Η ποιότητα μιας δημοκρατίας, αλλά και της πολιτικής που χαράσσεται από τις εκλεγμένες κυβερνήσεις, αντικατοπτρίζει σε μεγάλο βαθμό...
τις προτιμήσεις των ίδιων των πολιτών. Όσες περισσότερες γνώσεις, κυρίως για την πολιτική και την οικονομία, έχουν οι πολίτες μιας δημοκρατικής χώρας, τόσο πιο ενημερωμένη θεωρείται ότι είναι η ψήφος τους, για τον απλό λόγο ότι κατανοούν καλύτερα το πώς λειτουργεί ο κόσμος, η οικονομία και η κοινωνία στην οποία ζουν και μπορούν έτσι να αξιολογήσουν επαρκώς τις συνέπειες των πολιτικών προγραμμάτων που προτείνονται ή εφαρμόζονται.
Οι πολιτικοί, με τη σειρά τους, επιδιώκουν να κερδίσουν την ψήφο των πολιτών και επηρεάζονται σε μεγάλο βαθμό από την κοινή γνώμη, επομένως ένα σώμα ενημερωμένων και καταρτισμένων ψηφοφόρων μπορεί να επιλέγει και να διατηρεί στην εξουσία καλής ποιότητας πολιτικούς.
Ο μεμονωμένος (μέσος) ψηφοφόρος, όμως, δεν έχει το κίνητρο να ενημερωθεί επαρκώς για το περίπλοκο σύνολο πολιτικών και οικονομικών θεμάτων, των οποίων η γνώση και η κατανόηση είναι απαραίτητες ώστε να διαμορφώσει μια ολοκληρωμένη άποψη για τη ψήφο του. Ο χρόνος και η προσπάθεια που απαιτείται για να συγκεντρώσει όλη αυτήν την πληροφόρηση είναι δυσανάλογα κοστοβόρα σε σχέση με την – ουσιαστικά μηδενική –επίδραση που θα έχει η ψήφος του στο τελικό εκλογικό αποτέλεσμα. Και αυτό είναι ένα γεγονός που συνειδητά ή ασυνείδητα το γνωρίζουν όλοι οι ψηφοφόροι. Επομένως, ελλείψει ισχυρού κινήτρου, ο ψηφοφόρος επιλέγει να μην επενδύει τους περιορισμένους πόρους του σε χρόνο, χρήμα και γνωστική προσπάθεια σε κάτι που δεν θα του αποφέρει απολύτως κανένα κέρδος: ανεξαρτήτως με το τι θα ψηφίσει ο ίδιος, το τελικό αποτέλεσμα δεν θα επηρεαστεί καθόλου.
Πράγματι, ένας τεράστιος όγκος εμπειρικών δεδομένων μας δείχνει ότι οι ψηφοφόροι στην πλειοψηφία τους, όχι μόνο δεν είναι καταρτισμένοι σε ζητήματα πολιτικής και οικονομίας, αλλά συνήθως έχουν πλήρη άγνοια για πολύ βασικά θέματα που αφορούν τη δική τους χώρα ή την ευρύτερη διεθνή κοινότητα. Δεν κατανοούν στοιχειώδεις έννοιες οικονομικών, δεν γνωρίζουν γεγονότα της επικαιρότητας και δεν αντιλαμβάνονται τη σχέση όλων αυτών με τις αντίστοιχες πολιτικές που προτείνονται ή εφαρμόζονται. Η άγνοια των ψηφοφόρων τείνει να μειώνεται όσο περισσότερη μόρφωση έχουν, αλλά ο κύριος παράγοντας που προβλέπει μικρότερο βαθμό πολιτικής άγνοιας είναι το προσωπικό ενδιαφέρον για τα πολιτικά. Αυτό όμως δεν είναι απαραίτητα καλύτερο, όπως θα δούμε στη συνέχεια.
