Ένας πόλεμος για τα όρια της αρχιτεκτονικής δημιουργίας στους μικρούς οικισμούς της χώρας μαίνεται εδώ και μια τετραετία. Τα ερωτήματα που έχουν ανακύψει είναι πολλά. Η θέσπιση...
μορφολογικών κανόνων διασφαλίζει τη διατήρηση της φυσιογνωμίας των οικισμών ή οδηγεί σε μια αρχιτεκτονική …prêt-à-porter και στον μιμητισμό του παρελθόντος; Είναι η έλλειψη θεσμικού πλαισίου που οδηγεί μικρούς οικισμούς στην εξαφάνιση ή η εγκατάλειψη;
Τον τελευταίο μήνα οι διαμάχες στους αρχιτεκτονικούς κύκλους κλιμακώθηκαν με αφορμή τις 48 μελέτες για τα μορφολογικά χαρακτηριστικά των 13.000 μικρών οικισμών της χώρας. Ο σχετικός διαγωνισμός, …πνευματικής ιδιοκτησίας Νίκου Σηφουνάκη και προϋπολογισμού περίπου 11 εκατ. ευρώ (συγχρηματοδοτούμενος από το ΕΣΠΑ), ανακοινώθηκε το 2011 και είχε ως στόχο τη σύνταξη Προεδρικών Διαταγμάτων (ΠΔ) που θα καθορίζουν τα μορφολογικά χαρακτηριστικά όλων των οικισμών κάτω των 2.000 κατοίκων.
Πρόσφατα ολοκληρώθηκαν 24 από τις μελέτες που είχαν ανατεθεί και τέθηκαν σε διαβούλευση. Ωστόσο, σε πρόσφατη ημερίδα που πραγματοποιήθηκε υπό την καθηγήτρια του ΕΜΠ και Γενική Γραμματέα Χωρικού Σχεδιασμού και Αστικού Περιβάλλοντος του υπουργείου κυρία Ρένα Κλαμπατσέα, αναδείχθηκαν εκ νέου οι αντιρρήσεις των καθηγητών της Αρχιτεκτονικής Σχολής του ΕΜΠ καθώς και της Πανελλήνιας Ένωσης Αρχιτεκτόνων (ΣΑΔΑΣ - ΠΕΑ) στις επιλογές του πρώην αναπληρωτή υπουργού Περιβάλλοντος κ. Σηφουνάκη όσον αφορά στη νομοθέτηση μορφολογικών κανόνων για τους μικρούς οικισμούς. Μάλιστα, το υπουργείο φαίνεται πλέον να παίρνει σαφώς θέση κατά ενός αρχιτεκτονικού φορμαλισμού.
Η «αυθεντικότητα των οικισμών»
Αξίζει να αναφερθεί ότι οι 74 καθηγητές της Σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του ΕΜΠ, σε ομόφωνο ψήμισμά τους, το οποίο υπογράφει η κοσμήτωρ κυρία Ελένη Μαΐστρου, δηλώνουν την αντίθεσή τους στη θεσμοθέτηση μορφολογικών κανόνων στους μικρούς οικισμούς και στην παγίωση αρχιτεκτονικών προτύπων, καθώς αυτοί «καταστρέφουν την αυθεντικότητα των οικισμών, παραποιούν την ιστορία τους με ψευδεπίγραφα κτίσματα, αλλοιώνουν τη φυσιογνωμία τους με την επανάληψη πανομοιότυπων μορφών και παγώνουν την αναπτυξιακή τους δυναμική».
Αντίθετα, όπως σημειώνουν, σημασία έχει οι ειδικοί όροι δόμησης να συμβάλλλουν στην ογκομετρική οργάνωση ή να καθορίζουν την κλίμακα των κτισμάτων, ώστε να υπάρχει ένας «διάλογος» με το δημόσιο χώρο και το φυσικό περιβάλλον.
Από την πλευρά του ο κ. Σηφουνάκης, σε επιστολή που απέστειλε προημερών στον αναπληρωτή υπουργό Περιβάλλοντος κ. Γιάννη Τσιρώνη, υπεραμύνεται της απόφασής του. Επισημαίνει ότι «με τις ολοκληρωμένες μελέτες, για πρώτη φορά μπορούν να θεσμοθετηθούν, σε όλη την επικράτεια, κανόνες μορφολογικοί για την δόμηση, την αρχιτεκτονική, το τοπίο κάθε διαμερίσματος και όχι η κάθε πολιτική ηγεσία επιλεκτικά, είτε από ευαισθησία είτε από προτίμηση να θεσμοθετεί αποσπασματικά».
