Δικηγόρου – Καθηγητή Εγκληματολογίας
Τα στοιχεία που παρουσιάζονται παρακάτω αντλήθηκαν από 312 δικαστικές αποφάσεις βιασμού που εκδόθηκαν από όλα τα Μικτά Ορκωτά Δικαστήρια (Μ.Ο.Δ.) της ευρύτερη περιφέρειας του Εφετείου της Αθήνας σε 13 συναπτά έτη.
2. ΠΙΝΑΚΕΣ ΚΑΙ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ
Διάγραμμα 3: Η σχέση γνωριμίας δράστη - θύματος στο έγκλημα του βιασμού
1 = Απολύτως άγνωστοι (62,2%)
2 = Γνωριμία πριν το βιασμό (9,1%)
3 = Γνωστοί (25,2%)
4 = Συγγενείς (2,2%)
5 = Δεν υπάρχουν στοιχεία (1,3%)
Πηγή: Τσιγκρής, Α. (1996): βλ. Τσιγκρής, Α.: «Βιασμός: Το Αθέατο Έγκλημα», Εκδόσεις Σάκκουλα.
Διάγραμμα 4: Η ηλικία των βιαστών
1 = Ανήλικοι (6,9%)
2 = Νεαρής ηλικίας (53,4%)
3 = Μεσήλικες (32,8%)
4 = Ηλικιωμένοι (6%)
5 = Δεν υπάρχουν στοιχεία (0,9%)
Πηγή: Τσιγκρής, Α. (1996): βλ. Τσιγκρής, Α.: «Βιασμός: Το Αθέατο Έγκλημα», Εκδόσεις Σάκκουλα.
Διάγραμμα 5: Η οικογενειακή κατάσταση των βιαστών
1 = Άγαμοι (47,4%)
2 = Έγγαμοι (21,6%)
3 = Άγνωστη η οικογενειακή κατάσταση των δραστών (31%)
Πηγή: Τσιγκρής, Α. (1996): βλ. Τσιγκρής, Α.: «Βιασμός: Το Αθέατο Έγκλημα», Εκδόσεις Σάκκουλα.
Διάγραμμα 6: Το είδος της δικαστικής απόφασης στις υποθέσεις βιασμού
1 = Καταδικαστική (42%)
2 = Αθωωτική (25,9%)
3 = Οριστική παύση της ποινικής δίωξης (32,1%)
Πηγή: Τσιγκρής, Α. (1996): βλ. Τσιγκρής, Α.: «Βιασμός: Το Αθέατο Έγκλημα», Εκδόσεις Σάκκουλα.
Διάγραμμα 7: Οι ποινές που επιβάλλονται στους βιαστές
1 = Φυλάκιση μέχρι 5 έτη (50,4%)
2 = Κάθειρξη 5 έως 10 έτη (29%)
3 = Κάθειρξη 10 έως 15 έτη (6,1%)
4 = Κάθειρξη 15 έως 20 έτη (3,1%)
5 = Κάθειρξη άνω των 20 ετών (11,5%)
Πηγή: Τσιγκρής, Α. (1996): βλ. Τσιγκρής, Α.: «Βιασμός: Το Αθέατο Έγκλημα», Εκδόσεις Σάκκουλα.
3. ΚΩΔΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΕΩΝ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ
Η έννοια του βιασμού προϋποθέτει τη συνδρομή δύο όρων: α) του εξαναγκασμού σε εξώγαμη συνουσία ή σε ανοχή ή επιχείρηση ασελγούς πράξεως και β) ο εξαναγκασμός αυτός να γίνεται με σωματική βία ή με απειλή σπουδαίου και άμεσου κινδύνου. Απόπειρα βιασμού έχουμε όταν ο δράστης απέτυχε να ολοκληρώσει την εξώγαμη συνουσία ή την ασελγή πράξη, λόγω τυχαίων περιστατικών και ανεξάρτητων προς τη θέλησή του (π.χ. αντίσταση του θύματος, προσωρινή σεξουαλική ανικανότητα του δράστη, εμφάνιση κάποιου τρίτου ατόμου που έκανε τον δράστη να τραπεί σε φυγή).
