κατέκαψε. Το αστικό τοπίο ισορροπεί μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Φορτωμένες καμήλες κι άλογα σε σχηματισμούς εμπορικών καραβανιών διασχίζουν τους δρόμους, προσπερνώντας πεινασμένους πρόσφυγες, που μόλις τρία χρόνια πριν έχουν αφήσει πίσω τους σπίτια καμμένα και περιουσίες χαμένες. Στο λιμάνι τα πανιά των μεγάλων ιστιοφόρων ξεχωρίζουν από μακριά. Μεταφέρουν δια θαλάσσης εμπορεύματα για τα ράφια των καταστημάτων, που οι επιγραφές τους δηλώνουν την έντονη παρουσία της εβραϊκής κοινότητας της πόλης.
Σε αυτό το σκηνικό μπαίνει στην αφετηρία η Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης (ΔΕΘ).
Εμπνευστής της ο Νικόλαος Γερμανός, που την οραματίστηκε σαν τις «εν εσπερία γενομένας διεθνείς εμποροπανηγύρεις».
Δεν ήταν εύκολες εποχές όμως. Τα οικονομικά μέσα ήταν πενιχρά και η Ελλάδα είχε δεχτεί πάνω από 1 εκατ. πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία. Οι διεθνείς αγορές πιέζουν τη χώρα να εξισορροπήσει τον κρατικό της προϋπολογισμό, ώστε το δημοσιονομικό προφίλ της να της επιτρέπει τον δανεισμό από ξένες αγορές.
Κόντρα στο περιοριστικό οικονομικό κλίμα ωστόσο, η «εμποροπανήγυρις» του Νικόλαου Γερμανού εγκαινιάστηκε για πρώτη φορά στις 3 Οκτωβρίου 1926.
Στοιχεία για εκείνη την πρώτη ΔΕΘ, αλλά και για όσες την ακολούθησαν στην πολυετή ιστορία της, παρουσιάζονται στο λεύκωμα με τίτλο «75 χρόνια επί 15 ημέρες», που έγραψε και επιμελήθηκε ο Κυριάκος Ποζρικίδης, έπειτα από τετραετή έρευνα σε αρχεία και υλικό εφημερίδων.
Με αφορμή την 81η ΔΕΘ, που εγκαινιάζεται στις 10 Σεπτεμβρίου και θα διαρκέσει έως τις 18, το Αθηναϊκό Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων σταχυολόγησε μερικά από τα περιστατικά που αναφέρονται στο λεύκωμα και τα παρουσιάζει παρακάτω.
1η ΔΕΘ: «Κάθε Έλλην έχει ιστορικό καθήκον να την επισκεφτεί». Στις εφημερίδες του 1926 η 1η ΔΕΘ διαφημιζόταν σαν κάτι πολύ παραπάνω από ένα μεγάλο εμπορικό γεγονός ή μια πολιτιστική ατραξιόν, αφού η επίσκεψη σε αυτή συνιστούσε ...ιστορικό καθήκον. «Κάθε Έλλην έχει ιστορικό καθήκον να επισκεφτεί την 1η ΔΕΘ που εμπνέει αληθινά αίσθημα εθνικής υπηρηφάνειας» γράφει ο Τύπος της εποχής.
Οι πιτσιρικάδες του 1926 ωστόσο, πιθανότατα θα θυμούνται περισσότερο την πρώτη εκείνη ΔΕΘ για το ...γάλα, παρά για το καθήκον.
Όπως μαθαίνουμε από το λεύκωμα του Κ. Ποζρικίδη, η Nestle μοιράζει στους μικρούς επισκέπτες της έκθεσης δωρεάν γάλα. Η ανέχεια την εποχή εκείνη είναι τέτοια, που σχηματίζονται ουρές...
Δωρεάν είναι και η ακρόαση του ραδιοφώνου, αφού ο ραδιοηλεκτρολόγος Χρήστος Τσιγγιρίδης στήνει την πομπό του στους χώρους εκείνης της πρώτης ΔΕΘ, δημιουργώντας τον πρώτο ραδιοφωνικό σταθμό της Ελλάδας.
Στην επικείμενη 81η ΔΕΘ τιμώμενη χώρα είναι η Ρωσία. Στη ΔΕΘ του 1926, η ΕΣΣΔ και η Βουλγαρία καταγράφονται στην ιστορία ώς οι πρώτες ξένες συμμετοχές στη Διεθνή Εκθεση Θεσσαλονίκης.
3η ΔΕΘ: Στη σκιά μιας παρολίγον τρομοκρατικής επίθεσης. Στις 18 Σεπτεμβρίου-3 Οκτωβρίου 1927 πραγματοποιείται η 2η ΔΕΘ, με το περίπτερο του Αγίου Ορους να συγκεντρώνει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, αφού εκτός από αγιογραφίες πωλούνται λάδια, μπαχαρικά και βότανα ως παυσίπονα και ιαματικά.
