινδύνου στην τελευταία «Κόκκινη Λίστα» της προειδοποιώντας ότι το 24% των ειδών τους στην Ευρώπη απειλούνται με εξαφάνιση.