Η έρευνα καταρρίπτει τα ευρέως διαδεδομένα στερεότυπα σύμφωνα με τα οποία ο βιασμός είναι έγκλημα που διαπράττεται σπανιότατα, παρορμητικά και χωρίς κανένα προσχεδιασμό, σε δημόσιες ερημικές τοποθεσίες, παίρνει τη μορφή βίαιης κατά φύση συνουσίας και επιφέρει στο θύμα -το οποίο αντιστέκεται σθεναρά- σοβαρό σωματικό τραυματισμό.
Σύμφωνα πάντα με το παραπάνω στερεότυπο, ο βιασμός είναι έγκλημα που διαπράττεται από περισσότερους από έναν δράστες, οι οποίοι ανήκουν σε κάποια εθνική ή φυλετική μειονότητα, είναι άγαμοι και άνεργοι, χρησιμοποιούν όπλο κατά τη διάρκεια τέλεσης του εγκλήματος, έχουν χαμηλό μορφωτικό επίπεδο, ανήκουν στις κατώτερες κοινωνικο-οικονομικές τάξεις και είναι απολύτως άγνωστοι με τα θύματά τους.
Η παρούσα έρευνα απέδειξε ότι κάθε χρόνο διαπράττονται στην Ελλάδα περίπου 4.500 βιασμοί, από τους οποίους μόνο οι 270 (ποσοστό 6%) καταγγέλλονται στην Αστυνομία, μόνο οι 183 καταλήγουν σε σύλληψη κάποιου υπόπτου, μόνο οι 47 υποθέσεις φτάνουν στο Μικτό Ορκωτό Δικαστήριο για να εκδικασθούν, μόνο οι 20 καταλήγουν σε καταδικαστική απόφαση και τελικά μόνο σε 9 βιασμούς η στερητική της ελευθερίας ποινή που επιβάλλεται στο δράστη είναι μεγαλύτερη από 5 χρόνια, ενώ στις υπόλοιπες 11 καταδικαστικές αποφάσεις βιασμού το Δικαστήριο προχωρά σε μεταβολή της κατηγορίας από κακούργημα σε κάποιο πλημμέλημα.
Ο βιασμός είναι ένα από τα ελάχιστα αναφερόμενα στην Αστυνομία εγκλήματα. Από τους 100 βιασμούς που διαπράττονται στην Ελλάδα, βρέθηκε ότι μόνο οι 6 φτάνουν στη γνώση της Αστυνομίας, ενώ μόνο μία (1) καταλήγει στο Δικαστήριο για να εκδικασθεί. Από τα παραπάνω αποτελέσματα αποδεικνύεται ότι τα εγκλήματα σεξουαλικής βίας είναι αθέατα και τελικά σχεδόν ατιμώρητα.
Οι κυριότεροι παράγοντες που επηρεάζουν την απόφαση των δικαστών και των ενόρκων στις υποθέσεις βιασμού είναι ο τόπος τέλεσης του εγκλήματος, ο χρόνος που μεσολαβεί ανάμεσα στην τέλεση και την καταγγελία του εγκλήματος, ο βαθμός γνωριμίας του θύματος με το δράστη, το «προκλητικό» ντύσιμο του θύματος, το auto-stop που έκανε το θύμα στο δράστη, η παρθενία του θύματος, η χρήση όπλου από το δράστη, η παράνομη κατακράτηση του θύματος, ο αριθμός των βιασμών που έχει τελέσει ο δράστης, ο βαθμός σωματικής αντίστασης του θύματος, ο βαθμός σωματικού τραυματισμού του θύματος, η ηλικία του θύματος και του δράστη, το επάγγελμα του θύματος και του δράστη, η οικογενειακή κατάσταση του θύματος και του δράστη, η ένταξη του δράστη σε κάποια φυλετική μειονότητα και τέλος το βεβαρυμένο ποινικό παρελθόν του δράστη.
4. ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΟΥΝ ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ
Το 1984, με την αναθεώρηση του Ποινικού Κώδικα, ο βιασμός έπαψε να είναι έγκλημα κατά των ηθών και χαρακτηρίστηκε ως έγκλημα κατά της γενετήσιας ελευθερίας. Η παραπάνω τροποποίηση δείχνει μια σαφέστατη πρόοδο στο νομικό ορισμό του βιασμού και μια προσπάθεια του ποινικού νομοθέτη να εκσυγχρονίσει τις αρτηριοσκληρωτικές διατάξεις του ΠΚ. Παρ’ όλες τις αλλαγές, ορισμένες από τις προηγούμενες αντιλήψεις παραμένουν ενεργείς ακόμη και σήμερα και αποδεικνύουν ότι ο ποινικός νομοθέτης θα πρέπει να είναι περισσότερο τολμηρός στην επόμενη αναθεώρηση του άρθρου 336 ΠΚ.
Ο βιασμός είναι το μοναδικό έγκλημα με το στίγμα στο θύμα. Οι μητέρες δεν επιτρέπουν στα παιδιά τους να παίξουν μ' ένα παιδί που έχει πέσει θύμα βιασμού, οι γείτονες και οι φίλοι συχνά σχολιάζουν αρνητικά το θύμα, που πολλές φορές εξοστρακίζεται από την κοινωνία στην οποία ζει και τέλος, ακόμη και οι γυναικολόγοι -που εξετάζουν τα θύματα μετά το βιασμό- μπορεί να τα κατηγορήσουν ως υπεύθυνα για το έγκλημα.
Η κοινωνική απόρριψη που βιώνει με τόσο έντονο τρόπο το θύμα έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός γενικευμένου κλίματος σιωπής. Το κλίμα τρομοκρατίας και φόβου που βιώνει το θύμα του βιασμού για τον ενδεχόμενο στιγματισμό και την επακόλουθη κοινωνική του απόρριψη, συμβάλλει καθοριστικά στην απόφασή του να μην καταγγείλει το έγκλημα στην Αστυνομία.
Προκειμένου να ξεπεραστεί η παραπάνω αρνητική κατάσταση για τα θύματα, θα πρέπει να δοθεί μεγάλη προσοχή στην αντιμετώπιση του εγκλήματος και του θύματος του βιασμού, στις διάφορες φάσεις της ποινικής εξέλιξης της υπόθεσης. Τόσο η διεθνής, όσο και η ελληνική βιβλιογραφία και πρακτική, έχουν επισημάνει την αρνητική στάση των επίσημων αρχών στην αντιμετώπιση των υποθέσεων βιασμού. Με βάση το παραπάνω, θα πρέπει να γίνουν ορισμένες κρίσιμες παρεμβάσεις στην αστυνομική, την ιατρική και τη δικαστηριακή φάση της ποινικής εξέλιξης των υποθέσεων βιασμού.
Αναφορικά με την αστυνομική φάση της ποινικής εξέλιξης των υποθέσεων βιασμού θα μπορούσαν να γίνουν αρκετές τροποποιήσεις και βελτιώσεις, σημαντικότερες από τις οποίες είναι οι ακόλουθες:
Η εξέταση-ανάκριση των θυμάτων να γίνεται από έναν και μόνο αξιωματικό και να περιορίζεται μόνο στις απαραίτητες, για την περαιτέρω έρευνα, πληροφορίες.
Κατά τη διάρκεια της εξέτασης να παρέχεται στα θύματα το δικαίωμα να παρίσταται κάποιος φίλος ή συγγενής τους, αν και εφόσον το επιθυμούν.
Να επιτρέπεται η παρουσία δικηγόρου και αν το θύμα δε διαθέτει τα απαραίτητα οικονομικά μέσα, να του προσφέρεται από την Αστυνομία.
Οι αστυνομικοί που ασχολούνται μ’ αυτές τις υποθέσεις, να λαμβάνουν ειδικά μαθήματα μετεκπαίδευσης πάνω στις συναισθηματικές ανάγκες και τις αντιδράσεις των θυμάτων σεξουαλικής βίας.
Σε όλα τα θύματα να δίδεται ενημερωτικό φυλλάδιο που να εξηγεί, τόσο τις αστυνομικές όσο και τις υπόλοιπες ποινικές διαδικασίες που θα επακολουθήσουν.