Ξαφνικά, το απόγευμα της 27ης Σεπτεμβρίου η μισή έκθεση βυθίζεται στο σκοτάδι. Τι είχε συμβεί; Επικαλούμενη ανακοινωθέν του Γ΄ Σώματος Στρατού, η εφημερίδα «Φως» αποκαλύπτει ότι «η Θεσσαλονίκη διέτρεξε μεγάλο κίνδυνο», καθώς ομάδα κομιτατζήδων σχεδίαζε να χτυπήσει την κατάμεστη ΔΕΘ, σερβικά ιδρύματα, το Κυβερνείο, το Στρατηγείο «και τας αποθήκας Πυρομαχικών»...
3η ΔΕΘ: Η πρώτη επίσκεψη πρωθυπουργού. Το 1928 η διοίκηση της ΔΕΘ εφαρμόζει -κι ας μη λεγόταν έτσι τότε- δράση... εταιρικής κοινωνικής υπευθυνότητας.
Σε μια εποχή που ο Δάγκειος πυρετός θερίζει την Ελλάδα αποφασίζει για κοινωνικούς λόγους να μειώσει το εισιτήριο. Ωστόσο, ξεχωριστό εισιτήριο 2 δραχμών απαιτείται για την επίσκεψη στο περίπτερο του Αγίου Όρους, σύμφωνα με τα αναφερόμενα στο λεύκωμα του κ. Ποζρικίδη.
Αν στην πρώτη ΔΕΘ μοιράστηκε δωρεάν γάλα, στην τρίτη σειρά είχαν οι καραμέλες. Η εταιρία Λάιφ Σέιβερς τις μοιράζει δωρεάν, οι πιτσιρικάδες και οι γονείς τους συρρέουν κατά εκατοντάδες για το δικό τους μερίδιο στη ζάχαρη και οι υπάλληλοι της εταιρίας αναγκάζονται κάθε τόσο να κλείνουν τις πόρτες του περιπτέρου για να ελέγχουν την κατάσταση.
Το 1928 είναι και η πρώτη φορά που Έλληνας πρωθυπουργός επισκέπτεται τη ΔΕΘ. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος κάνει μια στάση στη Θεσσαλονίκη, ερχόμενος από το Βελιγράδι. Στο περίπτερο της ταπητουργίας, οι Έλληνες πρόσφυγες ταπητουργοί τού δωρίζουν ένα χαλί.
4η ΔΕΘ: Η ΔΕΘ ο μόνος τόπος στην Ελλάδα όπου μπορεί κάποιος να πιει καφέ ή μπίρα. Το 1930 η 4η ΔΕΘ μαγεύει με τα θέλγητρά της κάθε επισκέπτη, ανεξαρτήτως φύλου και ηλικίας. Παιδιά με τους μπαμπάδες τους συγκεντρώνονται γύρω από το εντυπωσιακό νέο, εξακύλινδρο αυτοκίνητο της Dodge, το οποίο μάλιστα έχει -εν έτει 1930- υδραυλικά φρένα.
Οι κυρίες πάλι δεν μπορούν να ξεκολλήσουν από το περίπτερο της Ιαπωνίας, όπου πωλούνται παραβάν έναντι 12.000 δρχ, κιμονό προς 4.000 και μεταξωτά μανδήλια προς 100 δρχ.
Αν τα ξένα εκθέματα συγκεντρώνουν πάνω τους όλα τα φώτα, οι λαμπτήρες που προσφέρουν το φως στην 4η ΔΕΘ είναι 100% ελληνικής κατασκευής. Εν μέσω τόσου φωτός, «σκοτεινό» σημείο της διοργάνωσης του 1930 θα μπορούσε να χαρακτηριστεί η κόντρα ΔΕΘ- Δήμου Θεσσαλονίκης, όταν ο τελευταίος απαιτεί είσπραξη φόρου από τις διαφημίσεις εντός της ΔΕΘ.
Πανικός γίνεται στους χώρους της έκθεσης στις 29 Σεπτεμβρίου. Γιατί; Διότι είναι ο μόνος χώρος όπου μπορεί να πιει κάποιος μπίρα ή καφέ, καθώς λόγω δημοτικών εκλογών όλα τα κέντρα διασκέδασης είναι κλειστά με νόμο.
Για λόγους ανταγωνισμού, το 1930, οι βιομήχανοι παλαιάς Ελλάδας επιχειρούν να τορπιλίσουν τη ΔΕΘ και η απόδειξη προς τούτο είναι η εμπιστευτική εγκύκλιος του τότε προέδρου του Συνδέσμου τους, Χατζηκυριάκου. Τελικά όμως, "δεν τους περνάει", και η ΔΕΘ καλά κρατεί...