Όπως αναφέρει ο ίδιος, «κοινή διαπίστωση υπήρξε ότι η αισθητική των πόλεων και των οικισμών αποτέλεσμα μιας παραγωγής οικοδομικής που μας προσβάλει, έπρεπε να αλλάξει. Κι αυτό» όπως σημειώνει «αποτελεί ευθύνη της οργανωμένης πολιτείας και όχι βέβαια αποκλειστική ευθύνη της όποιας συντεχνίας που θεωρεί εαυτόν τη μόνη αρμόδια να κρίνει και να αποφασίσει».
Στη χώρα μας, μετά τη μεταπολίτευση, ξεκίνησε, σύμφωνα με τον κ. Σηφουνάκη, μια προσπάθεια με διατάξεις νόμων, Προεδρικά Διατάγματα για την προστασία της αρχιτεκτονικής ιστορίας, του τοπίου και του περιβάλλοντος. «Η έλλειψη ειδικών μελετών ανά οικισμό, περιοχή, δήμο ή νομό και κατά προέκταση η οποιαδήποτε θεσμική πρόνοια, οδήγησε μικρά ή μεγάλα πολεοδομικά συγκροτήματα, μικρούς ή μεγάλους οικισμούς, όχι μόνο να απολέσουν την αρχιτεκτονική τους φυσιογνωμία αλλά να προσομοιάζουν περισσότερο με εκείνους της Μέσης Ανατολής», παρατηρεί ο κ. Σηφουνάκης.
Πάντως, ο αντίλογος παραμένει ισχυρός. Είναι χαρακτηριστικά τα όσα αναφέρονται στο κείμενο που προέκυψε από αρχιτεκτονικό συνέδριο το 2014 στη Ναύπακτο (γνωστό ως Πόρισμα της Ναυπάκτου) στο οποίο συμμετείχαν καθηγητές όλων των αρχιτεκτονικών σχολών της χώρας, μέλη του ΣΑΔΑΣ και στελέχη του υπουργείου. Σε αυτό κρίνεται αρνητικά η θέσπιση των μορφολογικών κανόνων και προτείνεται η θεσμοθέτηση ενός Γενικού Πλαισίου, το οποίο θα περιλαμβάνει όλες τις ποιοτικές παραμέτρους για τους όρους δόμησης και θα προβλέπει την ανάγκη εξειδίκευσής τους ανά οικισμό ή ανά σύνολο οικισμών.
«Οι μορφολογικοί κανόνες σου λένε ακριβώς τι θα κάνεις. Δε σε προδιαθέτουν ούτε άμεσα ούτε έμμεσα, στο τι να πράξεις και τι όχι, κάτι που θα ήταν καθοδήγηση μιας δημιουργικής διαδικασίας», σημειώνει ο καθηγητής του ΕΜΠ κ. Βασίλης Γκανιάτσας. Σύμφωνα με τον αρχιτέκτονα, δημιουργείται μια προκατασκευασμένη εικόνα. «Επιχειρείται μια κλωνοποίηση ενός προτύπου», λέει χαρακτηριστικά.
Από τους 13.000 οικισμούς με πληθυσμό κάτω των 2.000 κατοίκων, οι 850 είναι χαρακτηρισμένοι ως παραδοσιακοί και μερικές δεκάδες είναι εγκαταλελειμμένοι. Όλοι αυτοί οι οικισμοί, σύμφωνα με τον κ. Γκανιάτσα, καταστρέφονται με την εγκατάλειψη, την άκριτη μεταφορά αστικών προτύπων και την αυθαίρετη και βεβιασμένη μορφολόγηση για τουριστική κατανάλωση. Όπως αναφέρει ο κ. Γκανιάτσας, «η πιο σημαντική καταστροφή επιχειρείται με την επιβολή μορφολογικών κανόνων». Θεωρεί ότι οι μορφολογικοί κανόνες συνθλίβουν την αυθεντικότητα των οικισμών, παραποιούν την ιστορία τους, αλλοιώνουν τη φυσιογνωμία τους, μέσω της παρεμβολής και τελικής επικράτησης κακέκτυπων παλιών μορφών που 'παγώνουν' την αναπτυξιακή τους δυναμική, μετατρέποντάς τους σε τουριστικό σκηνικό.