Τέλος, τα θύματα δε θα πρέπει να αποθαρρύνονται, αλλά μάλλον να ενθαρρύνεται, να προωθήσουν ποινικά την υπόθεσή τους, όμως δε θα πρέπει σε καμία περίπτωση να εξαναγκάζεται να το κάνουν.
Κατά το στάδιο των ιατρικών εξετάσεων, στις οποίες υποβάλλεται το θύμα του βιασμού, θα μπορούσαν να γίνουν αρκετές αλλαγές και βελτιώσεις, όπως:
Τα θύματα θα πρέπει να μεταφέρεται όσο το δυνατό γρηγορότερα σε νοσοκομείο για τις απαραίτητες ιατρικές εξετάσεις και ιατροδικαστικές πραγματογνωμοσύνες.
Η Αστυνομία θα πρέπει να διαθέτει ειδικά εκπαιδευμένους γυναικολόγους, οι οποίοι εκ περιτροπής θα είναι διαθέσιμοι όλο το 24ωρο.
Να χρησιμοποιούνται πρόσθετες διαδικασίες συλλογής αποδεικτικών στοιχείων και να δημιουργηθεί επιστημονικό εργαστήριο ειδικά για την ανάλυση και την αξιολόγηση των στοιχείων αυτού του τύπου.
Να πληροφορείται το θύμα τόσο γραπτά όσο και προφορικά, για τα αφροδίσια νοσήματα που ενδεχομένως του μεταδόθηκαν με το βιασμό και να του δίδονται όλες οι απαραίτητες πληροφορίες για την αντιμετώπισή τους.
Να ενημερώνονται τα θύματα για ζητήματα εγκυμοσύνης και άμβλωσης.
Η ιατρική φροντίδα του θύματος να περιλαμβάνει την προσφορά μπάνιου, ηρεμιστικού φαρμάκου και υποστηρικτικής συζήτησης από ψυχολόγο η ψυχίατρο.
Να παρέχονται συμβουλές στις οικογένειες των θυμάτων, σχετικές με τον τρόπο που θα πρέπει να αντιμετωπιστεί η κατάσταση.
Τέλος, να απαγορευθεί η οικονομική επιβάρυνση του θύματος για τη διεξαγωγή ιατρικών εξετάσεων, οι οποίες έχουν ως σκοπό τους τη συλλογή των απαραίτητων αποδεικτικών για την υπόθεση στοιχείων.
Τέλος, οι κυριότερες αλλαγές που πρέπει να γίνουν στο δικαστηριακό στάδιο της ποινικής εξέλιξης των υποθέσεων βιασμού είναι οι παρακάτω:
Ειδική μετεκπαίδευση των δικαστών πάνω στις ιδιαιτερότητες του εγκλήματος του βιασμού.
Επιτάχυνση των ρυθμών απονομής της ποινικής δικαιοσύνης στις υποθέσεις βιασμού, με στόχο να μην παρατείνεται η ταλαιπωρία των θυμάτων.
Απαγόρευση των αναφορών και των υπαινιγμών για την προσωπική ζωή των θυμάτων και για άλλα άσχετα με την υπόθεση γεγονότα.
Να δίδεται το δικαίωμα στις γυναικείες οργανώσεις να παρίστανται ως πολιτική αγωγή στις υποθέσεις βιασμού, όταν τα θύματα το επιθυμούν.
Να δίδονται οδηγίες στους ενόρκους έτσι ώστε να κρίνουν με βάση το νόμο και όχι με βάση τις προκαταλήψεις και τα ευρέως διαδεδομένα στερεότυπα.
Τέλος, να διώκονται αυστηρά οι αθέμιτες οικονομικές συναλλαγές ανάμεσα στο δράστη και το θύμα.
Ο Άγγελος Τσιγκρής έχει διατελέσει εκπρόσωπος της χώρας μας στο Δίκτυο Πρόληψης της Εγκληματικότητας της ΕΕ και στη Μόνιμη Αντιπροσωπία του ΟΗΕ για την Πρόληψη του Εγκλήματος και την Ποινική Δικαιοσύνη.
