«ταξίδι» τη διάσταση μιας γνωστικής περιπέτειας.
Βορειοδυτικά της πόλης των Ιωαννίνων, περίκλειστο από τα βουνά Νεμέρτσικα, Κασιδιάρης και Τσαμαντάς, σχεδόν πάνω στη μεθοριακή γραμμή Ελλάδας-Αλβανίας, βρίσκεται το Πωγώνι. Σε τούτη την πλούσια φυσιογραφία συμβιώνουν, άλλοτε διάσπαρτα μέσα στα δάση άλλοτε κρυμμένα στις ρεματιές ή απλωμένα σε μικρές κοιλάδες, αρκετά χωριά με κοινή μοίρα και ιστορία. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουμε το Δελβινάκι, το Δολό, την Πωγωνιανή ή Βήσσανη και αρκετά ακόμη, που διατηρούν την παραδοσιακή αρχιτεκτονική τους.
Σε αυτό το τμήμα της Ηπείρου το οδικό δίκτυο, τουλάχιστον αυτό που συνδέει τα σημαντικότερα χωριά μεταξύ τους, αλλά και με την πόλη των Ιωαννίνων, είναι ασφάλτινο και δεν κρύβει ιδιαίτερες εκπλήξεις. Ετσι, χρησιμοποιώντας είτε τον οδικό άξονα που οδηγεί στην Κακαβιά είτε τον εθνικό δρόμο Ιωαννίνων – Κοζάνης που περνά από το Καλπάκι, θα βρεθείτε εύκολα στο Πωγώνι.
Το Πωγώνι λόγω της στρατηγικής του θέσης -βρισκόταν πάνω στους εμπορικούς δρόμους που συνέδεαν την Αδριατική με τη Μικρά Ασία-, μπήκε από νωρίς στο στόχαστρο των επιδρομέων. Από εδώ πέρασαν όλοι. Ρωμαίοι, Γαλάτες, Φράγκοι, Καταλανοί. Πιθανόν η περιοχή να οφείλει το όνομά της στον αυτοκράτορα του Βυζαντίου Πωγωνάτο, αφού σύμφωνα με μαρτυρίες έζησε εδώ για δύο χρόνια, γύρω στο 700 μ.Χ.
Κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας έμεινε έξω από την «εύνοια» και τα προνόμια της Πύλης, με αποτέλεσμα να ταλαιπωρηθεί ιδιαίτερα από συμμορίες Αλβανών. Στα νεότερα χρόνια το Πωγώνι αναπτύχθηκε οικονομικά, κυρίως μετά τη δημιουργία του οδικού άξονα Ιωαννίνων -Αργυροκάστρου – Αγίων Σαράντα που περνούσε από εδώ.
Δελβινάκι, η εκκλησία της Παναγιάς, κτίσμα του 1153
Η Πωγωνιανή και το Δελβινάκι αναδείχθηκαν σε εμπορικά κέντρα και οι ντόπιοι έγιναν από κτηνοτρόφοι επιτυχημένοι έμποροι και επιδέξιοι τεχνίτες. Τότε ξεκίνησαν τις εμπορικές δοσοληψίες με την Πόλη, ενώ η δράση τους έφτασε μέχρι τη Μολδαβία και τη Βλαχία και τα κεφαλοχώρια συγκέντρωσαν την οικονομική και πολιτιστική δραστηριότητα όλης της επαρχίας Πωγωνίου.
Το Πωγώνι έχει πολλά κοινά με τα γειτονικά Ζαγοροχώρια. Η γεωμορφολογία του τόπου, το αρχιτεκτονικό και ιστορικό ενδιαφέρον των οικισμών, θα θυμίσουν σε πολλούς τις περιηγήσεις στο Ζαγόρι.
Ομως το Πωγώνι, καθώς καταλαμβάνει μια εκτεταμένη γεωγραφική περιοχή (μάλιστα ένα τμήμα του βρίσκεται εντός αλβανικών συνόρων και δεν είναι επισκέψιμο χωρίς διαβατήριο), θέλει σωστό προγραμματισμό ούτως ώστε ο επισκέπτης να καταφέρει να επισκεφτεί τουλάχιστον τις σημαντικότερες τοποθεσίες στον περιορισμένο χρόνο ενός Σαββατοκύριακου.
Δολό, η εκκλησία του Αγ. Νικολάου δεσπόζει στο κέντρο του οικισμού
Ακολουθώντας τον οδικό άξονα που συνδέει τα Γιάννενα με τη Μακεδονία δεν θα διανύσετε πάνω από 30 χιλιόμετρα έως το Καλπάκι, το οποίο θεωρείται «πύλη» για την επαρχία Πωγωνίου. Ο νέος δρόμος που συνδέει τα Γιάννενα με το τελωνείο της Κακαβιάς, μετέτρεψε το ιστορικό Καλπάκι σε οικονομικό και διοικητικό κέντρο της περιοχής.