Κακέκτυπα αρχιτεκτονικής …ατραξιόν
Τη δεκαετία του ΄70, στον παραδοσιακό πειρατικό οικισμό του Αγίου Στεφάνου (Sveti Stefan) στο Μαυροβούνιο αναστυλωμένα κτίρια - σκηνικά και μασκαρεμένοι σερβιτόροι με ξύλινα πόδια και καλυμμένο το ένα μάτι, παρίσταναν τους …συνταξιούχους πειρατές. «Ευτυχώς το κατάλαβαν και το άλλαξαν. Αν η εικόνα σας φαίνεται γελοία, αυτή ακριβώς είναι η επιχειρούμενη εικόνα για τους παραδοσιακούς οικισμούς. Αυτό θέλουμε; Μια Disneyland διασπαρμένη σε 13.000 οικισμούς σε όλη τη χώρα; Που λειτουργεί για δύο μήνες το χρόνο. Και μετά; Παραμένουν τους άλλους 10 μήνες οι κάτοικοι ως τουρίστες στον τόπο τους; Όλοι περνάμε καλά στα θεματικά πάρκα αλλά ως ευκαιριακή ψυχαγωγία όχι ως πλαίσιο ζωής. Δεν μπορούμε να έχουμε απόκριες όλο το χρόνο», σημειώνει ο κ. Γκανιάτσας.
Αυτό που χρειάζεται, σύμφωνα με τον καθηγητή είναι ένα «δίχτυ προστασίας», με τη μορφή ενός νόμου πλαισίου, ο οποίος «εκτός από την προστασία θα μας επιτρέψει να σκεφτούμε τι πρέπει να κάνουμε, για να προστατεύσουμε ο,τι είναι αυθεντικό και να προδιαγράψουμε, αποτρεπτικά και προτρεπτικά ένα σχέδιο συμβατής ανάπτυξης για κάθε οικισμό ξεχωριστά, σεβόμενοι την ιδιομορφία του και τον ιδιαίτερο χαρακτήρα του».
Οι μόνες οριζόντιες ρυθμίσεις του προτεινόμενου νόμου, σύμφωνα με τον ίδιο, θα πρέπει να αφορούν στην προστασία του αυθεντικού αρχιτεκτονικού αποθέματος, δηλαδή στα υπάρχοντα κτίρια, στον ιστό των οικισμών, στην διάθρωση και την συνολική συγκρότησή του. Επίσης, πρέπει να εξασφαλίζουν δυο στόχους: αφενός την αποτροπή της ασύμβατης ανάπτυξης με εξειδίκευση του Γενικού Πλαισίου Δόμησης ανά οικισμό μέσω ειδικών μελετών Προστασίας και Ανάπτυξης και αφ΄ ετέρου την προτροπή για δημιουργική ερμηνεία του χαρακτήρα των οικισμών μέσα από νέους τρόπους έκφρασης με χρήση νέων οικοδομικών τεχνολογιών και νέων υλικών.
Πάντως, ο κ. Σηφουνάκης, στην επιστολή τους προς τον κ. Τσιρώνη, επισημαίνει ότι το υπουργείο Περιβάλλοντος, «μπορεί χάρις στις μελέτες που παραλαμβάνει και που ανατέθηκαν από τον Ιούλιο του 2011 να θεσμοθετήσει κανόνες δόμησης και αρχιτεκτονικής για μεμονωμένους οικισμούς, Δήμους, ή περιοχές, ανάλογα με το περιεχόμενο των σχεδίων Π. Δ. που συνέταξαν με την συμμετοχή άξιων επιστημόνων πολλών ειδικοτήτων τα μελετητικά γραφεία».
Υπενθυμίζει μάλιστα, στην πολιτική ηγεσία ότι η σύμβαση μεταξύ υπουργείου και μελετητών προβλέπει «……. την κατάρτιση ειδικών πλαισίων δόμησης και τη σύνταξη Προεδρικών Διαταγμάτων με τα οποία θα θεσμοθετηθούν οι νέοι μορφολογικοί κανόνες……» ως επακόλουθο της ένταξης στο ευρωπαϊκό πρόγραμμα ΕΠΕΕΡΑΑ.
Στο θέμα αναφέρθηκε και η Γενική Γραμματέας κ. Κλαμπατσέα, στην ημερίδα που είχε διοργανωθεί στις 22 Ιανουαρίου. Όπως ανέφερε, οι μελέτες θα ολοκληρωθούν, αλλά δεν θα προχωρήσει η θέσπιση τόσο συγκεκριμένων κανόνων. Ωστόσο, επειδή οι μελέτες περιέχουν πληθώρα σημαντικών πληροφοριών που αφορούν στα όριά τους, στη σημερινή τους κατάσταση, στις ασύμβατες χρήσεις κλπ, η κ. Κλαμπατσέα ανακοίνωσε ότι θα δημιουργηθεί ένα μητρώο προσβάσιμο στους πολίτες, το οποίο θα περιλαμβάνει όλο αυτό το υλικό.
Πηγή