Το 1935, ο πατέρας της ΔΕΘ, Νικόλαος Γερμανός πεθαίνει. Το 1936, επισκέπτεται την έκθεση ο διάδοχος Παύλος, ενώ ο Μεταξάς έχει ήδη ανέβει στην εξουσία.
Το 1938, ανάμεσα στις σημαίες που κυματίζουν στις πύλες της ΔΕΘ είναι κι αυτή με τη σβάστικα, καθώς όλη η Ευρώπη βιώνει την αλματώδη άνοδο του Χίτλερ.
Το 1940 κι ενώ η ΔΕΘ έχει μετακομίσει από το Πεδίον του Άρεως όπου γινόταν έως τότε, στον σημερινό της χώρο, η χιτλερική Γερμανία συμμετέχει επίσημα στην έκθεση.
Μάλιστα, στις 22 Σεπτεμβρίου 1940, ο Γερμανός πρόξενος παραθέτει δεξίωση, πλέκοντας εγκώμια για την Ελλάδα και την έκθεση. Κι αυτό λίγες μόλις εβδομάδες προτού ακουστεί το «Όχι» της 28ης Οκτωβρίου. Ο πόλεμος ξεσπά και πολλοί από τους εκθέτες δεν προλαβαίνουν καν να πάρουν τα πράγματά τους από τους χώρους της ΔΕΘ.
Κατά την περίοδο της Κατοχής οι Γερμανοί χρησιμοποιούν τα περίπτερα σαν αποθήκες, ενώ πριν αποχωρήσουν από τη Θεσσαλονίκη ανατινάζουν τα κτίρια της ΔΕΘ.
Η Έκθεση θα μείνει κλειστή για 10 ολόκληρα χρόνια.
Η ΔΕΘ επαναλειτουργεί τελικά και το 1953 η λειτουργία της παρατείνεται επί διήμερο, προκειμένου οι εισπράξεις από την πρώτη ημέρα της παράτασης να διατεθούν για τη στήριξη των πληγέντων από τους σεισμούς σε Ζάκυνθο-Κεφαλονιά.
Το 1954, στο αμερικανικό περίπτερο κατασκευάζεται κλειστό κύκλωμα τηλεόρασης. Οι επισκέπτες μετατρέπονται σε μικρά παιδιά, που κοιτάζουν όλο θαυμασμό και απορία, για πρώτη φορά, τον εαυτό τους σε μια οθόνη τηλεόρασης.
1955-1957: Το τουρκικό περίπτερο κλείνει, ενώ γεννιέται ο καφές-φραπέ.
Η ΔΕΘ του 1955 σημαδεύεται από τον διωγμό των Ελλήνων από την Κωνσταντινούπολη.
Ως αποτέλεσμα, το περίπτερο της Τουρκίας στη ΔΕΘ κλείνει πριν από τη λήξη της έκθεσης. Σημειωτέον ότι η τουρκική συμμετοχή στη φετινή ΔΕΘ καταλάμβανε ολόκληρο το περίπτερο 4.
Το 1957 Κίνα και ΗΠΑ συναγωνίζονται σε κινήσεις εντυπωσιασμού. Οι μεν Κινέζοι εκτοξεύουν παραδοσιακές κροτίδες, υποδεχόμενοι τον πρωθυπουργό, Κωνσταντίνο Καραμανλή, οι δε Αμερικάνοι ψήνουν κοτόπουλο σε ηλεκτρικό μαγειρείο που λειτουργεί με ηλιακή ενέργεια.
Την ίδια χρονιά, ένας υπάλληλος «εφηύρε» κάτι που άλλαξε την καθημερινότητα των Ελλήνων. Επρόκειτο για τον Δημήτρη Βακόνδιο, που δημιούργησε τον πρώτο καφέ-φραπέ στην ιστορία!
Για τους ξένους επισκέπτες της Θεσσαλονίκης, ιδίως δε τους Αθηναίους, η πόλη αποτελεί λίγο μετά τα μέσα του αιώνα δέλεαρ λόγω της ΔΕΘ, αλλά όχι μόνο χάρη σε αυτήν.
Στα μπουζούκια
Γύρω στο 1958 ξεκινά αυτό που έκτοτε έγινε παράδοση, παρότι η οικονομική κρίση της τελευταίας επταετίας έχει κάπως ανακόψει την ορμή του: η νυχτερινή «επιδρομή» στα μπουζούκια, στη διάρκεια της ΔΕΘ.