Αξίζει να επισκεφθείτε το Μνημείο των Πεσόντων που είναι αφιερωμένο στους άνδρες που έπεσαν στο πεδίο της μάχης κατά την ιταλική εισβολή του 1940. Αξιόλογο είναι και το Πολεμικό Μουσείο που περιλαμβάνει εκθέματα -όπλα, έγραφα, βιβλία κλπ.- εκείνης της περιόδου. Στη συνέχεια ακολουθώντας τον πολυσύχναστο δρόμο που οδηγεί στην Κακαβιά θα διεισδύσετε στην «καρδιά» του Πωγωνίου και θα γνωρίσετε τα κυριότερα κεφαλοχώρια, ξεκινώντας από το Δελβινάκι.
Δελβινάκι – Πωγωνιανή – Δολό
Πάνω στον οδικό άξονα προς Κακαβιά, πρώτα συναντάμε την μικροσκοπική γαλάζια λίμνη της Ζαραβίνας. Τέσσερα χιλιόμετρα μετά, θα βρούμε το Χάνι Δελβινακίου και τον παρακαμπτήριο δρόμο που οδηγεί στο Δελβινάκι όπου θα φτάσουμε αφού καλύψουμε 40 χιλιόμετρα συνολικά από τα Γιάννενα. Το κεφαλοχώρι βρίσκεται σε ύψος 700 μ. και είναι περίκλειστο από βουνά χαμηλού υψομέτρου που καλύπτονται από πυκνά δρυοδάση.
Λίμνη Ζαραβίνας, θα τη βρείτε πάνω στον δρόμο που συνδέει το Καλπάκι με την Κακαβιά
Το Δελβινάκι ήταν ανέκαθεν ένας από τους μεγαλύτερους οικισμούς του Πωγωνίου και ακόμη και σήμερα αν και παρηκμασμένο αποτελεί ένα από τα πιο ζωντανά χωριά της επαρχίας, αφού κρατά κοντά του 1.000 μόνιμους κατοίκους. Καθώς εδώ λειτουργούν ξενώνες και υπάρχει η δυνατότητα για φαγητό, οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να χρησιμοποιήσουν το Δελβινάκι ως αφετηρία για κοντινές εξορμήσεις και στα υπόλοιπα χωριά του Πωγωνίου. Εξάλλου παρουσιάζει ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό και ιστορικό ενδιαφέρον και αξίζει να του αφιερώσεις αρκετό από τον χρόνο σου.
Εντύπωση προκαλεί η εκκλησία της Παναγιάς, κτίσμα του 1153, αλλά και το επιβλητικό κτίριο του παλιού Παρθεναγωγείου που σήμερα στεγάζει την Ταπητουργική Σχολή. Από το Δελβινάκι με κατεύθυνση βορειοδυτική ακολουθούμε τον στενό και γεμάτο στροφές δρόμο που θα μας φέρει στην Πωγωνιανή (16 χλμ.), το πάλαι ποτέ ακμάζον εμπορικό και πολιτιστικό κέντρο του Πωγωνίου με παμπάλαιες εκκλησίες, σχολεία και το ενδιαφέρον Λαογραφικό Μουσείο.
Η Πωγωνιανή υπήρξε έδρα επισκοπής το 1863 και διοικητικό κέντρο της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Από τα σημαντικότερα ιστορικά κτίρια είναι το λεγόμενο «Σαράι του Μπέη» που κατασκευάστηκε το 1880. Εξαίρετου φυσικού κάλλους είναι το δρυοδάσος που εκτείνεται νότια από την Πωγωνιανή έως το χωριό Ποντικάτες.
Το εντυπωσιακό κτίριο του Παρθεναγωγείου στο Δελβινάκι
Το φαράγγι του Κουβαρά
Ευκολότερο σημείο πρόσβασης σε αυτό το θαύμα της ηπειρωτικής φύσης, είναι το χωριό Δολό, διαμέσου του μονοπατιού που ξεκινά από την άκρη του οικισμού. Το μήκος της χαράδρας αγγίζει τα 5 χλμ. με το στενότερο άνοιγμα να φθάνει τα 100 μέτρα στη θέση «Σκέμπια Κουβαρά», ενώ το μεγαλύτερο που φθάνει τα 200 μέτρα, βρίσκεται στη θέση Φραξοράχη. Στο βάθος της κρύβεται το πέτρινο γεφύρι του Δολού με πλάτος 15 μέτρων που κτίστηκε το 1928.
Από το Δολό στο Ωραιόκαστρο και στη Βήσσανη
Οκτώ χιλιόμετρα από την Πωγωνιανή σε μια απόκρημνη περιοχή, συναντάμε το όμορφο Δολό που έχει χαρακτηρισθεί διατηρητέος παραδοσιακός οικισμός και μάλιστα διαθέτει αξιόλογη αγροτοτουριστική μονάδα.