Το πρόβλημα στις δημοκρατίες δυστυχώς δεν τελειώνει στην έλλειψη κινήτρων των ψηφοφόρων να ενημερώνονται ή στην έλλειψη ενδιαφέροντος για τα πολιτικά. Η έλλειψη γνώσεων θα μπορούσε ίσως να καταπολεμηθεί ευκολότερα με την παροχή περισσότερης πληροφόρησης και αντικειμενικής ενημέρωσης, με αλλαγές στο εκπαιδευτικό σύστημα ή τη χρήση ορθολογικών επιχειρημάτων στον δημόσιο διάλογο. Ο μέσος ψηφοφόρος, όμως, εκτός από αδαής είναι και προκατειλημμένος. Διαθέτει δηλαδή κάποιες βαθιά ριζωμένες πεποιθήσεις που βασίζονται σε λανθασμένες αντιλήψεις και σε γνωστικές πλάνες.
Μια συνήθης λανθασμένη αντίληψη για το πώς λειτουργεί ο κόσμος είναι το να πιστεύει κανείς ότι η αλληλεπίδραση, οι συναλλαγές και το εμπόριο με ξένους βλάπτει αντί να ωφελεί την εγχώρια κοινωνία και οικονομία. Από την άλλη, μια συνηθισμένη γνωστική προκατάληψη είναι η πλάνη της αυτοεπιβεβαίωσης. Τα άτομα τείνουν να αναζητούν και να εστιάζουν σε οτιδήποτε επιβεβαιώνει τις ήδη υπάρχουσες πεποιθήσεις τους, ενώ υποτιμούν ή αδιαφορούν για εκείνες τις πληροφορίες που αντικρούουν όσα πιστεύουν.
Αυτός είναι ο λόγος που πολλοί από τους ψηφοφόρους που ενδιαφέρονται ιδιαίτερα για τα πολιτικά, έχουν μεν περισσότερες γενικές γνώσεις από τον μέσο αδαή ψηφοφόρο αλλά έχουν και περισσότερες πιθανότητες να είναι οπαδοί μιας συγκεκριμένης πολιτικής ιδεολογίας ή ενός πολιτικού κόμματος, με αποτέλεσμα να λειτουργεί ακόμη περισσότερο σε αυτούς η πλάνη της αυτοεπιβεβαίωσης, εφόσον έχουν ήδη ισχυρά διαμορφωμένες πεποιθήσεις. Είναι εύκολο να φανταστούμε πώς διάφοροι δημαγωγοί μπορούν να τροφοδοτήσουν και να εκμεταλλευτούν αυτές τις προκαταλήψεις, αλλά και τις εκάστοτε συγκυρίες, για να επιδοθούν αποτελεσματικά στον λαϊκισμό ο οποίος θα τους επιφέρει πολύτιμες ψήφους.
Οι οπαδοί μιας ιδεολογίας ή ενός κόμματος, λοιπόν, σπάνια θα αλλάξουν την ψήφο τους, γεγονός που το γνωρίζουν όλοι οι πολιτικοί αναλυτές αλλά και οι ίδιοι οι πολιτικοί. Αυτοί που συνήθως καθορίζουν τα εκλογικά αποτελέσματα στις οριακές περιπτώσεις είναι οι αναποφάσιστοι ψηφοφόροι. Όμως, όλες οι σχετικές εμπειρικές έρευνες δείχνουν ότι οι αναποφάσιστοι είναι πιο αδαείς από το μέσο ψηφοφόρο. Αυτό πιθανόν να συμβαίνει γιατί οι αναποφάσιστοι έχουν το μικρότερο από όλους ενδιαφέρον για τα πολιτικά και τα λιγότερα κίνητρα για ενημέρωση, ενώ σε πολλές περιπτώσεις φαίνεται να έχουν και το χαμηλότερο επίπεδο μόρφωσης.
Μην γελιέστε επομένως. Τα ντιμπέιτ δεν στοχεύουν ούτε στον ορθό λόγο του μέσου ψηφοφόρου ούτε σε εκείνους που ήδη έχουν αποφασίσει τι θα ψηφίσουν. Στοχεύουν στο να πείσουν τους αδαείς και προκατειλημμένους αναποφάσιστους ψηφοφόρους. Σε αυτήν τη μάχη, τα ορθολογικά επιχειρήματα και η αλήθεια παίζουν πολύ μικρότερο ρόλο από αυτόν που θέλουμε να πιστεύουμε.
*Διδάκτωρ Φιλοσοφίας Κοινωνικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών (MSc Γνωσιακές Επιστήμες) και μέλος του Επιστημονικού Συμβουλίου του Κέντρου Φιλελεύθερων Μελετών
Πηγή