Οι επιλογές, όπως μαθαίνουμε από το λεύκωμα του κ.Ποζρικίδη, πολλές: Το 1958, στο «Πανόραμα» παίζουν οΒασίλης Τσιτσάνης και η Γιώτα Λύδια. Στους «Χορτατζήδες» ο Καζαντζίδης με τη Μαρινέλλα και στη «Χαβάη» ο Μαρούδας.
Σπαθάρης και Κουν με «Όρνιθες»
Το 1960 μέσα στους χώρους της ΔΕΘ ο αείμνηστοςΕυγένιος Σπαθάρης κάνει το κοινό να γελάει ή να αναστενάζει όλο καημό με τις παραστάσεις του Καραγκιόζη, ενώ το Θέατρο Τέχνης του Καρόλου Κουν ανεβάζει τους «Ορνιθες».
Το ίδιο έτος, κατεδαφίζονται τα περίπτερα Α, Β και εθνικής παραγωγής, προκειμένου στη θέση τους να κατασκευαστεί το «Αλεξάνδρειο Μέλαθρον», το γνωστό σε όλους «Παλέ Ντε Σπορ».
Ο θυμός του Φίνου
Από πολλούς σινεφίλ η ΔΕΘ του 1961 μνημονεύεται ακόμη και σήμερα για τον θυμό του Φίνου, ο οποίοςαποσύρει από το Φεστιβάλ Κινηματογράφου την ταινία του «Ο Κατήφορος», γιατί του είπαν ότι θα προβληθεί Πέμπτη, αντί για Σαββατοκύριακο.
Το 1962 το Φεστιβάλ Τραγουδιού μετακομίζει στη Θεσσαλονίκη, ενώ μεταξύ των διαγωνιζόμενων συγκαταλέγονται οι Βογιατζής, Βάνου και Κουρούπη.
Η πολιτική ατζέντα της ΔΕΘ έχει να επιδείξει έναν επισκέπτη υψηλού επιπέδου: Τον Αμερικανό αντιπρόεδροΤζόνσον.
Μις Κόσμος, Κορίνα Τσοπέη
Το 1964 θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως η χρονιά του ωραίου φύλου για τη ΔΕΘ, καθώς η Μις Κόσμος Κορίνα Τσοπέη, μαζί με τη Μις ΗΠΑ, Μπόμπι Τζόνσον, επισκέπτονται την έκθεση και στο πέρασμά τους «καίνε» καρδιές. Το ίδιο κάνει και η Ελένη Ανουσάκη. Σύμφωνα με το λεύκωμα του Κ.Ποζρικίδη, το ντεκολτέ της γνωστής ηθοποιού είναι τόσο προκλητικό, ώστε αστυνομικοί προσπαθούν να την εμποδίσουν να εισέλθει στο κτίριο διοίκησης για το Φεστιβάλ Κινηματογράφου...
ΗΠΑ και Ρωσία διαγκωνίζονται ατύπως στη ΔΕΘ του 1965 για τον τίτλο της διαστημικής δύναμης, στέλνοντας στη Θεσσαλονίκη το βαρύ πυροβολικό τους: Οι μεν ΗΠΑ τους αστροναύτες Κούπερ και Κόνραντ, οι δε Ρώσοι τους συναδέλφους τους, Λεόνοφ και Μπελάγιεφ.
Η πτώση του Γεωργίου Παπανδρέου και Κωνσταντίνος Καραμανλής
Πίσω στη Γη, το τεταμένο πολιτικό κλίμα στην Ελλάδα, μετά την πτώση του Γεώργιου Παπανδρέου, έχει αντίκτυπο και στη ΔΕΘ του 1965, μία από τις μεγαλύτερες έως τότε.
Κανένας πολιτικός δεν εμφανίζεται για να την εγκαινιάσει και το καθήκον αναλαμβάνει ο τότε νομάρχης Κούρναβος. Την ίδια χρονιά ξεκινάει τοπρώτο ράλι ΔΕΘ.
Το 1969 εγκαινιάζεται ο πρώτος όρος του πύργου του ΟΤΕ. Από τα 25 μέτρα του Πύργου, οι πρώτοι τυχεροί βλέπουν τα ?8,40, ενώ το 1970 αυτός στέκεται, πλέον, σε όλο του το ύψος!
Η φράση του Κωνσταντίνου Καραμανλή στη ΔΕΘ του 1974 έχει ήδη μείνει στην ιστορία. Αντί ομιλίας εγκαινίων, είπε: «Εγκαινιάζω την πρώτη μεταπελευθερωτική περίοδο της ΔΕΘ».
Λίγο νωρίτερα, έχει κάνει 300.000 Έλληνες να παραληρούν από ενθουσιασμό στη διάρκεια ομιλίας του..