Γεφύρια, εκκλησίες και θαυμάσια λιθόκτιστα σπίτια, από αυτά που με μαεστρία έκτισαν στο πέρασμα των αιώνων οι περίφημοι Ηπειρώτες παραδοσιακοί τεχνίτες της πέτρας, υπάρχουν παντού. Στο κέντρο του οικισμού δεσπόζει ο επιβλητικός ναός του Αγίου Νικολάου (τρίκλιτη βασιλική) που κτίσθηκε το 1812 από τον Πωγωνιανίτη αρχιμάστορα Πασχάλη Ζούνη. Το εσωτερικό του κοσμούν οι αγιογραφίες του ντόπιου ζωγράφου Κούρου.
Βήσσανη, ο ναός της Ευαγγελίστριας
Από το Δολό ακολουθώντας πάντα ασφάλτινους δρόμους με αρκετές όμως στροφές, αλλά χωρίς κίνηση, πραγματοποιούμε ένα ευχάριστο οδοιπορικό στα χωριά Κακκόλακος, Μερόπη, Κάτω Μερώπη, Ωραιόκαστρο, Βήσαννη. Με σύντομη παράκαμψη προσεγγίζεται το παραδοσιακό χωριό Δρυμάδες (1.050 υψόμ.) στις πλαγιές του όρους Νεμέρτσικα που σχεδόν ακουμπά στη μεθοριακή γραμμή.
Το Ωραιόκαστρο είναι κτισμένο κοντά στις πηγές του ποταμού Γορμού. Εδώ έχουν έρθει στο φως υπολείμματα της αρχαίας ακρόπολης Ωραιοκάστρου, αλλά και ταφικών τύμβων, ενώ έχουν εντοπιστεί οικιστικά ίχνη που χρονολογούνται από την Υστερη εποχή του Χαλκού μέχρι και την Ελληνιστική εποχή. Μετά το Ωραιόκαστρο ο δρόμος κλωθογυρνά σαν φίδι μέσα από πυκνόφυτα δρυοδάση και καθώς ολοένα κερδίζει υψόμετρο, προσφέρει ανεπανάληπτη θέα στη χιονισμένη, μέχρι τον Μάιο, οροσειρά της Τύμφης.
Επόμενη στάση η παραδοσιακή Βήσσανη με τη φημισμένη σε όλη την Ηπειρο Ελληνική Σχολή, το Παρθεναγωγείο και τις λαμπρές εκκλησίες. Ανάμεσά τους ξεχωρίζει αυτή της Ευαγγελίστριας -κτίσμα του 1630. Εξίσου ενδιαφέρουσα είναι και η μονή Αβελ (1776). Aν φθάσετε μέχρι εδώ θα πρέπει να δείτε τις υπέροχες τοιχογραφίες και το σπάνιας τεχνικής επιχρυσωμένο τέμπλο. Η Βήσσανη επικοινωνεί πλέον με ασφάλτινο δρόμο με το Δελβινάκι, γεγονός που διευκολύνει αφάνταστα τις μετακινήσεις (11 χλμ.).
Στην ευρύχωρη πλατεία της Βήσσανης, δεσπόζουν ο Αγ. Νικόλαος, και το κτίριο του σχολείου
Fast Info
Η λίμνη Ζαραβίνα: Δεσπόζει πάνω στην εθνική οδό Καλπακίου – Κακαβιάς και κερδίζει τις εντυπώσεις με την πρώτη ματιά. Παλαιότερα την ονόμαζαν «Νίζερος», σλαβική λέξη που σημαίνει «καθαρά νερά». Είναι η πέμπτη μεγαλύτερη σε βάθος (πάνω από 30 μέτρα) φυσική λίμνη της χώρας. Εχει ιδιαίτερη οικολογική αξία ως υψηλής προτεραιότητας για προστασία περιοχή, ενταγμένη στο πρόγραμμα «Natura 2000». Εδώ ζουν και αναπαράγονται αρκετά είδη ψαριών του γλυκού νερού.
Λαογραφικό Μουσείο Πωγωνιανής: Είναι το κόσμημα του χωριού και στεγάζεται σε εντυπωσιακό πέτρινο κτίριο του 19ου αιώνα. Ανάμεσα στα δεκάδες σκεύη καθημερινής χρήσης θα δείτε δείγματα παραδοσιακών ενδυμασιών του Πωγωνίου, αλλά και παλιές φωτογραφίες, όπως επίσης και έγγραφα που σχετίζονται με την ιστορία της περιοχής. Είναι ανοικτό καθημερινά, όμως θα πρέπει να προηγηθεί επικοινωνία με τον υπεύθυνο κ. Σταύρο Παπαδόπουλο στο τηλέφωνο 6973 712247. Σε συνεννόηση με τον κύριο Σταύρο θα επισκεφθείτε και τη μόνιμη έκθεση Ζωγραφικής ηπειρωτικών τοπίων του αείμνηστου Γιάννη Κολέφα (μαθητή του Μόραλη και καθηγητή της Σχολής Καλών Τεχνών).
Δολό, εδώ ξαφνιάζει τον επισκέπτη ο καλοφτιαγμένος ξενώνας, αλλά και οι παραδοσιακές πετρόχτιστες εκκλησίες και τα αρχοντικά
